Berako matxinada eta Primo de Riveraren irribarrea
Bera (Nafarroa), 1924ko azaroaren 7a. Anarkista talde bat Beran sartu zen goizaldean, Primo de Riveraren diktaduraren aurka egin eta Espainiako Estatuan iraultza abiatu asmoz.
Espainiatik eta Hego Euskal Herritik Baiona, Hendaia eta Donibane Lohizunera ihes egindakoen artean Batzorde Zentralaren berri zabaldu zen urrian. Besteak beste, Migel Unamunok, Vicente Blasco Ibañezek eta José Ortega y Gassetek osatutako batzordearen asmoa Romanonesko kondea buru izango zuen Errepublika ezartzea zen. Horretarako, altxamendu orokorra egingo zuten azaroaren 8an, hainbat guarnizio militarren eta langile mugimendu osoaren babesarekin.
Lapurdiko iheslariak matxinadan parte hartzeko antolatu ziren. Azaroaren 6ko iluntzean, 42 kidez osatutako anarkista taldea Donibane Lohizunetik abiatu zen armak, eskudirua eta iraultzara dei egiten zuten eskuorriak hartuta
Horrenbestez, Lapurdiko iheslariak matxinadan parte hartzeko antolatu ziren. Azaroaren 6ko iluntzean, 42 kidez osatutako anarkista taldea Donibane Lohizunetik abiatu zen armak, eskudirua eta iraultzara dei egiten zuten eskuorriak hartuta. Goizaldeko ordu txikietan heldu ziren Berara. Kontrabandistak zirelakoan, Miguel Berasain aguazilak abisua eman zion Guardia Zibilari. Matxinatuen eta guardien artean tiroketa izan zen orduan: lau anarkista hil eta 27 zauritu zituzten tiroketan, eta guardia zibilen aldean, aldiz, bi hildako izan ziren.
Bi guardien hilketagatik lau lagun atxilotu zituzten: Pablo Martín Sánchez 25 urteko Barakaldoko gizon ezkongabea; Enrique Gil Galaz –haren daturik ez da ezagutzen–; Lugoko 29 urteko José Antonio Vázquez Bouzas; eta Juan Santillan Rodríguez Burgosko guardia zibil ohia.
Epaiketa bat nahiko ez eta...
Epaitegi militarrean epaitu zituzten lauak, baina lehen gerra kontseiluan absolbitu egin zituzten froga faltagatik. Hala ere, orduan, epaiketa errepikatzea erabaki zuten, lehen epaiarekin gustura ez zirelako geratu, nonbait. Madrilen egin zuten bigarren gerra kontseilua, abenduaren lehenean, eta froga berririk aurkeztu ez arren, heriotzera kondenatu zituzten Vázquez Bouzas ez beste hiruak.
Epaitegi militarrean epaitu zituzten lauak, baina lehen gerra kontseiluan absolbitu egin zituzten froga faltagatik. Hala ere, orduan, epaiketa errepikatzea erabaki zuten, lehen epaiarekin gustura ez zirelako geratu, nonbait
Berehala indultuaren aldeko mugimendua jarri zen abian. Besteak beste, Mateo Mugika Urrestarazu Iruñeko gotzaiak ahalegin berezia egin zuen, exekuzioaren bezperan hainbat telefono dei egiteraino. Baina ahaleginak alferrikakoak izan ziren. Ohikoa zen Alfontso XIII.ak horrelako kasuetan indultuak ematea, baina Berako matxinatuekin ez zuen erabaki hori hartu, herritarren artean zigortuekiko elkartasun giro nabarmena sortu zen arren (edo, agian, horregatik).
Enrique Gil eta Julián Santillan garrotean hil zituzten abenduaren 6an, Iruñean. Pablo Martín barakaldoarrak bere buruaz beste egitea lortu zuen exekuziora zeramatela.
Berako saiakeraren eta horren ondorioen xehetasun guztiak ezagunak dira; garaiko prentsan eta, besteak beste, Pio Barojaren La familia de Errotacho lanean jasota daude. Baina saiakeratik ehun urte bete direnean, oraindik zer aztertua badago gertatutakoaren atzean zeuden interesen eta ondorioen inguruan. Diktadura ahultzeko antolatutako saiakerak, itxuraz, diktadura indartzeko balio izan zuen azkenean.
