Franco hiltzeko aldapa
Donostia, 1962ko abuztuaren 20a. Lehergailu batek eztanda egin zuen Aldapetan, Aieteko jauregira igotzeko bidean. Komunikabide ofizialetan ez zioten batere garrantzirik eman eta suziri batzuei egotzi zieten zarata. Baina, atzean, Francisco Francoren aurkako atentatu saiakera zegoen.
Ez zen hura espainiar diktadorea hiltzeko lehen ahalegina izan, ezta azkena ere. 1936ko uztailaren 18ko altxamendua baino lehen, armadako bi kabo Franco hiltzen saiatu ziren Kanarietan zegoela, Errepublikako gobernuak penintsulatik egotzita. Ez zuten helburua lortu eta, geroago, falangistek hilko zituzten bi militarrak. Gerra piztuta, Kim Philby The Times-eko kazetariaren txanda iritsi zen. Britainiar inteligentziarako lan egiten zuen Philbyk, baina, ezkutuan, sobietar agentea ere bazen. Salamancan, elkarrizketa egiteko aitzakian hurbilduko zitzaion Francori eta, hala, caudilloa hiltzeko aukera izango zuen. Baina espioiaren planak ez zuen biderik egin.
Gerra ostean, monarkikoen eta anarkisten elkarlanak ere porrot egin zuen. Monarkiko askok erregimen berrian ez zuten etorkizunik ikusten eta, gezurra badirudi ere, aristokrata batzuk Enrique Marco Nadal CNTko idazkari nagusiarekin harremanetan jarri ziren magnizidioa prestatzeko. Nadal atxilotu zutenean, ezerezean geratu ziren asmo horiek.
Baina anarkistek ez zuten amore eman: Francorentzat Ciudad Realen prestatzen zituzten ehizaldietan, ehun eskopetari inguru erabiltzen zituzten eta haietako batzuk konbentzitzen saiatu ziren; Wenceslao Jimenez Oriveren taldeak Madril-Zaragoza errepidean tiro egiteko plana prestatu zuen; Domingo Ibarsek lehergailua prest zeukan Francok Bartzelonara egin zuen bisitaldi batean, baina atzera egin zuen gunea haurrez josita zegoela ikustean; 1964ko udan, Stuart Chirstie eskoziar gaztea atxilotu zuten Francoren kontrako atentatu baterako lehergailuak zerematzala…
1962ko uda hartan ere, Francok Aieteko jauregian emango zuen oporraldia. Baina inork ez zekien Meirasko pazotik noiz iritsiko zen. Seinale guztiei adi zeuden anarkistak, esaterako, jauregi pareko urmaelari; ahateak eta zisneak diktadorea iritsi baino lehentxeago jartzen baitzituzten
Donostian bertan, saiakera ikusgarriena 1948ko irailean izan zen. Laureano Cerrada Santosek hegazkin bat erostea lortu zuen, eta, Franco Azor ontzian estropadak ikusten ari zela, airez bonbardatzea zen helburua. Ez dago garbi zergatik egin zuen porrot plan hark: batzuek diote, bi ehiza-hegazkinek eragotzi ziotela, beste batzuek kikildu egin zela, edo, inguruan hainbeste ontzi zeudela ikusita, sarraskia saihestu nahi izan zuela.
Zoria edo albo kalteak saihesteko ardura?
Garbi dago, ordea, duela 60 urteko atentatuak zergatik ez zuen arrakastarik izan, Octavio Alberola komandoaren buruzagiak berak esanda. 1962ko uda hartan ere, Francok Aieteko jauregian emango zuen oporraldia. Baina inork ez zekien Meirasko pazotik noiz iritsiko zen. Seinale guztiei adi zeuden anarkistak, esaterako, jauregi pareko urmaelari; ahateak eta zisneak diktadorea iritsi baino lehentxeago jartzen baitzituzten. Aldapetako errepidean zuloa egin, ETAk utzitako lehergailuak prestatu, eta Francok egin behar zuen bidea garbi ikusten zen Igeldoko puntu batean zain geratu ziren.
Ia astebete joan zen, Franco ez zen azaltzean eta detonagailuaren bateria amaitzen ari zen. “Ez zetorrela ikusita eta pilei egun bakarra geratzen zitzaiela kalkulatuta, bonba leherraraztea erabaki genuen”, dio Alberolak. Bateria amaituta lehergailuak edozein unetan egin zezakeen eztanda eta biktima errugabeak saihestu nahi zituzten. Ángel De La Rubiaren Cómo matar a un dictador (Nola hil diktadore bat) lanaren arabera, biharamunean iritsi zen Franco Aietera; Alberolaren arabera, handik bi egunera.
Zenbaitek zoriari egozten dio Franco hiltzeko hainbeste ahaleginen porrota. Anarkistek haien kontrako konspirazioak salatu zituzten, baina autokritika ere egin zuten. José Torremocha CNTko buruzagiaren esanetan, “hitzek galtzen gintuzten”. Santiago Carrillo komunistak atentatuei seriotasun falta egotzi zien. Baina ahalegin guztiak jasotzen ez dituen errepaso azkar honek beste faktore bat ere uzten du agerian: hainbat kasutan, albo kalteak saihestu nahi izan zituzten. Ez zituzten zibil errugabeak hil nahi, Franco hiltzeko gogo bizia izan arren.
