Henry Forden utopia, besteen distopia
Amazonia, 1928. Ford automobil konpainiak Fordlandia izeneko herria eraiki zuen oihanean, Amazonasen ibaiadar Tapajosen ertzean.
Henry Forden (1863-1947) asmoa kautxua ekoiztea zen, bere autoen gurpiletan erabili ahal izateko; ordura arte, kautxu ekoizpenaren monopolioa britainiarren eta herbeheretarren esku baitzegoen. Baina, bide batez, plantazioan eta fabrikan jardungo zuten 3.000 langileentzako herri utopikoa eraiki zuten, eta AEBetako ohiko etxetxo familiabakar zuriz josi zuten oihanari lapurtutako eremua; edozein herrialdetako langile pobreen ametsa baita AEBetako langile pobreen bizimodua izatea. Eliza, ospitalea, dantzalekua eta igerilekua ere eraiki zituzten, baita AEBetako paisaia tipikoan agertu ohi diren ur biltegi distiratsu horietako bat ere. Eta ugazaba estatubatuarrentzat auzo berezi bat egin zuten, luxuzkoagoa, desberdinkeria “amets amerikarraren” funtsezko osagaia baita.
Brasildar langileek estatubatuar zintzoak bailiran jokatu zezaten, Fordek herriaren eremuan erretzea eta alkohola edatea debekatu zuen, baita futbolean aritzea ere –jakina, haiek soccer esaten dioten kirola zen debekatu zutena, ez estatubatuarren “benetako” futbola–. Gainera, arauak betetzen zirela ziurtatzeko, ugazabek langileen etxeak nahieran miatzeko baimena zuten. 9:00etatik 17:00ak arteko ohiko ordutegia ezarri zieten; langileek esan zuten egunsentian eta iluntzean lan egin ohi zutela, eguerdian, eguzki galdatan jarduterik ez zegoela, baina ez zieten jaramonik egin.
Estatubatuar janaria ere inposatu zieten Fordlandiako biztanleei. Gustuaz eta ohiturez haratago, dieta estatubatuarrak urdaileko arazoak eragiten zituen oihan tropikalean
Estatubatuar janaria ere inposatu zieten Fordlandiako biztanleei. Gustuaz eta ohiturez haratago, dieta estatubatuarrak urdaileko arazoak eragiten zituen oihan tropikalean eta, hala, 1930ean hainbat langile matxinatu ziren fabrikako jangelan. Ugazabek oihanera ihes egin behar izan zuten, Brasilgo Armadak matxinada itzali zuen arte. Eta langileak lanera itzuli ziren… ezer gutxi produzitzeko.
Soildutako lursail heze eta malkarrak ederki ezagutzen zituzten profesionalak baztertuz, Ford konpainiako ingeniariek antolatu zuten kautxu plantazioa. Baldintza horietan hiruzpalau zuhaitz ondo hazteko eremuan 80 zuhaitz inguru sartzea erabaki zuten, ekoizpena handitzeko. Baina hezetasunak eta kontzentrazioak eraginda, izurriek jan zuten ekoizpena. Erabateko porrota onartuta, Fordek 1934an guztiz abandonatu zuen Fordlandia, eta proiektua handik 40 kilometrora, Belterran, berrabiarazi zuen; kautxu sintetikoak ekarriko zuen bigarren saiakera hura ere bertan behera uztea.
Fordlandian ekoiztutako kautxu gramo bakar bat ere ez zen iritsi Ford auto baten parte izatera. Eta Henry Fordek berak ere ez zuen sekula amestutako herri idilikoa zapaldu, beste fobia askoren artean, germenei ere fobia bizia baitzien.
Kopenhage, 1974ko abenduaren 18a. Eguerdiko hamabietan ferry bat iritsi zen portura eta bertatik 100 Santa Klaus inguruz osatutako taldea lehorreratu zen. Antzara erraldoi bat zeramaten haiekin. Asmoa “Troiako antzara” moduko bat egitea zen, eta, hirira iristean,... [+]
Tennessee (AEB), 1820. Nathan Green esklaboa jaio zen, Uncle Nearest edo Osaba Nearest ezizenez ezaguna. Ez dakigu zehazki zein egunetan jaio zen eta, oro har, hari buruzko oso datu gutxi dauzkagu 1863. urtea arte, orduan lortu baitzuen emantzipazioa. Dakiguna da 1850eko... [+]
New York, 1960. Nazio Batuen Erakundeko bilkura batean Nigeriako kanpo ministro eta NBEko enbaxadore Jaja Wachukuk lo hartu zuen. Nigeriak independentzia lortu berri zuen urriaren lehenean. Beraz, Wachuku NBEko Nigeriako lehen ordezkaria zen eta kargua hartu berri... [+]
Egungo Siriako Tell Umm-el Marra aztarnategian idazkunak dituzten hainbat zilindro aurkitu dituzte Johns Hopkins Unibertsitateko ikerlariek. Adituen ustez buztinezko pieza hauetan idatzitako zeinuak alfabetikoak izan litezke.
