Ospitalepeko zigor-sarekada oroimenean
Ospitalepea, 1944ko ekainaren 27a. Soldadu alemaniarrek sarekada egin zuten Zuberoako 80 biztanle inguruko herri txikian. Zortzi lagun hil zituzten zigor-ekintzan eta hemeretzi atxilotu, guztiak zibilak; horietatik bederatzi deportatuko zituzten eta kontzentrazio esparruetatik soilik bi irtengo ziren bizirik. Handik bi egunera, hilaren 29an, naziek beste sarekada bat egin zuten Ospitalepean, eta bi egun lehenago piztutako izua hauspotu zuten. Hainbat herritar galdekatu eta ondasunak errekisatu zizkieten.
Bigarren Mundu Gerra amaitzear zen, Paris handik bi hilabetera askatu zuten, baina Ospitalepea aspaldian zegoen gerra giroan murgilduta. 1939ko martxoan zabaldu zuten Gurseko esparrua Ospitalepetik lau kilometrora baitago. Hala, hasieran Espainiako Gerra Zibileko errefuxiatu errepublikarrak esparrurako bidean ikusten zituzten, kamioietan edo oinez. Gero Alemaniatik etorritako juduak iritsi ziren esparrura, baita Ospitalepeko etxeetara ere, janari eske nagusiki.
Naziek 1943an okupatu zuten ingurua eta orduan hasi zen makia antolatzen. Ospitalepeko makiak Londresekin harremanetan zeuden eta handik armak bidali zizkieten behin baino gehiagotan. 1944ko ekainean hamar-hogei maki zeuden Ospitalepean, bost etxetan gordeta. Baina, beldurrak eta mesfidantzak jota, ekainaren 23an herria uztea erabaki zuten.
Horregatik, handik lau egunera, alemaniarrek hildakoak eta atxilotutakoak zibilak izan ziren. Baina, salatari batek emandako informazioa medio, naziek bazekiten nor ibili zen makiei laguntza eta babesa ematen. Hala ere, sarekadaren lehen biktimarekin nahastu egin ziren. Albert Lassarre Gursekoa zen, baina Ospitalepean ari zen lanean. Alemaniarrek tiro egin ziotenean, arrebak azaldu zien beste Lassarre baten bila ari zirela, erratu egin zirela. Orduan, alemaniarrek medikuari deitu zioten, baina, berandu, Albert Lassarre hil egin baitzen tiroen ondorioz.
Bizia eta oroimena salbatzen
Robert Elissondo (Ospitalepea, 1962) irakasle eta Ikerzaleak taldeko kidea da, sarekada hartako atxilotuetako baten semea, eta han gertatutakoak xehe ikertu ditu. Besteak beste, Marie-Louise Lasserreren testigantza bildu zuen. 2020an Miel Anjel Elustondok ARGIAn egin zion elkarrizketa batean kontatu zituen Marie eta Marie-Louise Lasserre Davances ama-alabek bizitakoak.
Marie-Louise François anaiarekin batera sartu zen erresistentzian, makian sartzen zirenei harrera egiteko. Alemaniarrak etxera sartu zitzaizkienean, anaiak ihes egitea lortu zuen. Ama-alabak atxilotu eta Baionara eraman zituzten lehenik, Bordelera gero, eta handik hilabeteko bide luzea egin zuten “tren mamuan” Alemaniako Ravensbruck esparrura iritsi arte
Marie-Louise François anaiarekin batera sartu zen erresistentzian, makian sartzen zirenei harrera egiteko. Alemaniarrak etxera sartu zitzaizkienean, anaiak ihes egitea lortu zuen. Ama-alabak atxilotu eta Baionara eraman zituzten lehenik, Bordelera gero, eta handik hilabeteko bide luzea egin zuten “tren mamuan” Alemaniako Ravensbruck esparrura iritsi arte. Lan behartuak, gosea, jipoiak, gaixotasunak… 350 kilometroko bidea ere egin behar izan zuten Orianenburg esparruraino. Zortzi hilabeteren buruan bizirik itzuli ziren biak.
Elissondoren hitzetan, “nire iduriko, bi gertakari heroiko egin zituen Marie-Louisek: lehena, hiltzetik eskapatu zen; bigarrena, eta harrigarriena, ama, 60 urteko emaztea, nazi-zerrategietatik bizirik sarrarazi zuen. Adineko pertsonak ez ziren bizirik irauten ahal, baina Marie-Louisek ama bizirik egoiten lagundu zuen egun oroz”.
Eta handik 60 urtera Elissondok berak, J.F Agerre ikerlariak eta Jean Loustau maki ohiak, besteak, gertatutakoa ahanzturatik salbatu zuten. Luzaroan isilean gorde ziren duela 80 urte gertatutakoak; maki ohiak urtero bildu ohi ziren Ospitalepeko oroitarrian, baina herritarrek, ekintza hartan zigortutako zibilek, ez zuten parte hartzen. “Luzaz, herritarrek pentsatu zuten, erran gabe, pagatuak zituztela erresistentziari zor zizkiotenak, eta, bestalde, oroit naiz aita zena erraiten makiaren kideak buruarin eta espantu zirela”, zioen Elissondok. 2004an, ordea, aipatutakoen ekimenez, lehenengoz, denak batera bildu ziren, handik aurrera Ospitalepeko sarekadaren oroimenari bizirik eusteko.
