Bilbora etorri zarete ALDEEk (Artxibo, Liburutegi, Dokumentazio zentroetako Euskal Elkartea)  antolatutako kongresura. Aurkezpen fitxak zera dio: “Diseinu on bat funtsezkoa da liburutegia kudeatzeko orduan”. Nondik hasiko ginateke? Zer proposatzen duzue?
Neus Castellano: Liburutegiak leku hibridoa izan behar du, partekatua. Hau da, ez da ez zure etxea eta ez zure lantokia.
Egoteko lekua ere bai, beste gauza askoren artean.

Castellano: Bai, eta hori loturik doa kolektiboan pentsatzearekin. Gero eta gehiago ari gara horretan.

Diseinu informalagoak nagusi dira. Zuk kudeatzen duzun liburutegia, kasu.
Castellano: Altzairuek bestelako tonu ez hain serio bat eman behar diotela bistan da: puff-ak ipini, sofak, hamakak... Guk horixe egin dugu. Apalak ohi baino baxuago, espazioaren ikuspegi zabalagoa edukitzeko, ateak zabalik oro har... “Espazio ekosistemikoak sortu”, esaten diogu guk. Hainbat ekintza aldi berean egin ahal izateko, leku batean baino gehiagotan. Garrantzitsua da ere zenbait lekutan ezkutuan egon ohi diren hainbat gela ikusarazteko moduan ipintzea.

Badago oraindik ere pentsaera zurruna, liburutegiek erabateko isiltasun eremu izan beharko luketela.
Ferran Burguillos: Behar dira eremu horiek ere bai, jakina. Pentsa, Espainiako AHTan ordainarazi egiten dizute bagoian isiltasuna egongo dela bermatzeko. Ez dut uste, hala ere, liburutegi osoa isiltasun eremu izan behar denik, ezta zatirik handiena ere. Irakurketa txokoak egon daitezke, baita gune informaletan lasai ederrean irakurtzen egon zaitezkeen lekuak ere, bereziki arreta handia eskatzen ez dizuten ariketak egiten.

Zer da liburutegia, edo zer izan beharko luke? Nola ulertzen duzue?
Burguillos: Liburutegi publiko bat, niretzat, gizartearen menera dagoen azpiegitura bat da. Horixe zioen Eric Klinenberg soziologoak Palaces for the people (Jendearentzat palazioak) liburuan. Batetik, zerbitzu publikoa da, gizarteari zuzenean eskaintzen zaion espazio partekatu bat, zeinetan jendeak aktiboki edo pasiboki parte hartzen duen. Eta bestetik, hori horrela izanik, hainbat premia asetzeko edo erronka sozialei aurre egiteko balio dezake liburutegiak: berdintasuna bultzatu, bakardadeari aurre egin, elkartrukatu, kolektiboki hausnartu... Hori guztia, jakina, ezagutza eta kultura sustatuta. Gaur egun bizi dugun sistema kapitalistak gero eta aukera gutxiago eskaintzen ditu pentsatzeko, egoteko, harremanak egiteko eta partekatzeko. Horri guztiari aurre egiteko baliabidea da liburutegia.

Castellano: 22 urte daramatzat liburutegietan lanean, eta asko erreparatzen diot lehen eskutik ezagutu dudan eboluzioari. Duela hamar urte geneuzkan liburutegiak ez dira gaur egungo berdinak, eta bost urte barru irekiko ditugunak ere ez dira gaur egungoak izango. Geruzak txertatzen ari gatzaizkio liburutegi ereduari. Zerbitzu gehiago sortzen dira, jendearen behar informatibo eta formatiboak aldatu egiten direlako. Zerbitzu digital gehiago eskaintzen ditugu, garaira egokituta gaude, eta jendearen parte-hartzean agerikoa da hori. Liburutegiak ja ez gara soilik liburuak mailegatzera mugatzen, ez gara hain estatikoak zentzu horretan.

Burguillos: Beti esan ohi dugu gustatuko litzaigukeela, edo helburua dela, jendea banan-banan sartzea liburutegian eta hamarnaka ateratzea bertatik. Alegia, hainbat formakuntza saio, irakurketa talde edo dena delakotik pasatu ondoren, askotariko harremanak egitea jendearekin.

Pentsatzen dut, eta Bartzelonatik zatoztenez hango adibideak jarrita, liburutegiak ez direla gauza bera izango Ravalen, Santsen edo errenta mailarik altuena duten auzoan.
Burgillos: Posta-kodeak ezberdintasuna markatzen du, eta asko. Agerikoa da hori. Baina ez liburutegiak dituen zerbitzuen aldetik. Bizilekuaren arabera, norberak dituen baliabideek eragina dute liburutegirako sartzeko maneran. Jendea ez da berdin erlazionatzen auzo batean edo bestean, etxe bakoitzeko egoera aski ezberdina delako.

