Klima larrialdiari gaina hartzeak gure jendarte antolaketaren aldaketa drastikoa eta sistemikoa eskatzen digun honetan, egingarritasunari buruz esperantza ematen digun adibidea dugu Afrikako Sahel eskualdean osatzen dabiltzan “Harresi Berde Handia”. Atlantikotik Itsaso Gorrira arte, Senegal, Mauritania, Mali, Burkina Faso, Niger, Nigeria, Txad, Sudan, Eritrea, Etiopia eta Djibuti herriak trabeskatuko dituen baso, belardi eta baratzez osaturiko hesi naturala landatzen dabiltza. Orotara, 8.000 kilometroko luzera eta 15 kilometroko zabalera ukanen duen hesi begetal horrekin Sahara basamortuaren hedapena oztopatzea dute xede. Egitasmo erraldoia –100 milioi hektarea berdetzea–, hamaika herri batzen dituena eta bioaniztasuna berreskuratzean daukana funtsa. Hots, horixe: nahi bada ahal da.

“Basamortutzea urritzeko proiektua da. Oinarrian hori dago, baina oroz gainetik afrikarrek afrikarrentzat pentsaturiko egitasmoa dugu. Sektore anitz hunkitzen ditu: badago berrezartze ekologikoarena, baina aldi berean, lurraldeen garapenaz ere ari gara. Baratzeak, erlezaintza, lasto bilketak... elkarrengandik paraleloak direla pentsatu dezakegu, baina errealitatean guztiak dira ezinbestekoak Harresi Berde Handiaren iraunkortasunarentzat. Herritarren inplikaziorik gabe ez luke funtzionatuko. Proiektu hori osoki afrikarra da, Afrikan sortua. Afrikarentzat”, Priscilla Duboz antropologoaren gogoeta entzungai daukagu, France Culture irratian.

Basamortutzeak hainbat kausa dauzka oinarrian: euriteen gutxitzeak ondorioztatu idorteak, klima beroketa, baita gizakiaren jarduna ere: “Gizakiak xehatu du bertako ekosistema. Kolonien aroan, laborantza eta abeltzaingoa bultzatu ziren, oreka zahar eta kontsolidatuak desagerraraziz eta baso zabalak suntsituz [hau da, basamortuaren zabalpena oztopatzeko pareta naturala desagerraraziz]. Laboreek, gehienetan multinazionalen monokultura industrialek, areagotzen dute basamortutzea, uraren kontsumo erraldoiagatik eta akuiferoak pozoitzen dituzten osagai kimikoengatik”, irakurri daiteke Entre rève et espoir: le projet de la Grande Muraille Verte (“Ametsen eta esperantzaren artean: Harresi Berde Handiaren proiektua”) artikuluan.

Afrikako Batasunak 2007an ofizializatu zuen egitasmoa, eta orduz geroztik aitzina doa, nahiz eta hainbat traba eta gertaerengatik poliki, seguruenik polikiegi, doan gauzapena: 2030eko bukatu nahi lukete, baina iaz %4 zuten bakarrik landaturik. Akatsetatik ikasi dute herritarrekin eraman beharreko proiektua dela: “Naturarentzat, komunitatearentzat, klimarentzat landatzeak ez ditu baitezpada lotzen herritarrak. Baliagarriak izanen zaizkien zuhaitzak behar dira, jateko edota saltzeko baliatuko dituzten fruitudunak, adibidez. Kasu horretan funtzionatzen du”, Haïdar Ali senegaldarraren hitzetan. Gogoan du iragana, zuhaitzak landatu eta herritarrek mozten zituzten garai hura.

FAO Nazio Batuen Elikadura eta Nekazaritza Erakundearentzat ere estrategikoa da, eta dirutza bideratzen dabil. Ez delako proiektu ttipia pobrezia gehien pairatzen duten herri horientzat: 135 milioi herritar dira Sahel eskualdean, eta laurdena da gosez ala egarriz hiltzen. Batez beste, 440 dolar kontatu behar da hektareako, hots, orotara 36.000 eta 43.000 milioi dolar kostatuko du harresi berdeak. Iraganak irakatsi die herritarrak egon behar direla diru-laguntzen segipen batzordeetan –ustelkeria eta zerga ihesak errealitate dituztelako Sahel eskualdeko gobernuetan ere–. 20.000 milioi dolar jaso behar lituzkete nazioarteko eta kontinenteko egituren partetik.

Kasu multinazionalei

Kanpotik etorritako diruaren parean, mesfidati da Haïdar Ali senegaldarra, sosak ez duelako guztia egiten. Arriskua ere ikusten dio: “Baldintza baldin bada enpresa txinatarra inplikaraztea sosa Txinatik datorrelako, ala enpresa frantsesa kontratatzea sosa Frantziak emana delako... barkatu, ez nau interesatzen. Enpresa horiek ez dituzte nire herriaren hersturak eta lehentasunak. Ingurumenak frogatzen digu horrek ez duela funtzionatzen: denetan doa atzeraka, denetan eta denetan”.

Multinazionalen presioari eustea izanen dute erronka nagusienetarikoa. Izan ere, Iparreko enpresak badabiltza Hegoan zuhaitzak landatzen –monokulturaren logika kaltegarrian–, beraien aktibitateen karbono isurketak konpentsatzeko gisan. Nazioartera bideraturiko laborantza industriala garatzeko lur emankor gisa ikusiko du gobernu eta enpresa andanak ere. Entre rève et espoir: le projet de la Grande Muraille Verte artikuluan irakurri daiteke arrisku hori ez dela kontuan hartua: “Hil ala bizikoa dute erronka hori: zeinek jasoko du lur horien jabetza eta kontrola? Harea baratze bilakatzea ez da nahikoa, defenditu beharra dago, eta detaile hori –maleruski– ez da sartzen FAOren proiektuan. Erronka hori hor dago, are gehiago estatuek ez baitute indarrik ezer bermatzeko”.

Hurbiletik zaintzekoa dute, diskretuki bertaratzen dabiltzalako bat baino gehiago: Veolia ala Total dabiltza diruz sostengatzen landaketa. Kosmetika arloko Frantziako Klorane enpresa boteretsuak tratua pasaturik du, ordainez Balanites aegyptiaca edo basamortuko datilondoz osaturiko xanpua merkaturatzeko osagaia jasoz. Agentzia Panafrikarra eta Xinjianeko Ekologia eta Geografia Institutuaren arteko hitzarmena ere hor dugu, “basamortutzea mugatzeko Txinak dauzkan teknologiak, materialak eta ekoizpenak Afrikara bidaltzeko” izenpetua. Amazon-en jabe Jeff Bezosek ere 1.000 milioi dolar bideratu berri ditu egitasmora.
Etengabean bipilduriko Afrikan, beraien jarduerak berdez pintatzeko ala are gehiago aberasteko bide berria dute hor multinazionalek. Hori gertatuz gero, oinarrian dagoen helburua zapuztuko lukete –laborantzan zein basogintzan, monokultura beti delako biziaren suntsiketaren sinonimo, eta basamortuarentzako sarbide–. Klima larrialdiaren parean izan zitekeen harresia ere suntsituko lukete. Alta, berez 250 milioi tona karbono xurgatzeko gaitasuna dauka harresi berde zabal eta bizi horrek.