Okupatutako Mendebaldeko Saharan dago 60.000 biztanleko Smara hiria, Marokok lurraldea kontrolatu eta Fronte Polisarioa urrun mantentzeko eraikitako "lotsaren harresitik" –munduko luzeena da, 2.700 kilometrorekin– oso barrura. Urriaren 29ko goizaldean lau leherketa nabaritu zituzten hango biztanleek, eta hildako bat eta hiru zauritu izan ziren. Gazako genozidioaren zurrunbiloan, nazioarteko hedabideetan apenas ikusi dugu berririk gertatutakoaren inguruan, eta sahararren egoera jarraitzen duten hainbat webgune eta agentzia independenteri esker dakigu leherketen inguruan zabaldu den apurra.

ECSaharaui.com atariaren arabera, ez dago garbi erasoaren egilea zein den. Iturri militarrak aipatuta dio jaurtigaien arrastoek ez dutela bat egiten Saharako askapen mugimenduak erabili ohi dituen eta jatorri sobietarrekoak diren Grand BM21 misilekin, iristeko ahalmen murritzagoa dutenak. Equipe Media hedabideak, berriz, leherketen lekuko zuzena izan zen GKE bateko kidearen hitzak jaso ditu, eta baztertu egin du Marokoko base militar batetik bidalitako droneak izan zirenik.

Fronte Polisarioak, bere aldetik, ukatu egin du erasoaren egiletza. Sahara Press Service (SPS) agentziak egunero argitaratzen dituen gerra parteetan –arabiarrez, ingelesez, frantsesez, gaztelaniaz eta errusieraz itzultzen ditu– ez da Smara hiriaren kontrako erasorik aipatzen urriaren 29an. Mendebaldeko Saharako Defentsa ministerioak egun berean jakinarazi zuen Smarako base militar marokoarren  eta aireportuaren kontrako operazioak egin zituela, baina "ez hiriaren kontra".

Hala ere, Marokoko Gobernuak Fronte Polisarioari egotzi dio "zibilen kontrako atentatu terrorista" egitea, eta erasoa gertatu bezain pronto Minurso erreferendumaren aldeko NBEren misioko kideak gonbidatu zituen tokia aztertzera. Harrigarria da Aziz Ajanuch-en gobernuak –Marokoko Lehen ministroa eta petrolio magnatea– orain jarrera hori edukitzea, behin eta berriz isildu izan baititu Polisarioaren ofentsibak 2020an gatazka armatua berpiztu zenetik.

Hain justu biharamunean, urriaren 30ean, NBEren Segurtasun Kontseilua elkartu zen Minursoren misioa berritu ala ez erabakitzeko –baiezkoa gailendu zen aldeko hamahiru botorekin–, eta Smarako erasoa Marokok presioa egiteko erabili duela salatu dute medio sahararrek.

Mendebaldeko Saharako Errepublikako presidente eta Fronte Polisarioko idazkari nagusi Brahim Ghalik NBEri eskatu dio bere "konpromisoekin eta erresoluzioekin konplitzeko" eta Maroko egin du egoeraren arduradun: "Saharar herriaren aurka egin dituen krimen izugarrien (bahiketak, nahitaezko desagerpenak, atxiloketa arbitrarioak eta epaiketa sumarioak) erantzule da", esan du Auserdeko wilaia edo kanpalekuan emandako hitzaldian.

Artikulu hau idazterako orduan, SPS agentzia albiste gero eta gehiago ari da zabaltzen Saharako harresiaren inguruko operazio militarrez: azaroko lehen egunetan leherketa gehiago izan ziren Smaran eta beste hainbat hiritan; APLSko (Askapenerako Herri Armada Sahararra) agintariek esan dute artilleriazko bonbardaketez gain, lurretik zuzenean ari direla eraso egiten Marokoko armadaren kokalekuei, eta azken gerra partean, 906.ean –egun horiek igaro direlako 2020an su-etena amaitu zenetik– ziurtatu dute Amgalan eta Farsían "giza galerak eta galera materialak" eragin dizkietela. Baina horretaz txintik ere ez Europako prentsan.

Hori gutxi balitz, Gdeim Izik Taldeko preso politikoak gose greban jarri dira. 2010ean poliziak bortizkeria handiz desegindako "Duintasunaren Kanpalekuan" atxilotutako jendea dago talde horretan.  

Martxa berdetik, hidrogeno berdera

Bistan da gatazka armatuak koska bat egin duela gora, baina Marokok "gerra" hitza saihestu nahi du –gerra asimetrikoa izanik ere–, horretarako zentsura, tortura, hilketak eta bonbardaketak erabili behar baditu ere sahararren kontra, iraganean napalma eta fosforo zuria erabili zituen gisan. Baina zer bilatzen du basamortu horretan? Ghalik berak jarri digu lorratzaren gainean: "Krimen guzti horiei gehitu behar zaie gure baliabide naturalen espoliazio indiskriminatua".

Atlantikoaren ertz zabal hori zukutzea da Marokoren asmoa, Israelek Palestinako lurralde okupatuetan gas naturalarekin egin nahi duen bezala. Mohamed VI Marokoko monarkak garbi hitz egin du Martxa Berdearen urteurrenaren diskurtsoan –oraingoan bai, Europa Press eta antzeko agentziek oihartzuna eman diote–: itsasoan petrolio prospekzioak egin eta ura gatzgabetu nahi dute, besteak beste.

Marokoko Gobernuak 2024ko energia berriztagarrien finantza lege-proiektuari buruzko txostena egin du publiko berrikitan, enpresen eta gobernuen interesak ikertzen dituen Wester Sahara Resource Watch (WSRS) erakundeari esker iritsi zaiguna, bere webgunean baitago irakurgai. Txostenaren arabera, Rabatek aurreikusita dituen berriztagarrien proiektu erraldoien %81 Mendebaldeko Saharako "Estatuaren jabetza pribatukoak" diren eremuetan daude, sahararrei lapurtutako lurretan alegia.

Batez ere hidrogeno berdeari eta energia eolikoei loturiko azpiegiturak dira: 371.000 hektarea Marokok Aaiún-Sakia El Hamra izendatutako eskualdean –Mendebaldeko Saharako iparraldean– eta 800.000 hektarea Dakhla-Oued Eddahab eskualdean –hegoaldean–. Atzean dauden enpresa asko Mohamed VI.aren ingurukoak dira, baina badaude Europako batzuk, tartean Acciona multinazional espainiarra. Hori ez da harritzekoa: lehendik ere elektrikaren sektorean dabilen Engie frantziar enpresak eta euskal jatorriko Siemens-Gamesak hornitu izan dituzte konpainia marokoarrak haize errotekin Mendebaldeko Sahararako.

"Maroko ekonomikoki gero eta konektatuagoa dago Mendebaldeko Saharari, eta ilegalki okupaturik duen lurraldearekiko menpekoago da orain –dio WSRSk–. Lurralde horretan sorturiko energia Marokora esportatzeko asmoa du, eta soberakinak inguruko herrialdeetara, Europar Batasunera barne".

Emboirik Ahmed Omar diplomatiko sahararrak Breve historia del Frente Polisario ("Fronte Polisarioaren Historia Laburra", Catarata, 2023) liburu berrian dio 1975ean Espainiak sahararrak "traizionatu" eta bere babesean zegoen lurraldetik hanka egiteko arrazoietako bat izan zela "espainiar enpresek etekinak izaten jarraituko zituztela hala ere". Europan, Ekialde Hurbilean zein Saharan, belea beti bele, eta okupatzailea espoliatzaile.