Gure sareko liburutegi guztiek ikuspegi eta anbizio bakar bat daukate. Zerbitzu kasik berberak aurki ditzakezu batean edo bestean liburuen katalogazioari dagokionean, irakurzaletasuna bultzatzerakoan edo dokumentu digitaletan. Gero, hori bai, liburutegi bakoitzak bere proiektu propioa du. Bartzelonako liburutegi bakoitza espezializatuta dago alor batean: zientzia, geografia eta bidaiak, feminismoa... Gabriel García Márquez liburutegiaren kasuan, literatura latinoamerikarra da ardatza.

Castellano: Aintzat hartu behar da García Márquez liburutegia Sant Martí barrutian dagoela [Bartzelona ipar ekialdean], Verneda auzoan, eta komunitate latinoamerikarrak indar handia duela. Auzo langilea da historikoki, migrazio olatu ugari bizi izan dituena, eraikin bereziki handiak eraiki ziren 1960-70etako hamarkadetan, espazio oro har gutxi dago auzoan hainbeste jenderentzat... Auzokideentzat, hainbestetan eskatu ondoren, horrelako liburutegi bat edukitzea premiazkoa zen. Harrotasunez bizi dute gainera. Vernedako Guggenheim gisa ezagutzen dute zenbaitzuk auzoan. Aurrekoan eskatu zidaten kanpoan dauden zuhaitzak kentzeko, haien etxetik hobeto ikusteko liburutegia. Jakina, esan nien ezetz, zuhaitz horiek beraien funtzioa betetzen dutela!

Munduko liburutegi publiko onenaren saria eman zioten iaz Gabriel García Márquez liburutegiari. Horra iristeko, non bilatu dituzue erreferenteak?
Castellano: Urtetan eta urtetan bisitatu ditugu liburutegi nordikoak, eta horietako batean, gehien harritu gintuena, irratia zen. Ikaragarri ondo funtzionatzen zuen, baina ez genuen argi ikusten gure gizartean funtziona zezakeenik. Hala ere ikusi dugu baietz. Jende askok elikatzen du Ràdio Maconda, eta sartu da Bartzelonako irratien sare komunitarioan. Orain, urte eta erdian, podcast gehien dituen irratia da, 150 inguru. Komunitate latinoamerikarrak podcast asko ditu, eta hezkuntza komunitatearekin ere ari gara lanean, Bigarren Hezkuntzako eta institutuko gazteekin. Alor teknikoa erakusten zaie azaletik bada ere, gidoiak egiten, informazioa bilatzen eta egiaztatzen, iturri sarea izaten, lokuzioa ikasten... Tokiko istorioak kontatzeko balio du, baita auzoaren eta hiriaren historian arakatzeko ere. Liburutegiaren proiektu gisa jaio zena, komunitatearen proiektua da orain.

Burguillos: Sorkuntza, indibiduala baino gehiago, kolektiboa delako. Hori da gakoa. Espazio partekatuak sortzearen garrantzia hor dago. Sistemak eta gizarteak jardun indibidualistara garamatza, eta hori baztertzen lagundu behar du liburutegiak, teknologia elkarlanean erabilita, pentsatzeko txokoak sortuta, oro har erabakiak hartu, ekin eta egiteko. Bestela lokartu egingo da gizartea.

Geruzak gehitzen joatea dela esan duzue liburutegien erronka, gizartera egokitzea. Etorkizunera begira, Bartzelonako Liburutegien Kontsortzioan zein dira identifikatuta dituzten ireki beharreko bideak?
Burguillos: Liburutegiko erabiltzaileak bihurtu behar ditugu gero eta parte-hartzaileago. Liburutegiak izan behar du espazio bat zeinaren jabe herritarrak diren. Hori da xedea. Gero, erronka handiak ere badaude, transformazio digitalari begira oro har.
Pandemiaren ostean, atzera ere liburutegiak hasi gara lehen –Bartzelonan, bederen– geneukan izen ona eta erritmoa berreskuratzen, eta horretan segi behar da sakontzen, literaturaren arloan, dibulgazio filosofiko eta zientifikoan. Eta gakoa da, ezbairik gabe, kartelera interesgarria edukitzea. Bereziki horrek funtzionatzen du irakurketa taldeetan.

Castellano: Hori da. Irratiaz hitz egin dugu, baina inork ez dezala pentsa irakurketa taldeak baztertu direnik. Haiek duten pisua ikaragarri handia da. Eta handitzen ari da irakurzaletasuna. Liburu fisikoen maileguak, oker ez banago, %13 inguru igo dira 2022tik 2023ra.

