Frankfurteko tren geltoki nagusian kafea hartu eta tranbian bi edo hiru geltokitara dago liburu azoka. Akreditazioa irakurtzen dizute mugikorrarekin, kontzertu batera sartuko bazina lez. Euria ari du kanpoan. Bero egiten du barruan. Pabiloi luze bat gurutzatu, plaza bat, Agora izenekoa, eta beste pabiloi batean sartu gara. Oraindik ez ditugu tokiak eta zenbakiak ondo bereizten. 3. zenbakia duena Alemaniakoa omen da. Lehenengo pabiloian dira Espainiako hitzaldi eta ekitaldiak, 4.1ean daude euskarazko liburuak, beste askoren artean. Baina denborarekin ikasiko dugu hori. Liburu azokara sartu eta landareak dira ikusi ditugun lehen gauza, hara, Jakoba Errekondo ere iritsi da Frankfurtera! Baina ez da ARGIAren postua–. Baina liburugintza berdeak ere badu bere arrakasta. Hortik aurrera dena da stand, liburu azal, argitaldari eta argitaletxe. Herrialdeak eta liburuak. Tamaina eta neurri ezberdinetakoak. Hemen eta han.

Europako liburu azokarik handiena da Alemaniako hiri honetakoa. Eta horrek erakarrita etorri gara gu ere. Zer ikusiko eta, batez ere, zerbait ikasteko asmoarekin. Neurriari erreparatu eta ikaratzeko modukoa da. Dozena erdi Durango berton. Egun bateko sarrerak 25 euro balio du eta 70 azoka guztirako paseak. Profesionalen egunak izan dira asteazkenetik ostiralera bitartekoak, eta larunbatean eta igandean jende gehiago espero da. Askoz gehiago, hona etortzeko ohitura dutenen esanetan.

Pabiloi batera sartu, –kostata heldu gara, eta nekatuta ere bai– eta bertan ikusi dugu egurrezko eraikin handi samar bat. “Basque.Books”, dio, eta Euskal Herriko argitaletxeetako liburuak dauzka apaletan, ezagun zaizkigunak. Ondoan, Galiziakoak, Andaluziakoak, Asturiasekoak. Parean Kataluniako gune handiago bat dago. Eta aurrera eginda Portugal, Brasil, Lituania, Ginea, Angola, Suedia, Kanada, AEB… eta beste hamaika gune, herrialde, argitaletxe handi eta enparau.

Obaba Frankfurten

Bernardo Atxagarekin solasaldia dago Espainiako kultur ministerioaren ekimenez antolatu diren ekitaldien artean. Euskal Editoreen Elkarteko Ana Urrestarazurekin batera abiatu gara entzutera. Ostean, Atxaga agurtzera hurbildu dira euskal editore zenbait, Etxepare Euskal Institutuko arduraduna, beste egileren bat. Alemaniako egonaldiaren ostean, Mexikora joatekoa da eta han ere hainbat hitzaldi emateko ardura hartu du. Ostean beste aurkezpen batzuk, bidaia gehiago. Ez da nekatzen Asteasukoa. Eta Obabari buruz zelan idazten hasi zen gogoratu behar izan du, Gabriel Arestiren bultzada ekarri du gogora, Freud eta Marx nor ziren ezagutzen ez zutenen herriaz idatzi behar izan zuela, eta pasarteak, eta gertatutako istorioak, eta idazteko dituenak kontatu ditu. Baina nobelarik ez, horretarako beste bost urte beharko lituzkeelako.

Berriz itzuli gara euskal liburuen abarora eta korridoreetan barna murgildu gara, gure liburuaren bila. Ezagutzen ez ditugun idazleen lanak ikustera. Bidaia agentzia erraldoi batean murgilduko bagina lez. Mundua txiki sumatu daiteke hemen, baina nazioartean ari gara etengabe.

