Zuhaitzak askatu du hosto hila

  • Ukapena, zalantzak eta beldurra ohikoak ditugu heriotzaz mintzo garenean. Ez da humanoa, ordea, heriori lotutako panikoa, baizik eta kulturala. Hemen eta orain ukatzen dugu heriotza. Hemen eta orain sortzen digu antsietatea, beldurra eta izua. Pentsamendu bitarrean eta kapitalismoak ezarri duen denboraren kontzepzio linealen hazi garenontzat zaila da hiltzeko beste modu batzuetan pentsatzea, bizitzerakoan ere beste modu batzuetan pentsatzea zaila zaigun moduan. Jolas dezagun: ibili inguratzen gaituzten basoetan, itsasoetan, zelaietan, erreketan, mendietan. Hartu arnasa. Itxi begiak eta ireki bihotza. Erantzun galdera honi: zer da hiltzea?

Vladimir Pustovit / CC-BY
Vladimir Pustovit / CC-BY

Bizi-bizirik dagoen armiarma batek sarea josi du basoan. Zuhaitzak hosto hila askatu du, eta harrapatuta geratu da sarean. Eguzki izpiak hostoa argiztatzen du, eta haizearen ferekak hostoa dantzan jarri. Bizitzak heriotza eusten du dantza leun eta argitsuan, gozo eta eder.

Ez da hainbeste denbora pasatu etxean hiltzen ginenetik, etxekoek zainduta eta etxekoen artean azken hatsa ematen genuenetik. Ez da horrenbeste pasa etxean beilatzen zenetik, hildakoari etxean negar egiten zitzaionetik eta hilberriari denen artean azken agurra ematen zitzaionetik. Labayruren Euskal herriko atlas etnografikoaren liburukietako batek (Heriotza ohikuneak Euskal Herrian) heriotzaren inguruan egon diren ohiturak jasotzen ditu. 85 herritan egindako landa-lana da, zazpi lurraldetakoa, Jose Miguel de Barandiaran eta Ander Manterolak zuzendua. Ikertzaile ugarik parte hartu zuten liburuaren osaketan. Lan sakona eta luzea da eta hiru atal nagusi ditu: heriotzaren aurretik egin behar ziren prestaketak; heriotzarekin lotutako agonia, heriotza bera, hildakoan igaro beharreko pasabidea edo arimaren patuarekin lotutako gauzak; eta hil ostekoak, dolua nola adierazten zen etxeetan, heriotzaren jakinarazpena nola egiten zen, hildakoa nola beztitzen zen...

Liburuan, eliza katolikoko errituekin lotutako informazioa jasotzen da batez ere, eta horri gizarteak bizkarra eman dionetik, heriotza duintasunez tratatzeko tresnetan umezurtz geratu gara. Ospitaleetan hiltzen gara, askotan ezezagunez inguratuta edo bakarrik, herritik kanpora dauden beilatoki hotzetan despeditzen ditugu senide eta lagunak, eta kasu askotan ez dago behar bezalako agur kolektiborik. Malkoak gorde eta jan egiten ditugu, soilik dolu indibidualak eginez.

Jada balio ez digun eredua baztertuta, modu berriak sortzea pentsatu baino zailagoa izan daiteke –salbuespenak salbuespen, Eibarren aspalditik egiten dira hileta zibilak, adibidez–, baina sorkuntza lantzeko aukera paregabea ere izan daiteke. Gemma Polo eta Sophia Stylerekin egin dudan formakuntza batean egin dizkiguten galderetako batzuk botako dizkizut zuri ere: nola hil nahi duzu? Zer egin behar duzu azken bidaia hori prestatzeko? Nor zara zu? Zeintzuk dira zure beldurrak? Nolako hileta izango da zurea?

Aurreko galderak horiek nire amamaren heriotza ekarri didate gogora. Zuzenean ikusi dudan lehenengo heriotza izan zen. Amaren lehengusina Oñatitik etorri zen amamari agur esan eta guri konpainia egitera. Goserik ez, artean, eta tortilla bana egin nuen bakoitzarentzat, tripa hutsik ez edukitzeko-edo. Amamarekin genituen oroitzapenak elkarbanatu genituen barre eta negar artean, ilundu zuen arte. Ama ohean sartu zen eta ni azkar harrapatu ninduen loak. Amamaren alboko ohean egiten nuen lo orduan. Lehengusina aulkian eseri zen, eta esna egin zituen hurrengo orduak. Zerbaitek esnatu ninduen bat-batean. Ama logelan zegoen. Lehengusinak ere bertan jarraitzen zuen. Amamari begiratu eta eskutik heldu nion. Azken bi arnasak egin zituen, eta kitto. Ez zen ezertxo ere aldatu, baina dena aldatu zen. Tristura eta hutsunea utzi zizkigun Doloresek joan zenean, baina maitasun handiz gogoratzen dugu une hori. Maite genuenok lagunduta joan zen, giro goxoan, bakean.