Hego Euskal Herrian ere gora egin du, pandemia aurreko zifrak gaindituta.
Burguillos: Pandemia aurreko zifrak gainditu ditugu Bartzelonan ere, nahiz mantendu egiten den, gutxi gorabehera, bisitari kopurua. Horrek esan nahi du gehiago irakurtzen dela. Uste dut pandemiak ezarri zuela inflexio puntua, eta jendeak sentitu duela premia irakurraldiak era kolektiboan egiteko.

Irrati bat daukazue García Márquezen, hainbat pisu ditu eraikinak, espazio ugari... Ezinbestean, apustu ekonomiko handia eskatzen dute horrelako proiektuek. Diru publiko asko, alegia.
Castellano: Politikariak seduzitu behar dira lehenbizi... Guk, Bartzelonan, sarea sortu eta proiektuak aurkeztu genituenean, zalantzak genituen. Politikari bati saltzen diozu ideia, horrek bere taldea konbentzitu behar du, eta ondoren udal gobernu osoa. Baina begira, uste dut azken urteotan, Bartzelonan, liburutegiei zegozkien gaietan soilik ipini direla ados alderdi politikoak.

Burguillos: Bartzelonako eredua kontsentsu politikoarekin garatu zen. Lehenbiziko plan estrategikoa 1998an egin zen, eta liburutegien lurralde sarea indartu nahi zela argi zegoen. Izan ere, orduan, 18 liburutegi baino ez zituen Bartzelonak. Horietako batzuk, gainera, eskailera batzuen goian zeuden, eraikin publiko baten atikoan, bulego zaharkitu ziruditen liburuz josita. Aldaketa estruktural handia gertatu da. Eta horretarako, apustu politikoa ezinbestekoa da, kontsentsua behar da, ekonomikoki indartzeko. Orain, Neusek esan duen moduan, alderdi politiko guztiek argi ikusten dute liburutegien eredu honek funtzionatzen duela, eta auzo elkarte askok eskatzen dituzte liburutegi gehiago. Bartzelonak 73 auzo ditu, eta auzo bakoitzak nahi du liburutegi bat, baina ezinezkoa da. Plan bat daukagu, hori bai, bizilekutik hamabost minutura oinez liburutegi bat egon dadila ziurtatzeko.

Hirietan errazagoa izango da horrelako liburutegi puskak irekitzea.
Burguillos: Liburutegi orok izan behar du dagoen lekuko biztanleen nukleo kulturala. Udalerri txikienean ere bai. Bartzelonako probintzian badaude udalerri txiki batzuk legez behartuta daudenak liburutegi bat edukitzera, eta horietan, baliabide gutxi edukita ere, herritarrentzat puntu garrantzitsuak dira.

Muskizeko liburutegia bisitatzetik zatozte. Nola ikusi duzue?
Castellano: Liburutegi klasiko bat da, liburu askorekin, baina hezkuntza komunitatearekin proiektu dezente dituela iruditu zait. Orain, gainera, bazuten tailer bat adineko jendearekin, memoria historikoa lantzeko, eta formakuntza bat ere bazeukaten landareen ingurukoa.

Esan nahi dudana zera da: garrantzitsua da liburutegi eredua argi edukitzea, eta liburutegia auzoko edo herriko bizitzan hedatu behar da. Hortik aurrera, planifikazioa eta programazioa da.

Burguillos: Baliabide gutxirekin ere egin daitezke gauzak. Esku-hartze txikiak, baina eragina izan dezaketenak. Pentsatu nola daukazun antolatuta liburutegia. Liburuz josita dago? Guztiak mailegatzen dira? Ala badaude batzuk dagoeneko ez direnak jendearen interesekoak eta zaharkituta geratu direnak? Horrela bada, hustuketa lan bat egin, apalak gutxitu, espazioa irabazi eta erakargarriago bilakatu dezakezu lekua, beste erabilera bat emanda. Eta jendearen parte-hartzea interesgarria izan daiteke prozesu horretan. Galdetu gazteei ea nola irudikatuko luketen, zer eskaintza jasotzea gustatuko litzaieken. Gune informalagoak akaso... Izan daiteke hasteko modu bat.

Liburuek-eta hor segitu beharko dute, hala ere.
Burguillos: Jakina, liburutegiek haien esentzia mantendu behar dute, bestela gizarte-etxe edo horrelako zerbait bihurtuko lirateke. Funtsean, baina, aipatutakoak egon behar du: kulturak. Gero eta jende gehiagok argiago ikusten du kultura eta hezkuntza funtsezko alorrak direla gizartea eraldatzeko. 

Horrelako kongresu bat antolatzeak esan nahiko du eraldatze nahia badagoela.
Burguillos: Ea politikaririk gerturatzen den kongresura! [Barre egin dute biek]. Abiapuntu ona da, bai. Baina hemen ez zaudete hasiera puntuan. Esperientzia onak badaude, proiektu interesgarriak, tokikoak, eta horietatik ikastera ere bagatoz gu.