Antso Jakitunaren zortzigarrenean, Donostian. Beste era batera esanda, eta solaskideen hitzak baliatuta, “pasoko lekuan”, zentroaren eta futbol estadioaren artean, ospitalera igotzeko errepidearen ardatzean. Hor dago, edo une honetan “zegoen”, itxita dagoelako, Kontenedora artisten espazioa. Herri-lanek oztopatzen dute pasabidea.

Amara eta Anoeta arteko zonaldea deskribatzeko ez dute ezereza hitza erabili, komertzioak eta jende eta kotxe jarioa egon ohi den lekua delako, baina bai esan dute postaletatik kanpo aspaldi geratu zen ingurunea dela. “Eta hori, gainera, Anoeta hemen alboan daukagula eta jendetza mugitzen duela, bereziki Erreala denboraldi onak egiten ari den urte hauetan”, gehitu du solaskide batek. Beste batek, tonua bereizteko adinako irria eginda, ñabardura txiki bat egin nahi izan dio zonaldea postaletatik at geratu den ideiari: “Ardatz hau postaletatik kanpo dagoela esaten dugunean, errespetu guztia diegu Txomin, Martutene eta beste auzoei".

Horren guztiaren atzean, ideia bat nabarmendu dute guztiek: Donostiaren “ultrazentrifikazioa”. Eskuaira eta kartaboia era imajinario batean hartuta, solaskide batek zentrifikazioaren mugak markatu ditu hiriaren mapan: Artzain Onaren katedraletik Alde Zaharrera, Easo plazatik erriora, eta Gros a grosso modo hartuta; “horixe da postaletako Donostia”. Eta gehitu du: “Exajeratua da hemen gertatzen ari dena”.

Honaino esandakoak irakurle gutxi harrituko zituen, era batera eta bestera hainbatetan adierazi izan delako orriotan. Bada, zentrifikazio horretatik irtenda, Easo plazatik futbol estadiora bidean, Antso Jakitunaren etorbideko lokal bat hartu eta elkartuta, beste era batera antolatzen hasi dira "ohiko eskemetatik" irten nahi zuten artistek.

Ezaugarriei buruz galdetuta, denek nabarmendu dute autogestioa, baita elkarrekintza eta sormen-askatasuna ere. “Adar ugaritatik datozen pertsona askoren arteko harremana da, elkarrekin hazteko; proiektu kulturala eta artistikoa, kultura herria delako”.

Astearteko dilistak
Kultura, kontzeptu gisa hartuta, eta Donostia eta Donostiaren hiri-eredua terminoak zeharkatzen diren edozein solasalditan, ezinezkoa da ez aipatzea Donostiaren 2016ko Europako kultur hiriburutza. “Fenomeno bat izan zen hura”, diote.

Gaia ateratzean fenomeno bat da ia beti jendeak nola eramaten dituen eskuak burura. Inork gutxik esan dezake egitasmo potolo hark bere helburu kulturalak bete zituenik. Manuel Delgado Bartzelonako antropologoak 2015ean esan zuen bezala, “kultura aitzakia gisa” baino ez zen erabili orduko hartan, “amu” moduan soilik, turismoa arrantzatzeko sarea itsasora –are gehiago– botatzeko. Xalba Ramirezek Irutxuloko Hitza-n adierazpen horiek eta gehiago jaso zituen erreportaje bikain batean.

Delgadoren hitz horiek ongi lotzen dira Kontenedorako solaskide batek mahai gainean jarri duen ideiarekin: “Donostiako kultur sorkuntzaren dilistak dira Kontenedora”. Eta kontzeptuan sakondu du: “Imajinatu aitak esango balu sukaldean amari laguntzen diola, baina berez igandeko paella besterik ez duela egiten. Hori da Donostia. Zinemaldia, Jazzaldia, Beldurrezko Zinemaren Astea... Baina astearte batean, zer eskaintza dago hirian? Kulturarako interesa duenak, turismokeriak utzita, ez dauka ezer Donostian. Horregatik, asko eta asko, kanpora joan izan gara”.

Atzerriko esperientziak Euskal Herrira ekartzeko ahalegin bat da, beste xede eta asmoren artean, Kontenedora espazioa. Euren burua “sistemaren bazterrean” ikusten duten artistek osatu dute elkartea, eta bazkidetzen bidez finantzatu lokala. Dagokien esparruan, artean, funtzionatzeko molde bertikalak dagoeneko iraulita egon behar lukeela uste dute, eta, nolabait ere, Rizoma paradigma filosofikora urratsak egin: “Ezin du inork agintzen egon, ez baitago dena dakien edo egia absolutua daukan inor. Eredu oso patriarkala da, gainera. Gure moldeetan, uste dugu edonork eragin eta desbideratu dezakeela proiektuaren norabidea. Kultura ezin da goitik behera erein; kultura behean egiten da. Horregatik aipatu dugu lehen kultura herriarena dela. Gure eredua hauxe da: ezberdintasunei tolerantzia aplikatzea”.