Euskal editoreak

Guk bezala, lehen aldia du Uxue Razkin Erein argitaletxeko editoreak azoka honetan. “Nazioarteko literaturaren erakusleiho handia izatea espero nuen eta hori da aurkitu dudana”, baieztatu digu. “Iruditzen zait erakusleiho aparta dela informazioa jasotzeko: zer irakurtzen ari den jendea, argitaletxeek zer duten haien katalogoetan. Azken baten, azoka honi esker Eskandinaviako liburuak ezagutu ditut, adibidez, zer argitaratzen ari diren, nolakoak egiten dituzten liburuak...”. Lehen aldia du, eta ez da tratuetan sartu Ereingo editore berria. Izango du horretarako aukerarik aurrerantzean. Baina garrantzitsua iruditzen zaio euskal argitaletxeak Frankfurten egotea. “Mapan ere bagaudela esateko modu bat da, hau da, aldarrikatzea gu ere sistema horren barruan bagaudela".

Etorri izanaz kontent dago Razkin:“Niretzat oso esperientzia aberasgarria eta polita izan da. Ez bakarrik liburuak ikusi ditudalako, hori asko gustatzen zait, azokak maite ditut, baina ez hori bakarrik; kontaktuan egoteko agente literarioekin, argitaletxeetako editoreekin... Sare literario hori eraikitzeko aukera eman dit eta hori beti da aberasgarria, asko ikasten duzulako”.

Euskal Editoreen Elkarteko Ana Urrestarazuk urteak daramatza azokara etortzen. “Elkarte bezala, berez, gure zeregina editoreei bidea erraztea da, hona editoreak datoz negozioa egitera, beste argitaletxeen eskubideak erosi eta saltzera”. Duela 25 urte etorri zen lehenbizikoz: “Etortzen hasi ginenean stand txiki-txiki bat zen gurea, ez diseinuzkoa, eta argitaletxe gutxi-gutxi etortzen ziren”, gogoratzen du Editoreen Elkarteko arduradunak. Eta elkargune honetan zenbat eskubide erosi eta saldu diren ikusi dute urteotan guztiotan. “Poz berezia ematen dizu hemen erositako liburuak gurean argitaratzen direnean”. Bilerak egiten dira postuan, elkar ezagutu. Egunotan buru belarri dabiltza Eslovenia, Valentzia, Frisia eta beste toki askotako literatur eragileekin lanean nazioarteko Lit up egitasmoari forma ematen. Aurten Frankfurten euskaraz argitaratzen duten hamar argitaletxe daudela azpimarratu nahi izan du Urrestarazuk: Erein, Susa, Txalaparta, Elkar, Pamiela, Igela, EHU, Astiberri, Sua eta Etxepare.

Miren Agur Meabe ere agurtu dugu, poesiari eta musikari buruz aritu da solasean Yolanda Castaño poeta galegoaren aldamenean; ondoan izan du, baita ere, Elena Mede andaluziarra. Poesiaren hizkuntza, musika, hiztegia errepasatu dute eta poema banarekin bukatu dute saioa, bakoitzak bere jatorrizko hizkuntzan. Amaieran, txaloak, horiek unibertsalak dira. Patxi Zubizarretak eta Jokin Mitxelenak ipuin bat marraztu dute eta kontakizuna kolorez eta zirriborroz eskaini diete bertaratutakoei. Katixa Agirrek amatasuna eta sorkuntza hartu ditu beste egile batzuekin batera. Gu bezala beste 90.000 lagun baino gehiago etorri dira azokara: liburuaren industriari lotutakoak, argitaratzaile, agente, editore edo erakusle. 87.000 bisitari gehiago aste osoan. 4.000 lagun postuetan lanean. Mundu bat du hemen aurrean euskal liburuak, euskal letrek. Idazleen eskutik, itzultzaileen laguntzaz, editoreen lanarekin eta sustatzaileen eskutik mundua ezagutuko dute euskal hitzek.