Diotenez, Jose Antonio Primo de Riverak, kezka izpirik azaldu gabe, irribarre zabala ahoan eman zuen Beran gertatutakoaren berri.
Orain arte uste izan dugu Erdi Aroan eta inprenta zabaldu baino lehen liburuak kopiatzeaz arduratu zirenak gizonezkoak zirela, zehazki, monasterioetako monjeak.
Baina Bergengo (Norvegia) unibertsitateko ikerlari talde batek ondorioztatu du emakumeak ere kopista... [+]
Florentzia, 1886. Carlo Collodi Le avventure de Pinocchio eleberri ezagunaren egileak zera idatzi zuen pizzari buruz: “Labean txigortutako ogi orea, gainean eskura dagoen edozer gauzaz egindako saltsa duena”. Pizza hark “zikinkeria konplexu tankera” zuela... [+]
Gerra Hotza bultzatu zuten politiken alboan egon ziren ere bakearen aldeko ildoak. Ez zuten Ekialdea eta Mendebaldea batzeko moduko berregituraketa politiko berririk ekarri, baina errealitate berriak josi zituzten Europako Mendebaldea eta Ekialdearen artean. Horietako... [+]
Ereserkiek, kanta-modalitate zehatz, eder eta arriskutsu horiek, komunitate bati zuzentzea izan ohi dute helburu. “Ene aberri eta sasoiko lagunok”, hasten da Sarrionandiaren poema ezaguna. Ereserki bat da, jakina: horra nori zuzentzen zaion tonu solemnean, handitxo... [+]
Lineal A duela 4.800-4.500 urte erabilitako idazkera minoikoa da. Berriki, Kretako Knossos jauregi ezagunean, bolizko objektu berezi bat aurkitu dute, ziurrenik zeremonia-zetro gisa erabiliko zutena. Objektuak bi idazkun ditu; bata, kirtenean, laburragoa da eta aurkitutako... [+]
Londres, 1944. Dorothy izeneko emakume bati argazkiak atera zizkioten Waterloo zubian soldatze lanak egiten ari zela. Dorothyri buruz izena beste daturik ez daukagu, baina duela hamar urte arte hori ere ez genekien. Argazki sorta 2015ean topatu zuen Christine Wall... [+]
Nafarroako Erriberako Andosilla herrian, sorpresa ugari ematen ari den indusketa arkeologikoa egiten ari dira Aranzadiko arkeologoak eta herritar boluntario taldeak. Resako aztarnategian orain arte oso ezezaguna zaigun Goi Erdi Aroko gizarteak hobeto ulertzeko aztarnak aurkitu... [+]
Iruña-Veleia auzia “behin betiko” argitzea eskatu dute martxoaren 30ean, Gasteizen egindako manifestazioan. Iruña-Veleia argitu, ez suntsitu plataformak aztarnategian egindako “txikizioak” salatu ditu eta Arabako Foru Aldundiaren ardura... [+]
Kirola eta oroimena uztartuko dituzte, bigarrenez, mendi-martxa baten bitartez. Ez da lehiakorra izanen, helburua beste bat delako. La Fuga izeneko mendi martxak 1938ko sarraskia gogorarazi nahi du. Ezkabako gotorlekuan hasi eta Urepelen amaituko da. Maiatzaren 17an eginen dute.
Bilbo, 1954. Hiriko Alfer eta Gaizkileen Auzitegia homosexualen aurka jazartzen hasi zen, erregimen frankistak izen bereko legea (Ley de Vagos y Maleantes, 1933) espresuki horretarako egokitu ondoren. Frankismoak homosexualen aurka egiten zuen lehenago ere, eta 1970ean legea... [+]
Fusilamenduak, elektrodoak eta poltsa, hobi komunak, kolpismoa, jazarpena, drogak, Galindo, umiliazioak, gerra zikina, Intxaurrondo, narkotrafikoa, estoldak, hizkuntza inposaketa, Altsasu, inpunitatea… Guardia Zibilaren lorratza iluna da Euskal Herrian, baita Espainiako... [+]
Deportazioaren Memoriarako Euskal Koordinakundeak aintzat hartu nahi ditu Hego Euskal Herrian jaio eta bizi ziren, eta 1940tik 1945era Bigarren Mundu Gerra zela eta deportazioa pairatu zuten herritarrak. Anton Gandarias Lekuona izango da haren lehendakaria, 1945ean naziek... [+]