Normandia. 1944ko ekainaren 6a. Overlord operazioa abiatu zuten: Britainia Handiko, AEBetako eta Kanadako milaka soldadu Normandiako hondartzetan lehorreratu ziren, Bigarren Mundu Gerraren eta, beraz, historiaren norabidea goitik behera aldatzeko. Edo horixe da behintzat duela... [+]
Hari buruzko aipamenik apenas iritsi zaigu historia liburuetan, baina Jesús Carrera Olascoaga (Hondarribia 1911 – Alcala de Henares 1945) Espainiako Alderdi Komunistaren idazkari nagusi izatera iritsi zen. Frankistek atxilotu, torturatu eta fusilatua, bere... [+]
Genozidioa zoritxarrez modan dagoen hitza da. Rafael Lemkinek 1946an egin zuen definizioaren arabera, “talde nazional, etniko, arrazazko edo erlijioso bat erabat edo partzialki suntsitzeko asmoz egindako ekintzak” dira genozidioa. Ekintza horiek “taldeko kideak... [+]
Urtero bezala, Terres de Mémoire(s) et de Luttes elkarteak Gurseko kontzentrazio esparruan egondako presoak omendu ditu. Horietako asko Euzko Gudarosteko eta armada errepublikarreko kideak ziren. Francoren aurka aritutako beste hainbat, eta Hitlerren eta Mussoliniren... [+]
Otsailaren 21ean Missak Manouchian eta Melinée Assadourian senar-emazte armeniarren gorpuzkiak Pariseko Panteoian sartuko dituzte ohore guztiekin. Poeta eta partisano komunista, Manouchianek ekintza ikusgarriak gidatu zituen Bigarren Mundu Gerran okupaturiko Frantzian,... [+]
Zuloan sartuta egotea ez duk txarrena –esan zion Manuk–, txarrena duk ez jakitea noiz aterako haizen, edo inoiz aterako haizen ere. Lander Garroren Gerra Txikia nobelan, non gerra bateko iheslarien gorabeherak azaltzen dituen, pertsonaien artean, Anna Frank dakarte... [+]
1936ko Gerra amaitzear zela, Franco diktadoreak Pirinioetan milaka bunker eraikitzea agindu zuen. Mendian horiek ikusten aspaldi ohituak gaude, baina ez genekien defentsarako lerro erraldoi bat osatzen zutela, eta azken urteetan berreskuratzeko ekimenak jarri dira abian. Izan... [+]
Palestinarrek pilotu israeldar bat bahitu, epaitu eta urkatuko balute, ez litzateke gauza bera?”. Halako eta bestelako galderei erantzun nahian, Hannah Arendten Eichmann Jerusalemen liburua abiapuntu izanda, mahaiaren bueltan elkartu ditugu bi filosofo eta politologo bat,... [+]
Karl Adolf Eichmann (Solingen, Alemaniako Inperioa, 1906 - Ramleh, Israel, 1962) Alemania naziko SSetako goi-mailako ofiziala izan zen, bereziki ezaguna Azken Konponbidea edo Azken Soluzioa deitu zitzaioneko “arduradun logistiko” gisa izendatu izan delako... [+]
Aurten 60 urte bete dira Hannah Arendtek Eichmann Jerusalemen liburua kaleratu zuenetik. Urte bat gehiago pasatu da Adolf Eichmann funtzionario nazia, Holokaustoaren "arduradun logistikoa", Israelen urkatu zutenetik. Eichmannen epaiketaren jarraipen... [+]
Bigarren Mundu Gerran zehar Belgika, Frantzia eta Euskal Herrian soldadu eta hegazkin pilotu aliatuak laguntzen zituen erresistentzia sarea izan zen Comete. Angelun kokaturiko Comete Sarearen Lagunak elkarteak antolatu ditu erresistentzia... [+]
Madril, 1939. Hiria frankisten esku erori baino lehen, munduko faxismoaren aurkako hiriburutzat jotzen zen, gobernu errepublikarraren propaganda eta gerra garaian handik pasatako intelektual antifaxista ezagunak medio. Garaileek hiriburua Sevillara, Salamancara edo Burgosera... [+]
Espainiako Estatuko Ciudad Realen Anisio Castilloren gorpua berreskuratu dute talde memorialistek berriki, 1943an bere buruaz beste egindako errepublikarra, frankistek bera eta bere familia bakean utz zezaten. Ez da gauza berria, etsaiek harrapatu baino lehen suizidatzeko joera... [+]
Gernikako bonbardaketatik harago, Alemanian apenas daukate Kondor Legioak 1936ko Gerran herritarrak sarraskitzen izandako parte hartzearen berri. Carmela Negrete kazetariak kontatu du oroimen falta hori Contexto aldizkarian. Halako zorrak kitatu gabe, nola saihestuko dugu gaur... [+]
Ghettoko eguneroko bizitzaren kontakizuna jasotzen ibili zen hainbat zientzialari, historialari, marrazkilari eta errabinoz osaturiko talde bat, eta dokumentazio guztia latorrizko hamar kaxatan eta hiru esne marmitatan ezkutatu zuten.