K.a. 2400 urtean datatu dituzte zilindroak eta... [+]
Londres, 1928. Victoria and Albert Museum-era koadro berezi bat iritsi zen dohaintzan: margolanean gizon beltz bat ageri da, ileordea eta lebita jantzita, liburuz eta tresna zientifikoz inguratua. Museoan horrela katalogatu zuten: “Erretratu satiriko bitxia, beltzen... [+]
Etiopia, 1974ko azaroaren 24a. Lucy-ren hezurdura aurkitu zuten Hadarren, giza arbasoen arrasto zaharrenetakoa. Australopithecus afarensis espezieko hominidoak 3,2 eta 3,5 milioi urteren artean ditu.
Homo espezieen arbasotzat jo zuten orduan, gu guztion amatzat. Mende erdi... [+]
Ancient Earth mapa birtualak gure herrialdea, eskualdea, hiria... duela milioika urte non zegoen ikusteko aukera ematen du Dinosaurpictures.org/ancient-earth helbidean.
Toponimoa idatzi eta 750 milioi urte atzera egiten duen kronologian garai bat aukeratuta, emaitza puntu... [+]
Berkeleyko unibertsitateko (Kalifornia, AEB) arkeologo talde baten arabera, ezkerreko irudian ageri den eszena ez litzateke zuzena. Hau da, gizakiek ez zituzten lantzak jaurtitzen mamutak eta beste ugaztun handi batzuk ehizatzeko. Horixe zen orain arte zabalduen zegoen... [+]
Zamora, X. mendearen amaiera. Duero ibaiaren ertzean eta hiriko harresietatik kanpo Santiago de los Caballeros eliza eraiki zuten. Eliza barruko kapiteletan askotariko eszenak irudikatu zituzten, besteak beste, eduki sexualak zituztenak: orgia bat, emakume biluzi bat gizon baten... [+]
Bera (Nafarroa), 1924ko azaroaren 7a. Anarkista talde bat Beran sartu zen goizaldean, Primo de Riveraren diktaduraren aurka egin eta Espainiako Estatuan iraultza abiatu asmoz.
Espainiatik eta Hego Euskal Herritik Baiona, Hendaia eta Donibane Lohizunera ihes egindakoen artean... [+]
Berlingo Unibertsitate Libreko eta Zuse institutuko diziplinarteko ikerlari talde batek eredu matematiko konplexua garatu du Afrika iparraldean erromanizazioa nola hedatu zen hobeto ulertzeko.
Plos One aldizkarian argitaratutako ikerlanaren arabera, eredua osatzeko galtzada... [+]
Washington (AEB), 1807. AEBetako Konstituzioak esklaboen trafiko transatlantikoa debekatu zuen. Horrek ez du esan nahi esklabotza abolitu zenik, esklaboen iturri nagusia eten zela baizik. Hala, emakumezko esklaboak bihurtu ziren esklabo berriak “ekoizteko” bide... [+]
Normandiako erromatar garaiko aztarnategi batean lanean ari zirela, arkeologia ikasle batzuek aurkikuntza bitxia egin dute berriki: buztinezko eltze baten barruan kristalezko flasko txiki bat topatu zuten, XIX. mendean emakumeek lurrina eramateko erabili ohi zuten... [+]
Japonia, 1945eko abuztuaren 6a eta 9a. AEBek bonba atomiko bana bota zuten Hiroshima eta Nagasaki hirietan milaka eta milaka hildako eraginez; kopuru zehatzik ez dagoen arren, urte horren bukaeran hildakoak gutxienez 210.000 inguru izan zirela diote kalkulu zuhurrenek. Baina... [+]
Mexiko Hiria, 1968ko urriaren 2a. Hilabete batzuk lehenago, ekainaren 22an abiatutako ikasle mugimenduak mitin bat antolatu zuen Hiru Kulturen Plazan, hiriko Nonoalco-Tlatelolco unitatean. Mexikoko ejertzitoak eta Batallón Olimpia talde paramilitarrak bildutako ikasleei... [+]