Washington (AEB), 1930eko ekainaren 17an. AEBetako Kongresuak Muga-Zergen Legea onartu zuen. Smoot-Hawley Legea ere esaten zaio Reed Smoot senatariak eta Willis Hawley diputatuak bultzatu zutelako.
Legeak 900 produktu ingururako inportazio zerga-mugak %40 eta %60 artean igo... [+]
Vienako Simmering auzoan kirol-zelai bat berritzeko lanetan ari zirela, 150 gorpu dituen hobi komuna topatu zuten 2024ko urrian. Erromatar legionarioak zirela ondorioztatu dute, eta K.o. 100 urte inguruan hil zirela. Edo, hobe esanda, hil zituztela.
Gorpuak edozein... [+]
Orain arte uste izan dugu Erdi Aroan eta inprenta zabaldu baino lehen liburuak kopiatzeaz arduratu zirenak gizonezkoak zirela, zehazki, monasterioetako monjeak.
Baina Bergengo (Norvegia) unibertsitateko ikerlari talde batek ondorioztatu du emakumeak ere kopista... [+]
Florentzia, 1886. Carlo Collodi Le avventure de Pinocchio eleberri ezagunaren egileak zera idatzi zuen pizzari buruz: “Labean txigortutako ogi orea, gainean eskura dagoen edozer gauzaz egindako saltsa duena”. Pizza hark “zikinkeria konplexu tankera” zuela... [+]
Lineal A duela 4.800-4.500 urte erabilitako idazkera minoikoa da. Berriki, Kretako Knossos jauregi ezagunean, bolizko objektu berezi bat aurkitu dute, ziurrenik zeremonia-zetro gisa erabiliko zutena. Objektuak bi idazkun ditu; bata, kirtenean, laburragoa da eta aurkitutako... [+]
Londres, 1944. Dorothy izeneko emakume bati argazkiak atera zizkioten Waterloo zubian soldatze lanak egiten ari zela. Dorothyri buruz izena beste daturik ez daukagu, baina duela hamar urte arte hori ere ez genekien. Argazki sorta 2015ean topatu zuen Christine Wall... [+]
Bilbo, 1954. Hiriko Alfer eta Gaizkileen Auzitegia homosexualen aurka jazartzen hasi zen, erregimen frankistak izen bereko legea (Ley de Vagos y Maleantes, 1933) espresuki horretarako egokitu ondoren. Frankismoak homosexualen aurka egiten zuen lehenago ere, eta 1970ean legea... [+]
Eskultura grekoerromatarrek bere garaian zuten itxurak ez du zerikusirik gaurkoarekin. Erabilitako materiala ez zuten bistan uzten. Orain badakigu kolore biziz margotzen zituztela eta jantziak eta apaingarriak ere eransten zizkietela. Bada, Cecilie Brøns Harvard... [+]
Japonia, XV. mendea. Espioitzan eta hilketa ezkutuetan espezializatutako eliteko talde militarra sortu zen. Edo horixe uste du behintzat Stephen Turnbull historialari britainiarrak. Beste aditu batzuen ustez, askoz lehenago sortu ziren ninjak, duela 2.300-2.500 urte inguru. Eta... [+]
Chão de Lamas-eko zilarrezko objektu sorta 1913an topatu zuten Coimbran (Portugal). Objektu horien artean zeltiar jatorriko zilarrezko bi ilargi zeuden. Bi ilargiak apaingarri hutsak zirela uste izan dute orain arte. Baina, berriki, adituek ilargietan egin zituzten motibo... [+]
Hertfordshire (Ingalaterra), 1543. Henrike VIII.a erregearen eta Ana Bolenaren alaba Elisabet hil omen zen Hatfield jauregian, 10 urte besterik ez zituela, sukarrak jota hainbat aste eman ondoren. Kat Ashley eta Thomas Parry zaintzaileek, izututa, irtenbide bitxia topatu omen... [+]
Luxorren, Erregeen Haranetik gertu, hilobi garrantzitsu baten sarrera eta pasabide nagusia aurkitu zituzten 2022an. Orain, alabastrozko objektu batean Tutmosis II.aren kartutxoa topatu dute (irudian). Horrek esan nahi du hilobi hori XVIII. dinastiako faraoiarena... [+]
AEB, 1900eko azaroaren 6a. William McKinley (1843-1901) bigarrenez aukeratu zuten AEBetako presidente. Berriki, Donald Trump ere bigarrenez presidente aukeratu ondoren, McKinleyrekiko miresmen garbia agertu du.
Horregatik, AEBetako mendirik altuenari ofizialki berriro... [+]
Urruña, 1750eko martxoaren 1a. Herriko hainbat emakumek kaleak hartu zituzten Frantziako Gobernuak ezarritako tabakoaren gaineko zergaren aurka protesta egiteko. Gobernuak matxinada itzaltzeko armada bidaltzea erabaki zuen, zehazki, Arloneko destakamentu bat. Militarrek... [+]
Poloniako Maszycka kobazuloan duela 18.000 urteko arrastoak topatu zituzten XIX. mendearen amaieran. Baina berriki giza hezurrak teknologia berriak erabiliz aztertu eta kanibalismo zantzu garbiak aurkitu dituzte.
Ez da ikerlan bat ondorio horretara iristen den lehen... [+]