Kultura herritik eta herriarentzat egitea dute helburu, baina gauzak burokraziaren menpean egiteak suposatu zien elkartea sortzea, bazkidetzak bilatzea, eta bazkideentzat soilik zabaltzea. Zentzu horretan, beraz, sozioei soilik zuzendutako espazioa da, pribatua dela esango genuke, baina ekintza ugari lokaletik kanpo egin izan dituzte, “kultura garaikideak kalea behar duelako”. Bukowski, Dabadaba eta Drop dira horien adibide. Aipatu espazioetan antolatu dituzte literatur emanaldiak, antzerkiak, kontzertuak, arte-erakusketak eta beste hainbat ekintza.

Hamabi hilabete; bederatzi itxita
Hain denbora gutxian zabaldu ahal izan duten arren, 700 bazkide baino gehiago lortu dituzte. “Zerbaitegatik da; jendea horrelako espazioen gose zegoelako”, adierazi dute solaskideek.

Elkarrizketa egin den unean itxita zegoen espazioa, udalak horrela aginduta. Burokraziaren atzaparretan harrapaturik ikusten dute euren burua, nahiz eta baikorrak diren epe motzera begira.

Lokalaren baimenak eta planoak aurkeztuta, ondo egiten ari zirelakoan, irekiera ekitaldia egin zuten 2022ko San Tomas egunean. Hilabete beranduago, bizilagun baten kexaren ondotik, kanpoko patioan edaten eta erretzen ari zirelako, udaltzaingoa bertaratu zen lokalera, eta “ekintzak egiteko lizentzia” eskatu zien. Zur eta lur geratu ziren, halakorik lehenago eskatu ez zietelako.

Udalera jo zuten hurrengo egunean, informazio eske, baina Kontenedorako kideek diotena da lizentzia hori zehazki zer den ez dutela jakin oraindik. Areago, ez dela existitzen diote, harriturik. Izan ere, ezagutzen dituzten antzerako elkarteetan galdetu dute “ditxosozko lizentzia” horren inguruan, eta inork ez daki ezer.

“Udal teknikari bat azken egunera arte eskatzen ari zaigu berak ere zer den oso ongi ez dakien dokumentu bat”, adierazi dute solaskideek. Halako batean, kontsulta egindako beste elkarte batzuetako kideen gomendioa jarraituta, “ekintzen jakinarazpena” aurkeztu zuten udaletxean. Hau da, lizentzia beharrean, jakinarazpena. Eta horren ostean ireki ahal izan zuten –jakinarazpena, izatez, ireki egingo duzula jakinarazteko dokumentua baino ez delako–. Hiru egunera udaltzainak joan zitzaizkien, ordea. “Eta berriz hastera; txiste bat da”.

Kontenedorako kideen arabera, sentsazioa dute udalak ez duela horrelako lokalik nahi hirian, nahiz eta, jende askok pentsatuko badu ere, ez dituzten gaueko ekintzak egiten. Gehienez ere gaueko hamarretarako espazioa ixten dutela hitzeman dute. “Ulertzen dut kontzertuak egiteko baimenik ez izatea. Baina dozena bat lagun iluntze batez elkartu, gitarra akustiko bat hartu eta kantuan aritzea, kontzertua egitea da?”. Elkarrizketatuen arabera, era horretako puntuak jarri dizkie jomugan Donostiako Udalak: garagardo latak bazkideei euro batean saldu izanagatik, “taberna izaera” dutela leporatu diete; pintxoak egin eta bertaratutakoen artean jateagatik, berriz, “jatetxe izaera”; eta film proiekzioak antolatzeagatik ere, “zine izaera”.

Ekarpenak egin asmoz
"Baita turismoan ere", esan du solaskide batek, Berlin, San Francisco eta nazioarteko hainbat gehiago aipatuta, haietan egon badagoelako underground turismo kulturala. "Zergatik ez Donostian?", esan du batek. "Ideia apur bat utopikoa", erantzun besteak, eta irri bana egin dute.

Ez dute udalarekin gatazkan ibiltzeko ez betarik ezta asmo politikorik ere, eta horregatik, gehiegi eskatzea ez delakoan, zintzoki diote: "Uste dugu Kontenedora badela, gutxienez, bakean garatzeko eskubidea duen espazio bat, ala?".

Inori traba egin baino, kaleko kulturari eta sorkuntza askeari gehitzera etorri direla azpimarratzen dute. Bueltan, ordea, trabak baino ez dituzte jaso kultur hiriburutza eskuratu zuen herrian. Baina maitasun dezente ere jaso dute jendearen partetik; horrekin geratzen dira.