Tinko Euskara Elkartea urte askotan filmak euskaraz bikoizten eta eskaintzen aritu da. Maria Galarraga izan zuen buru urte askoan zehar, euskarazko lehen bikoizlea dena. Elkarteak 20 urte bete zituenean zinea.eus-ek elkarrizketa egin zion hari eta alaba Izaskun Arandiari. Bertan azaldu zutenez, Tinkok 100 film euskaratu zituen jada, 5.000 emanaldi zituen emanak eta 750.000 ikusle izan zituen.

Urteurrenez urteurren

25. urteurrenean Berria hedabideari elkarrizketa bat eskaini zion Galarragak. Bertan azken 25 urteek “konplitu izanaren poza” utzi ziotela adierazi zuen. Hala eta guztiz ere, elkarteak zituen helburu guztiak betetzea ezinezkoa zen oraindik, arrazoi nagusi batengatik: “Momentu batean sektorea ere nahiko gaizki zegoen, eta hor diru iturri bat ikusi zuten batzuek, eta euskara batere inporta ez zitzaion jendea sartu zen deialdietan; horrek izorratu zuen dena”, ziurtatu zuen Galarragak.

Iñigo Arandia Galarragaren semea da eta Tinko Euskara Elkartean dabil baita ere. Datorren 2023an 30 urte beteko ditu elkarteak eta aurretik aipatutako kopuruak asko handitu ditu, Arandiaren hitzetan: 120 pelikula inguru zabaldu dituzte eta 2.000.000 ikusletik gora izan dute. Filmak ikastetxeen esku jartzeaz gain, aretoetan ere saioak ematen dituzte. Arandiak aipatu du oso berezia dela umeentzat eskaintzen duten esperientzia, askorentzat zinera joaten diren lehen aldia haiekin delako.

Haien bildumako filmak europarrak izan ohi dira, eta material didaktikoarekin zabaltzen dituzte. Izan ere, hezkuntzara bideratzen dituzte filmak. Pelikulak aisialdirako eta erakargarriak izan daitezen saiatzen dira, baina beti balio konkretu batzuk jorratzen dituztenak: ikuspegi feminista, inklusiboa eta berdintasunezkoa izan behar du filmak. Haur Hezkuntzako, Lehen Hezkuntzako eta Derrigorrezko Bigarren Hezkuntzako ikasleentzat prestatzen dituzte filmak eta irakasleei eskaintzen zaizkien material didaktikoak.

Lehen, Tinko enpresak berak lauzpabost film euskaratzen zituen urtean, Eusko Jaurlaritzak ematen zion laguntza ekonomikoari esker. 2009-2010 artean, ordea, Zineuskadiren esku utzi zituzten dirulaguntzak eta laguntza ekonomiko hori galdu zuten. Ordutik, Zineuskadik erabakitzen du zein pelikula euskaratuko den. Tinkok euskaratutako proiekzio bat gustuko badu, bikoizketa esleitu zaion banatzailearekin jartzen da kontaktuan, zabaltzeko lizentzia lortzeko. Horrez gain, Tinkok film bat edo bi euskaratzen ditu urtean (Tess eta Nire Zirkua, esaterako). Bestela, bertako banatzaileengandik ere lortzen dituzte pelikulak.

Umeentzako aproposak diren ikus-entzunezkoak zeintzuk diren eta balio pedagogikoa duten proiekzioak lantzen dituzte. Filma aukeratzen duten garaian, banatzaile edo ekoizlearekin jartzen da elkartea harremanetan. Proiekzioa banatzeko lortzen den lizentziaren arabera, filmak urte batez baina gehiagoz banatzen dituzte, lizentzia amaitu arte.

Ikasturtean zehar, ikastetxeetan filmak ikusi ondoren irakasleei galdetegia luzatzen die Tinkok: antolakuntza, material didaktikoa… nolakoak izan diren jakiteko. Horrela haien zerbitzua pixkanaka hobetzen joateko, “eboluzionatzen”, Arandiaren hitzetan. Aurreko kurtsoan 300 erantzun jaso zituzten.

Pandemian eta pandemiarik gabe, filmak euskaraz

2020ko ikasturte erdialdera hasi zen COVID-19 izurritea gurera iristen. Tinko Euskara Elkarteak 25.000 ikusle inguru galdu zituela kalkulatu du Iñigo Arandiak. “Pandemiak bete-betean jo gintuen”, aitortu du. Izurriteak askori eragin die eta baita ikastetxeei ere, haien bezero direnak. 2021ean, filmen online eskaintzak salbatu zuen ikasturtea. Orduan, honakoa azaldu zion Maria Galarragak Berriari: “Tinko Euskara Elkartea sortu zenetik, hainbat eta hainbat oztopo gainditu behar izan ditugu. Aurten, halabeharrez, Euskara Zine Aretoetara proiektua eten eta denbora berrietara egokitzea suertatu zaigu, baina helburua berbera da oraindik ere: Euskal Herriko haurrek filmak euskaraz ikustea. Zinema aretoan edo etxean”.