Lurrari lotuta dauden komunitateek ondo dakite heriotza aldaketa dela, hau da, heriotza gehiago dela bizitzaren sinonimo, antonimo baino. Giza-talde horiek ahozko tradiziotik jasotako istorioen bitartez eta erritu zein ekintzen bitartez integratzen dute heriotza bizitzako parte gisa. Gloria Steinem aktibista feministaren My life on the road (Nire bizitza errepidean) liburuan honela esaten da: “Ez da harritzekoa ahozko historia idatzizkoa baino zorrotzagoa izatea. Lehenengoa, bizi izan zuten pertsona askok kontatzen dute, eta bigarrena, berriz, bizipen hori izan ez duten gutxi batzuk idatzi dute”.

Begira zer gertatzen zaion Aitonak utzi zidana (Txo eta Txalaparta, 2022) liburuko aitonari ere. Aitona eta Gloria, biloba, egunero joaten dira hondartzara. Gizon zaharrak egunetik egunera abileziak galtzen ditu, hondartzan utzita: indarra, malgutasuna, ikusmena, bizkortasuna, entzumena, oroimena… Hori ez daki Gloriak. Dena dela, adinean aurrera egin duelako, aitonarekin hondartzara joateari utziko dio.

Halako batean, aitona, umore ederra duen pertsona izanik, irribarretsu hilko da, maite dutenez inguratuta. Gloria, gerora, anaia txikiarekin hondartzara joaten hasiko da, eta bertan aurkituko ditu aitonak utzitako guztiak: hortzak, ikusmena, bizkortasuna, indarra… Umorez, ideia sinple baina sakon batekin ekartzen du Glòria Granell Barbera idazleak bizitza eta heriotzaren inguruko begirada. Ahozko tradizioa eta ziklikotasuna ekartzea lortzen du idazleak, proposamen moderno eta originala eginez.

Erlijioa, filosofia, zientzia, antropologia, biologia, medikuntza... Diziplina guztietan saiatu da jendea heriotza zer den esplikatzen. Baina begiratzen zaion lekutik begiratuta ere, beti falta da zerbait. Misterio kutsua ematen dion zera hori du heriotzak. Nire buruari galdegin diot ea heriotza ondoen azaltzen duen diziplina ez ote den literatura: errealitate koilarakada bat, fikziozko ehun mililitro, ongi nahastu eta buala! Egiantzekotasun pixka bat maila sinbolikora igo eta magia: erantzunik gabeko galdera gehiago sortzen dira. Ez al da hori heriotza?


Kanal honetatik interesatuko zaizu: Literatura
Nire neure

Begiak zerumugan
Idazlea: Miren Agur Meabe
Ilustratzailea: Ane Pikaza
Elkar, 2020

-------------------------------------------------------

Askotariko testuak eta liburuak argitaratu ditu Miren Agur Meabek. Literatur genero guztiekin aritu da: haur eta gazte literatura,... [+]


“Hezkuntzak izan behar du patxadatsua eta geldoa”

Eguneroko abiadura itogarritik atera eta eskola-proiektua amesteko, gogoetatzeko denbora hartzea aldarrikatu dute solaskideek, Superbotereak liburua aurkezteko mahai-inguruan. Patxadatsu aritu dira, hain justu, eraldatzeaz, inpotentziaz, ilusioaz, eskola bakoitzak egin beharreko... [+]


2024-11-27 | Castillo Suárez
Pertseberantziaz

Bihotzean ditudan oroitzapenik politenetakoak dira. Euskal Filologia egiten ari nintzen garai hartan, eta Arbizuko elkarte batera joan ginen Ruper Ordorikaren kontzertu batera. Han zeuden Rikardo Arregi Diaz de Heredia eta Juanjo Olasagarre. Ez nintzen Arregiri esatera ausartu... [+]


“Konplexutasuna agertzeko lekua da literatura, ez lezioak ematekoa”

Helduentzako zazpigarren lana argitaratu berri du Uxue Alberdik, hirugarrena ipuingintzan: Hetero (Susa, 2024). Zortzi narrazio bildu ditu liburuan, eta denen abiapuntua izan da memorian geratu eta “noizbait ere honi buruz idatzi behar dut” pentsarazi dion paisaia,... [+]


