Madril ez da faxismoaren hilobia
Madril, 1939. Hiria frankisten esku erori baino lehen, munduko faxismoaren aurkako hiriburutzat jotzen zen, gobernu errepublikarraren propaganda eta gerra garaian handik pasatako intelektual antifaxista ezagunak medio. Garaileek hiriburua Sevillara, Salamancara edo Burgosera aldatzea pentsatu zuten, Madrilen kutsu hartatik libratzeko. Baina Madril bera aldatzea erabaki zuten. Handik aurrerakoak Madrid, metrópolis (neo)fascista ("Madrid, metropoli (neo)faxista", Crítica, 2023) liburuan bildu berri ditu Pablo del Hierro historialariak.
Madrildarra izaki, gaztetan muturreko eskuinak hirian zeukan eragina ikusi zuen Del Hierrok. Besteak beste, futbol zelaian zegoen Atlético de Madrid bere talde kuttuneko zale faxistek Aitor Zabaleta hil zutenean. “Nire buruan geratu zen hori, eta arrazoi bakarra ez den arren, liburua idaztera bultzatu nauen gauzetako bat da”.
Esan bezala, Madril hartu bezain pronto hiriaren irudia aldatzeari ekin zioten frankistek: kaleen izenak aldatu zituzten, auzo batzuetan errepresio bortitza egin zuten, proiektu urbanistikoren bat martxan jarri zuten, Mussoliniren Italiako eta Hitlerren Alemaniako pertsona ezagunak gonbidatu zituzten…
Bigarren Mundu Gerraren amaieran Madril ratlines delakoen geltoki bihurtu zen, hau da, ihes egiten ari ziren gerra kriminalen babesleku. Hainbat erregimen faxistetako kide garrantzitsuez osatutako egitura nahiko informalak ziren, esaterako, Mario Roatta Mussoliniren zerbitzu sekretuetako buruari Madrilera iristen lagundu ziotenak. Juduak Frantziatik egozteaz arduratu zen Louis Darquier de Pellepoix ere Madrilen ezkutatu zen haien laguntzarekin, Hirugarren Reicharekin kolaboratu zuten beste batzuk bezala. Zaila da jakiten zehazki zenbat izan ziren, baina “gutxienez ehunka batzuk” izan zirela uste du del Hierrok.
Gerra hotzaren erosotasuna
Gerra Hotza iritsi bitartean, Madrilen ezkutatutako faxisten helburua bizirik irautea zen, baina 1949tik aurrera jardun ekonomikoa eta politikoa berreraikitzen hasi ziren.
Hala, Gastone Gambara jeneral italiarra Argentina eta Espainiaren arteko gari merkataritzaren bitartekari nagusia izango zen. Otto Skorzeny SSetako koronel ohiak hainbat sozietate sortu zituen inportazio eta esportazioetan aritzeko –Markina-Xemeingo bere egonaldietan ere egin zituen negozioak armen ekoizpenarekin–, eta ezkutuan armadak antolatzen saiatu zen. León Degrelle belgikarrak 50 urte eman zituen Madrilen, 1945ean Donostiako Kontxan larrialdiko lurreratzea egin ondoren, eta 60 eta 70eko hamarkadetako talde neofaxistekin harremanak izan zituen. Bestalde, eskuin muturreko sarearen inguruan ibili ziren Madrilen amaitu zuten Hego Amerikako hainbat diktadorek ere: Marcos Perez Jimenez, Fulgencio Batista, Ramfis Trujillo…
Bigarren Mundu Gerraren amaieran Madril ratlines delakoen geltoki bihurtu zen, hau da, ihes egiten ari ziren gerra kriminalen babesleku
70etako faxista berriak
Hortik denbora batera, eskuin muturreko militante belaunaldi berri batek hartu zuen indarra hirian, 70eko hamarkadan. Gazte horiek ez zuten Espainiako 1936ko Gerra Zibila bizi izan, erregimen frankistarekiko kritikoak ziren, eta diskurtsoez haratago ekintza behar zela uste zuten; indarkeria, alegia. Vicente Talónen Joven Europa eta Blas Piñarren Fuerza Nueva erakundeetan antolatu ziren batez ere. Indarkeria espiral izugarria eragin zuen horrek. Madrilen bi erakunde neofaxista lehian ari ziren, erradikalagoa zein zen erakusteko”.
Hala, estatu kolpe baterako giro aproposa bultzatzen ari ziren. Baina 1981eko kolpeak porrot egin eta 1982an PSOEk hauteskundeak irabazi zituenean, atzera egin behar izan zuten. Hortxe amaitzen da Pablo del Hierrok liburuan bildutako bidea, baina ez eskuin muturrarena. “Oraindik jakiteke dago VOXek zer hartu duen Madrilen hainbat hamarkadatan hainbesteko garrantzia izan zuten eskuin muturreko ahotsetatik”. Duela 40 urte atzera egin eta estrategia berriak pentsatu behar izan zituzten, baina, orduan ere, Madril ez zen faxismoaren hilobi izan
Tennessee (AEB), 1820. Nathan Green esklaboa jaio zen, Uncle Nearest edo Osaba Nearest ezizenez ezaguna. Ez dakigu zehazki zein egunetan jaio zen eta, oro har, hari buruzko oso datu gutxi dauzkagu 1863. urtea arte, orduan lortu baitzuen emantzipazioa. Dakiguna da 1850eko... [+]
New York, 1960. Nazio Batuen Erakundeko bilkura batean Nigeriako kanpo ministro eta NBEko enbaxadore Jaja Wachukuk lo hartu zuen. Nigeriak independentzia lortu berri zuen urriaren lehenean. Beraz, Wachuku NBEko Nigeriako lehen ordezkaria zen eta kargua hartu berri... [+]
Egungo Siriako Tell Umm-el Marra aztarnategian idazkunak dituzten hainbat zilindro aurkitu dituzte Johns Hopkins Unibertsitateko ikerlariek. Adituen ustez buztinezko pieza hauetan idatzitako zeinuak alfabetikoak izan litezke.
