Iazko apirilean ondokoa zioen Nicolas Mesly agroekonomialariak, Le Devoir egunkari quebectarrean: “Ikusteke dago zein heinetaraino eraginen duten finantza arloko eragileek –eta beraz, espekulazioak– [uraren prezioan]. Ezezagun handia dugu hori eta urte bat ala bi itxoin beharko dugu erantzuna argitzeko”. Urte bat lehenago, 2020ko abenduaren 7an, ura Chicagoko eta Nasdaq izeneko burtsetan sartu zuten eta ia bi urte pasa direla, erantzuna badugu: espekulatzeko ondasun oparoa bihurtu da ura. Ondoko bilakaera dugu horren erakusle: 2020an 496 dolar balio zuen akre-oinak –1,2 milioi litrok–, 2021ean 728 dolar eta aurtengo udan 1.144 dolar. Hori horrela, “urre beltzaren” –petrolioa– gainbehera hortxetan dugula, badirudi “urre urdina” ari zaiola lekua hartzen.

Honek esplikazioa dauka: “Zeozer burtsara sartuz gero, berezko balioak ez du gehiago esanahirik, bere balio monetarioak du inporta, hots, zenbat etekin ondorioztatu dezakeen”. Uda honetan gogorki sentitu izan dugun idorteak azaltzen du prezioen igoera, hain zuzen, zeozer bakana bihurtuz gero bere balioa emendatzen delako merkatuan.

Ondokoa dio Claude Vaillancourt ekonomialariak L’eau, ressource vitale ou gain de capital? (“Ura, ezinbesteko baliabide ala kapitala metatzeko bide?”) artikuluan: “Ura eskastuz doalako daukate interesa espekulatzaileek. Arraro kontsideratu dezakegu hori, berez planetak ur kantitate bera duelako beti, baina kutsadurak, berotze klimatikoak eta emendatuz doan eskaerak dakarte gutxitzea. Hori batez ere idortea pairatzen duen eta Ipar Ameriketako labore hornitzaile nagusia den Kalifornian”. Gehitu horri munduko biztanleriaren bilakaera: 2050. urtean 10 bilioi izanen gara eta NBEren arabera, hemendik hiru urtera bi herenek dute "estres hidraulikoa" pairatuko (eskaera ur erreserbak baino handiagoa izatea). Aitzin-gustu bat ukan dugu uda honetan, ur eskasiak dakarrena irudikatzeko aukera jasoz...

Uraren gaineko indizean oinarrituriko futures contract edo gerorako hitzarmenak sartu zituzten, beraz, Wall Streeten. 2020an ginen, Kalifornian idorte eta sute ikaragarriak jasan zituzten urtean, eta bertako 1,7 milioi hektarea oihan eraman zituen suak. Nozio  finantzario hori ahal bezain sinpleki esplikatzeko... indize honek ez dio uraren prezioari begiratzen, baizik eta prezioak ukan dezakeen bilakaeraren gainean dabiltza espekulatzen. Hots, hitzarmenak salerosten dituztenek ez dute ordainez uraren banaketa fisikoa lortuko, prezioen bilakaera –emendioak edo beherapenak– pariatzen dabiltza, horri esker dirua irabazteko asmoz. Espekulazioan gaude bete-betean: urik ez dute nahi, sosa dute desio, eta berdin zaie beraien jarduerek beste milioika herritarrei egarria eragin behar badiete. Ofizialki eta oinarrian, uraren prezioa finkatzeko bideak dira hitzarmenak –eta beraz nekazari, udal zein enpresentzat segurtasuna bermatzeko–, aurretik finkaturiko prezioan ez dutelako eragiten ahal gerora etorriko diren gertaera aurreikusi gabeek.

Baina espekulatzea helburutzat daukaten inbestitzaileen ukaldiek prezioen bilakaera jasanezina eragin dezakete: “Ez gara ausartuko imajinatzen zer eragingo lukeen izu-mugimendu edo burtsa-euforia batek ura bezalako bizi-baliabide batean; haren prezioak ustekabean erreakziona lezake, hil edo biziko ondasuna dela kontuan hartu gabe, eta izan ditzakeen ondorioei arretarik bideratu gabe", irakur dezakegu Antoine Costaren H20 fait son entrée en bourse (H2O burtsan daukagu") artikuluan. Merkatu errealean baino dirutza askoz gehiago trukatzen da burtsan, merkatu errealeko errealitatea "lanbro espekulatzaileak" estaltzeraino –Nicolas Bouleau-k Le mensonge de la finance ("Finantzaren gezurra") liburuan plazaraturiko nozioa dugu hau– eta bideraturiko prezioak errealitateari egokiturikoak ez izateraino.

