Leonard Peltierren ihes ukatua
Lompoc (Kalifornia, AEB), 1979ko uztailaren 20a. Leonard Peltier ekintzaile indigenak eta beste bi presok espetxe federaletik ihes egin zuten. Iheskideetako bat kartzelaren kanpoaldean bertan tirokatuta hil zuten; bestea ordu eta erdi geroago atzeman zuten handik milia batera. Peltier, aldiz, hiru egun geroago atxilotu zuten Santa Marian (Kalifornia), nekazari batek zapatak, diru-zorroa, autoa eta janaria lapurtu zizkiola salatu ondoren. Beste zazpi urteko zigorra erantsi zieten Peltierrek aurrez zituen bi biziarteko kartzela zigorrei.
Peltier anishinaabe lakota jatorrikoa da eta Amerikako Indiar Mugimenduko militantea zen. Bi kartzela zigorrak 1975ean Pine Ridge erreserban FBIko bi agente hiltzeagatik ezarri zizkioten. Hego Dakotako siouxen lurralde sakratu haietan uranioa eta ikatza aurkitu zituzten hilabete batzuk lehenago. Lehengai horiek ustiatzeko ahaleginean, lakota herriko kideak jazarri zituzten eta 250 indigenatik gora hil zituzten, baina ia 50 urte geroago kasu bat bera ere ez da ikertu. 1975eko ekainaren 27ko tiroketa haren ondoren, ordea, berehala (eta presiopean) bildu zituzten Peltierren aurkako testigantza faltsuak.
Leonard Peltierrek 79 urte ditu eta gaixorik dago. AEBetako preso politikorik zaharrena da, kartzelan denbora gehien daramana: ia 48 urte
Gerora jakin zen FBIk disidentziaren aurkako Cointelpro kontrainteligentzia programa erabili zuela bere aurka. Cointelpro programa “Estatu Batuetako Alderdi Komunistaren jarduna eteteko” sortu zen berez, baina beste talde batzuk ere jomuga izan zituen: Ku Klux Klan, Langileen Alderdi Sozialista eta Pantera Beltzak, besteak beste. Leonard Peltier eta Pine Ridgeko Indiar Mugimenduko beste kide batzuk ere begiz jota zeuzkaten FBIko bi agenteen hilketa baino lehen.
Peltierren errugabetasuna zalantza izpirik gabe frogatzen duten 10.000 folio baino gehiago daude, baina klasifikatuta jarraitzen dute. Hamarkada hauetan haren askatasuna eskatu duten erakunde eta pertsonen zerrenda luzea da: Amnistia Internazionala, NBE, Europako, Belgikako eta Italiako parlamentuak, Nelson Mandela, Desmond Tutu, Rigoberta Menchu… 1980an Apelazio Epaitegiak aitortu zuen Peltierren aurkako txostenean “FBIko agenteen jarrera desegokien frogak” daudela, eta Fiskaltzak ere onartu zuen froga zuzenik ez zegoela Peltierrek bi agenteen hilketan parte hartu izanaz. Baina baldintzapeko askatasuna aztertzeaz arduratzen den batzordeak Peltierren aldeko eskaerak atzera bota izan ditu beti “hilketengatik erantzukizun kriminala onartzen ez duelako”.
Leonard Peltierrek 79 urte ditu eta gaixorik dago. AEBetako preso politikorik zaharrena da, kartzelan denbora gehien daramana: ia 48 urte. Hil honen hasieran, ihes egiten saiatu zenetik 45 urte betetzear zirela, Peltierren kasua berriro epaitegietara joan da, eta baldintzapeko askatasuna ukatu diote enegarren aldiz.
Chão de Lamas-eko zilarrezko objektu sorta 1913an topatu zuten Coimbran (Portugal). Objektu horien artean zeltiar jatorriko zilarrezko bi ilargi zeuden. Bi ilargiak apaingarri hutsak zirela uste izan dute orain arte. Baina, berriki, adituek ilargietan egin zituzten motibo... [+]
Hertfordshire (Ingalaterra), 1543. Henrike VIII.a erregearen eta Ana Bolenaren alaba Elisabet hil omen zen Hatfield jauregian, 10 urte besterik ez zituela, sukarrak jota hainbat aste eman ondoren. Kat Ashley eta Thomas Parry zaintzaileek, izututa, irtenbide bitxia topatu omen... [+]
Luxorren, Erregeen Haranetik gertu, hilobi garrantzitsu baten sarrera eta pasabide nagusia aurkitu zituzten 2022an. Orain, alabastrozko objektu batean Tutmosis II.aren kartutxoa topatu dute (irudian). Horrek esan nahi du hilobi hori XVIII. dinastiako faraoiarena... [+]
AEB, 1900eko azaroaren 6a. William McKinley (1843-1901) bigarrenez aukeratu zuten AEBetako presidente. Berriki, Donald Trump ere bigarrenez presidente aukeratu ondoren, McKinleyrekiko miresmen garbia agertu du.