DBHko ikasleak literaturzaletzea helburu duen irakurketa-lehiaketa aurkeztu dute

Esloveniako eskoletan izan duen arrakastari tiraka, Alberdania argitaletxeak Euskal Herriko ikastetxeetara ekarri du Joko Ona Denontzat irakurketa-lehiaketa: DBHko ikasleek “kalitate handiko liburuak” irakurriko dituzte taldeka, eta avatarra aukeratuta, horiei... [+]


Francesca eta Maddalena

Barrengaizto
Beatrice Salvioni
(Itzulpena: Fernando Rey)
Txalaparta, 2024

------------------------------------------------

Barrengaizto izenburua aukeratu du Fernando Reyk Beatrice Salvioni-ren La malnata itzultzeko. Reyk dio idazlearen ahotsa izaten ahalegindu dela,... [+]


Umandi izena eta izana

Andoni Urrestarazu Landazabal Araiako herrian 1902ko uztailaren 16an jaio zen eta 1993ko azaroaren 21ean hil zen Gasteizen. 31 urte bete dira jadanik eta bere izena eta izana aitortzeko une aproposa dela deritzot, ez baita ongi ezagutzen utzitako ondarea. Umandi, bere herriko... [+]


Leire Lakasta Mugeta
“Hitzak harriak dira Ernauxentzat, eta idazketa labana”

Annie Ernaux (Lillebonne, Normandia, 1940) idazleak bere poetikaz eta horren funtzioaz egindako hausnarketak jasotzen dituen elkarrizketa-liburua euskarara ekarri du Leire Lakasta Mugetak (Iruñea, 2002): Idazketa labana bat da (Katakrak, 2024). Idazketaz, hautu estetiko... [+]


2024-11-18 | Behe Banda
Barra warroak |
Hau ez da nire belaunaldikoa

Nekeaz idaztera nindoan zutabe bat, baina erridikulua iruditu zait 19 urterekin lur jotaren planta egitea: amore emanda, nekatuta, etsituta, mundu honek ukatu banindu bezala. Are erridikuluagoa iruditu zait gelditzen zaizkigun ogi apur txikiekin erantzukizun ezaz amestea, azken... [+]


Irribarrez irakurtzeko

PELLOKERIAK
Ruben Ruiz
Ilustrazioak: Joseba Beramendi, Exprai.
Elkar, 2022

-----------------------------------------------

Ruben Ruizek kontakizun laburrez osaturiko obra berri bat eskaini digu. Ez dira mikroipuinak, kontakizunek, modu independentean irakur badaitezke... [+]


Juana Dolores. Agitazioa eta propaganda
“Neure buruari galdetzen diot zer egiten genuen emakume langileok emakume burgesen ondoan manifestazio berean”

Goiburu baten bidez ezagutu nuen Juana Dolores; zera zioen: iraultzaileagoa zela ondo idaztea, katalanez idaztea baino. Flipatu egin nuela aitortu diot, eta berak esan dit bizitzako lehen elkarrizketa zuela hura. Lau urte geroago, berritasunaren olatua surfeatu du, eta... [+]


‘Politeismo bastarta’: lau egun Angela Davisekin eta Jule Goikoetxearen pentsamenduetan

Susa argitaletxearekin kaleratu du Goikoetxeak liburu berria: Politeismo bastarta. Nobela gisa kalifikatu arren, kronika gozo eta bizia da, irakurlea Goikoetxearen pentsamenduetan barneratuko duena. Donostiako San Jeronimo kaleko sotoan egin du aurkezpena, hamarnaka lagunen... [+]


Erraldoiek lagunduta eta haurrez inguratuta aurkeztu dugu ‘Abentura erraldoia’ liburua

Abentura erraldoia. Salba dezagun kalejira haurrentzako liburua modu berezian aurkeztu du ARGIAk, Donostian. Haur eta guraso ugari bildu ziren Gorka Bereziartua eta Adur Larrearen ipuinaren bueltan, eta festarako, dantzarako, ipuinak kontatzeko eta maskarak marrazteko tartea... [+]


Ipuinak idazten ikasten: nondik hasi eta zeri jarraitu?

Garazi Arrula (Tafalla, 1987) eta Iñigo Astiz (Iruñea, 1985) gonbidatu ditu Mikel Ayerbek (Azpeitia, 1980) Idazteaz beste euskal literaturari buruzko elkarrizketa-saioetako bigarrenera. Euskal ipuingintza izan da elkarrizketa saio honen gaia, eta gonbidatuen... [+]


Nor da Memet?

Memet
Noemie Marsily eta Isabella Cieli
A fin de centos, 2022

--------------------------------------------------

Kolore gorriko kanpineko kremailera ireki eta atetxotik begira gaude Lucyrekin batera. Portada honekin hartzen du irakurlea Memet komikiak. Hitz gutxiko... [+]


Eguneraketa berriak daude