Ura burtsatik ateratzeko asmoz, Futur of Watter Act testua proposatu zuen aurtengo martxoan Elizabeth Warren senatariak AEBetako Senatuan. Dioenez, uraren gainean espekulatzeak ekarriko luke Kaliforniako etxalde txikien desagerpena, eta hori bakar batzuen mesedetan –tendentzia jadanik horrelakoa dute estatu horretan: 2017-2018 urteetan mila etxalde dira desagertu–.

Pribatizazioa, duela 30 urte hasitako prozesu kaltegarria

Uraren finantziazioarekin giza eskubideak zalantzan jarriak dira, tartean, Nazio Batuen Erakundeak 2010eko uztailaren 28an aitorturikoa: ur edangarria eta eskuragarria guztiontzat. Hamar urte berantago, ura burtsara sartu berritan, kezkati agertu da NBEn uraren eskubidearen arduradun Pedro Arrojo-Agudo: "Berez, ura guztiona da eta ondasun publikoa da. Lotura estua du bizitza guztiekin eta bizirauteko bitarteko guztiekin; osasun publikorako funtsezko elementua da. (...) Oso kezkatuta nago orain ura tratatzen delako urrea, petrolioa eta beste lehengai batzuk bezala, Wall Streeteko merkatuan negoziatuz".

Baina "eskubide eskuragarri" izandakoa "merkantzia" daukate bakar –baina boteretsu– batzuek: "Ez da ura bizia delako, ez duela preziorik. Uraren gaineko iraultza finantzarioaren aroan sartuak gara", dio Willen Buiter Citigroup-en egondako ekonomilariak; "urak, zerutik erortzen denez kitorik egon beharko lukeela diotenei erantzuten diet diamanteak ere zerutik erortzen diren arren, ez direla kitorik", dio berriz Deane Dray RBC Capital Markets-eko zuzendariak. Adierazpen horiek Main basse sur l´eau dokumental mamitsuan entzungai ditugu.

2020an ura burtsara sartu izana aurrekari esanguratsua izan arren, uraren gaineko espekulazioa ez da gauza berria. Erresuma Batuak eta Australiako kasuak aipatzen dira dokumentalean. 1989ko azaroaren 28an pribatizatu zuen ura Margaret Tatcher lehen ministro ohiak, ura jasotzeko bermea iraganeko kontu bihurtuz.

Australian, kuota sistema planteatu zuten 1980ko hamarkadan, bakoitzari –udalei, baserriei eta industriako eragileei– ur-eskubideak banatuz, beharren arabera, baita erreserben eta aurreikuspen meteologikoen arabera ere. Watter Act erabakiarekin, ur-eskubideak salerosteko merkatua abiatu zuten 2007an, espekulaziorako atea irekiz. Merkatu horretan handiek bakarrik biziraun dezakete. Eguraldia alde baldin badute –ulertu euriteak baldin badira– biziraun dezakete laborariek, baina azken urteetako idorteen testuinguruan, ezin dezakete espekulatzaileek finkaturiko prezio altuei eutsi. Finantza mundukoak aberasten dabiltzan bitartean, Australiako, Kaliforniako eta Erresuma-Batuko etxaldeak desagertuz doaz, belaunaldiz belaunaldi pasatako lan tresna saltzera behartuz ehunka laborari.

Txileko errealitatea ez du jorratzen dokumentalak, baina han ere pribatizatua dute ura, Augusto Pinocheten diktaduraz geroztik, eta hor ere nabarmen gelditzen ari da txiroenentzat ez dela eskuragarri eta aberatsak aberasteko ondasun dutela ura –jarduera estraktibistak eta monokultura industrialek dute ur gehiena jasotzen, 350.000 txiletar ur eskasian direlarik, Greenpeacen arabera–.

1970eko hamarkadan jada zebiltzan batzuk uraren merkantilizazioa amesten, baina biztanleria eta mentalitateak ez zirenez prest, igurikatu behar izan zutela azaltzen dute dokumentalean. 1970eko eta 1980ko hamarkadetan konbentzitzeko "lan ideologiko" handia egin zuten, eta lortu zuten 1992ko NBEren ura eta ingurumenari buruzko nazioarteko konferentzian ura "ondasun ekonomiko" izendatzen. 2000. urtean kokatzen du uraren finantziazioaren hastapena Riccardo Petrella ekonomialari eta ur eskubidearen defendatzaile ezagunak –berak idatzitakoa da 1997ko Uraren Manifestua–: Water Fund urean berezituriko lehen inbertsio-funtsaren sortze urtea, uraren sektoreko enpresetan kapitala inbertitzeko bidea ireki zuena. Geroztik biderkatu egin dira, eta gaur egun uraren banaketa eta garbitzearen zati nagusi bat enpresa pribatuen esku da herri anitzetan.

Uraren finantziazioa garatuz doa, errepikatuz doazen idorte garaien gisara eta ez da kasualitatea. Uraren kudeaketa merkatuaren esku uztean daukate soluzioa. Soluzio arriskutsua: lehorteari so egin eta aberasteko aukera ikusten dutelako burtsako errabiatuek.