“Jadanik ez gara zuen tximinoak”
Centre Tricontinental erakundeak kongoarren erresistentzia historikoa deskribatu du The Congolese Fight for Their Own Wealth (Kongoko herriak bere aberastasunaren alde borrokan dihardu) dosierrean (2024ko uztaila, 77. zk). Kolonialismo garaian, Belgikako Force Publique-k nekazarien artean ezarritako izuari kolektiboki erantzun zioten, plantazioak eta tren-estazioak erasota.
1915ean, Maria N’koi lider espiritualak gidatuta, matxinatu egin ziren zerga kolonialen kontra egiteko. Agintariek N´koi atxilotu eta erbesteratu zuten, eta matxinoak mendian babestu behar izan ziren. Katangako meatzeetan, berriz, kolonizatzaileak beldur ziren errekrutaturiko meatzari esklaboek langile klase kontzientzia hartuko ote zuten. Hori eragozteko, afrikar “basakeriaren” mitoan oinarrituriko biolentzia genozida erabili zuten, baina “langile klase afrikarrak hazten jarraitu zuen”.
Patrice Lumumba (1925-1961) lehen ministro izendatu berriak bere lehen diskurtsoan 80 urteko zapalkuntza salatu zuen, Belgikako Boudewijn erregea aurrean zuela, eta garbi hitz egin zuen: “Jadanik ez gara zuen tximinoak”
1940an Alemaniak Belgika okupatu zuen, eta hankaz gora jarri zuen metropoli europarra garaiezina zen ustea. Kongoarrek ordura arte Bula Matadi deitzen zioten Belgikako estatuari (“Harri puskatzailea”, Henry Morton Stanleyri jarritako ezizena). 1941ean Katangako Kikole meatzean greba hasi zuten: “Keniako eta Amerikako beltzek Europan zuriak garaitu badituzte, zergatik ezin ditugu hemen ere garaitu?”, zioten. Bigarren Mundu Gerra amaitzerako herritarren deskontentua orokorra zen. Hala, 1950eko hamarkada amaieran Belgikak bere koloniaren gaineko kontrola erabat galdurik zeukan. 1960ko ekainaren 30ean, independentzia irabazi zuten.
Patrice Lumumba (1925-1961) lehen ministro izendatu berriak bere lehen diskurtsoan 80 urteko zapalkuntza salatu zuen, Belgikako Boudewijn erregea aurrean zuela, eta garbi hitz egin zuen: “Jadanik ez gara zuen tximinoak”. Lumumbak justizia sozialaren alde erakutsitako jarrera ez bide zitzaien gehiegi gustatu Kongoko meatzeetan interesak zituzten estatubatuar eta belgikarrei, eta CIAren eta Belgikako zerbitzu sekretuen laguntzaz torturatu eta desagerrarazi zuten buruzagi ezkertiarra.
Lumumbaren hilketak, Katangaren behin behineko sezesioak, Mobutu Sese Sekoren diktadurak... ez zuten lortu mezua guztiz ezabatzea. Gaur egun, benetako burujabetzaren eta duintasunaren aldeko borrokak jarraitzen duela dio Centre Tricontinentalek, are gehiago “panafrikanismo berritzaile bat Mendebaldeko Afrika eraldatzen ari denean”. Dosierrean Frantz Fanon (1925-1961) iraultzaile antikolonialista karibetarrak esandakoa dute gogoan: “Gu guztion patua jokoan dago Kongon”.
Tennessee (AEB), 1820. Nathan Green esklaboa jaio zen, Uncle Nearest edo Osaba Nearest ezizenez ezaguna. Ez dakigu zehazki zein egunetan jaio zen eta, oro har, hari buruzko oso datu gutxi dauzkagu 1863. urtea arte, orduan lortu baitzuen emantzipazioa. Dakiguna da 1850eko... [+]
Balio digu ilunabarrarekin azken erretratu hori ateratzeko. Edo istant batean ordaintzeko barrako zerbitzariari eskatu berri diogun marianitoa. Eta ze arraio, Levi’sak imitatu nahi dituzten praken atzealdeko poltsikoan ezin hobeto datoz. Horretarako ere balio du... [+]
"Pictura est laicorum literatura", utzi zuen Umberto Ecok idatzita, Il nome della rosa eleberrian. Irudien bidez mintzatzen da herria, hitzez baino maizago. Artearen funtzio narratiboa nabarmena da Erdi Aroko irudietan, egungo begiekin zail gerta daitekeen arren haiek... [+]
XV. mende bukaeran edo XVI. mende hastapenean Belauntzako Katalina atxilotu, preso sartu, torturatu, guziaz desjabetu eta erbesteratu egin zuten, Oiartzungo Maritxurekin “haragizko harremanak” ukateagatik. 500 urtez isilean eta artxiboetan galdurik egondako... [+]
New York, 1960. Nazio Batuen Erakundeko bilkura batean Nigeriako kanpo ministro eta NBEko enbaxadore Jaja Wachukuk lo hartu zuen. Nigeriak independentzia lortu berri zuen urriaren lehenean. Beraz, Wachuku NBEko Nigeriako lehen ordezkaria zen eta kargua hartu berri... [+]
Gaurko egunez, duela 50 urte, Euskal Herriko langile mugimenduak bere historiako kapitulu garrantzitsua idatzi zuen. Hegoaldean 200.000 langilek greba orokorra egin zuten erregimen frankistaren aurka. Mobilizazio hark argi utzi zuen Euskal Herriko mugimendu antifrankista... [+]
Egungo Siriako Tell Umm-el Marra aztarnategian idazkunak dituzten hainbat zilindro aurkitu dituzte Johns Hopkins Unibertsitateko ikerlariek. Adituen ustez buztinezko pieza hauetan idatzitako zeinuak alfabetikoak izan litezke.
K.a. 2400 urtean datatu dituzte zilindroak eta... [+]
Iruñea, 1939. Urte hasieran, hiriko zezen-plaza kontzentrazio-esparru modura erabili zuten frankistek. 3.000 gerra presorentzako edukiera izan zuen ofizialki; Nafarroan une horretan fronterik ez zegoenez, gerra presotzat baino errepresaliatu politikotzat jo behar dira han... [+]
Astelehenean abiatu zituzten lanak eta frankismo garaiko 20 biktima berriren gorpuak topatu dituzte honezkero. Asteburura arte luzatuko dute gorpuzkiak lurpetik ateratzeko hirugarren kanpaina.
Donostiako Udalak Mikel Zabalza Garateren (1952-1985) omenezko plaka bat jarriko du larunbat honetan (hilak 30), Guardia Zibilaren Intxaurrondoko kuartelaren aurrean (Baratzategi kalea, 35). Guardia Zibilak gaurko egunez atxilotu zuen Zabalza, 1985ean, Altzako bere etxean... [+]
Azaroaren 4an itzuli die Frantziak benindarrei Katakle errege-aulkia, duela 132 urteko triskantzan frantses kolonoek lapurtu zietena. Memoriaren, aitortzaren eta ondare kulturalaren izenean, Europan zehar dituzten lapurtutako 500.000 objektuak berreskuratu nahi dituzte Afrikako... [+]