K.a. 2400 urtean datatu dituzte zilindroak eta... [+]
Londres, 1928. Victoria and Albert Museum-era koadro berezi bat iritsi zen dohaintzan: margolanean gizon beltz bat ageri da, ileordea eta lebita jantzita, liburuz eta tresna zientifikoz inguratua. Museoan horrela katalogatu zuten: “Erretratu satiriko bitxia, beltzen... [+]
Ancient Earth mapa birtualak gure herrialdea, eskualdea, hiria... duela milioika urte non zegoen ikusteko aukera ematen du Dinosaurpictures.org/ancient-earth helbidean.
Toponimoa idatzi eta 750 milioi urte atzera egiten duen kronologian garai bat aukeratuta, emaitza puntu... [+]
Etiopia, 1974ko azaroaren 24a. Lucy-ren hezurdura aurkitu zuten Hadarren, giza arbasoen arrasto zaharrenetakoa. Australopithecus afarensis espezieko hominidoak 3,2 eta 3,5 milioi urteren artean ditu.
Homo espezieen arbasotzat jo zuten orduan, gu guztion amatzat. Mende erdi... [+]
Berkeleyko unibertsitateko (Kalifornia, AEB) arkeologo talde baten arabera, ezkerreko irudian ageri den eszena ez litzateke zuzena. Hau da, gizakiek ez zituzten lantzak jaurtitzen mamutak eta beste ugaztun handi batzuk ehizatzeko. Horixe zen orain arte zabalduen zegoen... [+]
Zamora, X. mendearen amaiera. Duero ibaiaren ertzean eta hiriko harresietatik kanpo Santiago de los Caballeros eliza eraiki zuten. Eliza barruko kapiteletan askotariko eszenak irudikatu zituzten, besteak beste, eduki sexualak zituztenak: orgia bat, emakume biluzi bat gizon baten... [+]
Bera (Nafarroa), 1924ko azaroaren 7a. Anarkista talde bat Beran sartu zen goizaldean, Primo de Riveraren diktaduraren aurka egin eta Espainiako Estatuan iraultza abiatu asmoz.
Espainiatik eta Hego Euskal Herritik Baiona, Hendaia eta Donibane Lohizunera ihes egindakoen artean... [+]
Washington (AEB), 1807. AEBetako Konstituzioak esklaboen trafiko transatlantikoa debekatu zuen. Horrek ez du esan nahi esklabotza abolitu zenik, esklaboen iturri nagusia eten zela baizik. Hala, emakumezko esklaboak bihurtu ziren esklabo berriak “ekoizteko” bide... [+]
Berlingo Unibertsitate Libreko eta Zuse institutuko diziplinarteko ikerlari talde batek eredu matematiko konplexua garatu du Afrika iparraldean erromanizazioa nola hedatu zen hobeto ulertzeko.
Plos One aldizkarian argitaratutako ikerlanaren arabera, eredua osatzeko galtzada... [+]
Normandiako erromatar garaiko aztarnategi batean lanean ari zirela, arkeologia ikasle batzuek aurkikuntza bitxia egin dute berriki: buztinezko eltze baten barruan kristalezko flasko txiki bat topatu zuten, XIX. mendean emakumeek lurrina eramateko erabili ohi zuten... [+]
Japonia, 1945eko abuztuaren 6a eta 9a. AEBek bonba atomiko bana bota zuten Hiroshima eta Nagasaki hirietan milaka eta milaka hildako eraginez; kopuru zehatzik ez dagoen arren, urte horren bukaeran hildakoak gutxienez 210.000 inguru izan zirela diote kalkulu zuhurrenek. Baina... [+]
Yamagata unibertsitateko Masato Sakai arkeologo japoniarra buru duen ikerlari talde batek geoglifo ugari aurkitu berri ditu Nazcako basamortuan (Peru). Guztira 303 geoglifo topatu dituzte, orain arte ezagutzen zen geoglifo kopurua ia bikoiztuta. Horretarako adimen artifiziala... [+]
Mexiko Hiria, 1968ko urriaren 2a. Hilabete batzuk lehenago, ekainaren 22an abiatutako ikasle mugimenduak mitin bat antolatu zuen Hiru Kulturen Plazan, hiriko Nonoalco-Tlatelolco unitatean. Mexikoko ejertzitoak eta Batallón Olimpia talde paramilitarrak bildutako ikasleei... [+]