Datorren kurtsoan ere aurrera egiteko asmoa dute, eta honako sei pelikula hauek aurkeztuko dituzte: HHko ikasleentzat Grufaloa eta Harri Zopa, LHko 1-2-3 mailakoentzat Abentura Historiaurrean eta Zutik! eta LHko 4-5-6 mailakoentzat Nire Zirkua eta Elkano, lehen mundu bira.

Batzen eta elkartzen

Bieuse Bikoizle Euskaldunen Elkartea da eta bikoizketa lanetan ibiltzeaz gain, bikoizleen lan-baldintza duinak aldarrikatzen ditu. Kooperatiba horretako kide dira Euskal Herriko 52 bikoizle, aktore, etab. Dauzkaten baliabideekin bikoizten dituzte ikus-entzunezkoak eta Tinko eta beste enpresa batzuentzat bikoizteaz gain, laster atzerriko enpresentzat lan egiten hastea espero dute. Bieuse baita euskaraz lan egiten duen bikoiztaile talderik handiena. Talde handi hori osatzen dutenen artean dago Xabier Alkiza.

Euskarazko bikoizketako lan-baldintzen historia txikia osatu zuen Alkizak ARGIAri 2020ean eskainitako elkarrizketan. Honela jaso zuen Gorka Bereziartuak: “1980ko hamarkadan, ETB hasi zenean, indarrean zegoen Espainiako Estatuko hitzarmen bat bikoizleen lana erregulatzen zuena; eta hori bertan behera geratu zen eskumenak autonomia erkidegoetara pasatzean”. Alkizaren hitzak gehitu zituen ondoren: “Hor hasi zen ETBn dena maldan behera. Ez ETBn bakarrik, ia estatu guztian izan zen ostikada. Lan asko zegoen zentroetan, Madrilen eta Bartzelonan, mantendu egin zen hitzarmen hartan markatzen zena. Baina gainontzean, barra librea ezarri zen. Hemen bezala Mediterraneo aldean ere, telebista autonomikoak zeuden tokietan, erakunde publikoetatik bultza zuten prekarizatzea eta intrusismoa”. 1990ean egindako hainbat bileraren ondoren, 2000. urteaz geroztik bikoizketa pixkanaka gutxitzen joatea erabaki zuten.

Oraingoan ere euskaraz kontsumitu daitezkeen produkzio falta azpimarratu du Alkizak ARGIAri eskainitako elkarrizketan, azken aldian eztanda ematen ari dela uste dutelako askok, ez berak, ordea. Alkizaren ustez kontuan hartu beharra dago azken urteotan ez dela ia kontsumitzekorik egon euskaraz. Beraz, orain, bi produkzio baino gehiago kaleratu den une honetan, izugarrizko eztanda bat ematen ari dela dirudi.

Euskal bikoiztaileek egoera kaxkarrean urteak daramatzate lanean, baina, hala ere, hainbat proiekzio aurrera eramateko gai izan dira.

Pixkanaka aurrera

Durangon Netflix Euskaraz eta Disney+ Euskaraz-ekoekin ibili zen Iñigo Arandia mahai inguruan, eta haiek luzatu zioten gonbita Pantailak Euskaraz-en parte izateko. Orain, Bieuse eta Tinko Euskara elkarteek osatzen dute Pantailak Euskaraz herri ekimena. Proiektuaren parte dira Netflix Euskaraz eta Disney+ Euskaraz, besteak beste.

Ekimenak euskararen presentzia aldarrikatzen du. Ez du proiekzio zehatzen euskaratzea eskatzen, streaming plataformetan euskara egotea baizik. Ez dira prozesu zehatzak, ikus-entzunezko jakin bati lotuak doazenak. Hala adierazi du ekimenaren parte den Alex Aginagaldek: “Gure aldarrikapena eta borroka orokorra da, erakundeekin eta plataformak presionatuz sareetan eta gutun formalen bidez aldarrikapen eta eskaera orokorrak egiten ditugu, euskaldunen eskubideak errespetatu ditzaten eskatuz”.

Asko izan dira euskarazko ikus-entzunezkoek izan dituzten gorabeherak, batez ere euskarara bikoiztuak izan diren horiek, eta arazoak handitu egiten dira bi estaturen artean banatua dagoen herri batentzat. Espainiar estatuan euskarazko edukiak izateko aurrerapenak egin dira streaming plataformetan. Frantzian, ordea, hasiberriak dira uda honetan euskaraz edukiak ikusteko aukera eskuragarri jartzen. Hala eta guztiz ere, Pantailak Euskaraz ekimenak ez du amore emango eta irailean Ipar Euskal Herriko erakundeekin bilerak egingo ditu.

Euskarazko ikus-entzunezkoen sektoreak, pixkanaka, goranzko joera duela dirudi. Gutxinaka, euskaraz kontsumitu daitezkeen ikus-entzunezko gehiago dago. Aurrerapauso txikia da, baina aurrerapausoa, azken finean.