Horregatik, AEBetako mendirik altuenari ofizialki berriro... [+]
Urruña, 1750eko martxoaren 1a. Herriko hainbat emakumek kaleak hartu zituzten Frantziako Gobernuak ezarritako tabakoaren gaineko zergaren aurka protesta egiteko. Gobernuak matxinada itzaltzeko armada bidaltzea erabaki zuen, zehazki, Arloneko destakamentu bat. Militarrek... [+]
Poloniako Maszycka kobazuloan duela 18.000 urteko arrastoak topatu zituzten XIX. mendearen amaieran. Baina berriki giza hezurrak teknologia berriak erabiliz aztertu eta kanibalismo zantzu garbiak aurkitu dituzte.
Ez da ikerlan bat ondorio horretara iristen den lehen... [+]
Porzheim (Alemania), 1945eko otsailaren 23a. Iluntzeko zortziak jotzear zirela, hegazkin aliatuak hiria bonbardatzen hasi ziren bonba su-eragileekin. Erasoak sarraski izugarria eragin zuen denbora gutxian. Baina Pforzheimen gertatutakoa itzalean geratu zen, egun batzuk lehenago,... [+]
Judea, K.o II. mendea. Erromatar probintziako giro nahasi betean, Gadalias eta Saulosen kontrako epaiketa egin zuten, iruzurra eta zerga-saihestea leporatuta. Epaiketaren berri grekeraz idatzitako 133 lerroko papiro batean jaso zuten (argazkian). Dokumentu nabateoa zela... [+]
Poloniar ikerlari talde batek Sevillako Italica aztarnategiko Txorien Etxea aztertu du, eta eraikinaren zoruko mosaikoak erromatar garaiko hegazti-bilduma xeheena dela ondorioztatu du.
Txorien etxean 33 hegazti daude mosaikoetan xehetasun handiz irudikatuta. Beste... [+]
Danimarkako Vasagård aztarnategian 600dik gora harri grabatu aurkitu dituzte arkeologoek. Datazioen emaitzen arabera, duela 4.900 urtekoak dira, eta garai hartan Alaskan sumendi baten erupzio bortitza gertatu zela ere jakina da. Erupzio horren ondorioek Europa iparraldeko... [+]
Vietnam, 1965eko otsailaren 7a. AEBetako aire-armadak lehenengoz napalma erabili zuen biztanleria zibilaren kontra. Ez zen gasolina gelatinatsua erabiltzen zen lehen aldia. Bigarren Mundu Gerran hasi ziren bonbekin batera jaurtitzen eta, Vietnamen bertan, Indotxinako... [+]
Japonia, VIII. mendea. Nara Aro betean furoshiki terminoa erabiltzen hasi ziren, baina Edo Arora arte (XVII-XIX. mendeak) ez zen hedatu. Furoshiki objektuak ohialetan biltzeko artea da, baina bere etimologiak garbi uzten du bere jatorria: furo hitzak bainua esan nahi du eta... [+]
Duela 3.300 urteko egiptoar momia batean Yersinia pestis-en arrastoak topatu berri dituzte, hau da, VI. mendean Justinianoren izurria eta XIV. mendean Izurri Beltza eragin zuen bakterioarenak.
Adituek orain arte uste zuten garai hartan izurria soilik Eurasian hedatu zela,... [+]
Groenlandia, X. mendearen amaiera. Lehen esploratzaile eta kolono eskandinaviarrak uhartera iritsi ziren. Baina XV. menderako kokaleku horiek abandonatuta zituzten eta jatorrizko inuitak geratu ziren. Baina 1721an, Hans Egede misiolariak espedizio bat antolatu zuen eta kolonoak... [+]
2017an Indonesiak eta Herbehereek akordio bat sinatu zuten, Europako herrialdeak hiru mendeko kolonialismoaren ondorioz lapurtutako ondarea itzul tzeko helburuarekin. Gusti Agung Wesaka Puja itzultze prozesuaren arduradun indonesiarraren hitzetan, akordio hori... [+]