Fawzia Fayad deitzen zen. Libanoko albistegietako protagonista bihurtu zen 2021eko urrian telebista batean azaldu zenean, burua soilduta, agintariei erregutuz arren zerbait egin zezatela laguntzeko bera bezala minbizia edukita tratamendurik eskuratu ezin dutenak, ez daukatelako aski diru botikak eta kliniketako egonaldiak pagatzeko. Libanoren porrot ekonomiko eta finantzarioak berekin hondoratu du osasungintza ere. Bertako diruak baliogabetzearekin dolarrarekiko balioaren %90 galdu du, atzerritik inportatutako farmaziako produktu eta materialak %80 garestitu dira, eta horien ostean gastu mediku guztiak. Elkarte batzuk ari dira gaixoei lagundu nahian, baina krisia okerragotu ahala horien ezintasuna ere handitu da. Fawzia Fayad 2022ko martxoan hil da kantzerraren kontrako azken borroka galduta, libanoar askorentzako osasun-drama honen ikur bilakatuz.

Gisa horretan hasi du Au Liban, les malades du cancer abandonnés à eux-mêmes ("Libanon, kantzerra daukaten gaixoak erabat abandonatuta") kronika Muriel Rozelier kazetariak Middle East Eye aldizkari elektronikoan. Artikuluaren buruan Anwar Amrok sinatutako argazkian ageri dira lau emakume –izan zitezkeenak Bilbo edo Baionako klase ertainekoak– salatuz direla kantzerraren superbibienteak eta kantzerra duten gaixoek ezin dutela gehiago itxaron. Mendebaldean bezala bizi izan diren pertsonak, gaixotutakoan herrialde txiro edo gerrak harrapatutako batean bezala estatuak osasun zerbitzurik gabe lagatakoak.
Urtean 12.000 kantzer berri detektatzen omen dituzte Libanon, Osasun ministerioaren arabera. Horietatik asko krisia arte tratamendu egokiz salbatu edo gutxienez bizia luzatzea lortu zezaketenak orain heriotzara kondenatuta daude. Hasteko, beranduegi diagnostikatzen dira horietako ugari, diru faltan medikuarenganako bisita atzeratuta.

Libanon estatuak 2019an krak egin zuen, aurreko hamarkadetan pilatutako zorpetzeari aurre egin ezinda. Zanbuluka ari zen egiturari azken errematea eman zioten 2020ko abuztuan Beiruteko portuan gertatutako leherketa handiak eta COVID-19 pandemiak. Libanoko Banku Zentralak guraize handia aterata zerbitzu publiko guztiak kimatzeari ekin zion. Osasungintzari dagokionez, ez bakarrik moztu zituen herritarrei botikak eta tratamenduak pagatzeko funtsak: atzerritik botikak inportatzeko baimenak ere arras gutxitu zituen.

Datu inportantea: herrialde honetan ospitale sarearen %85 esku pribatuetan dago, eta publiko dagoen %15 zaharkitua eta ustelkeriak jotako fama dauka. Beraz, Libanon gaixo baten sendatzeko itxaropena bankuan daukan diruaren araberakoa zen azken krisiaren aurretik ere. Oraingo "berrikuntza" da lehen jende pobreak isilean zeramatzan trajedia klase ertainean ohiko bihurtu dela.

Ospitale pribatuek tarifak garestitu dituzte, estatuak txikiagotu egin du –besterik gabe ezerezean utzi ez duenean– tratamendu bakoitzeko gaixoari ordaintzen zion zatia. Ari gara, esaterako, 1.000 dolarretatik hasi eta 3.000 dolarretara iritsi daitezkeen kimioterapia saioez. Nola egin aurre batez besteko hilabeteko soldata libera libanoarraren debaluazioaren ondorioz 100 dolarren azpitik –eta gutxieneko soldata 20 dolarretan– dauzkan herrialde batean? Kimioterapiaz ari gara, ez aipatu orain Libanon minbiziarentzako puntako tratamenduak, immunoterapia eta bestelako entsegu esperimentalak.

Horrelako egoeretan espekulazioa nagusitzen da, gaixotasun larrien babesean zabaltzen diren infekzio oportunisten gisan. Estatuak diru faltaz murrizten baditu atzerritik inportatutako tratamenduak, berehala ugaritzen dira botiken trafikoak eta merkatu beltza, osasungintzako hainbat profesional ustel ere bazkide dauzkana, botikak pilatuz, ezkutatuz, garestituz, legez kontra salduz...

Minbizia daukatenen itolarria bizi dute beste gaixotasun larri edo kronikoak bizi dituzten askok, buruko gaixotasunak dauzkatenek esaterako, Kareem Chehayeb kazetariak Les pénuries de médicaments, une nouvelle source de détresse pour les Libanais ("Botiken urritasuna, egonezin iturri berri bat libanoarrentzako") kronikan. Osasun produktuen banatzaileek erremedioak metatu dituztenez –inportatzeko dauzkaten zailtasunak argudiatuz– hiri eta auzoetan farmaziak behartuta daude botikak tantaka saltzera.

Gaixoak eta beren senideak kondenatuta daude gero eta urrunagoko farmazietara joatera tanta edo pilula bila. Azkenean, sarritan, botikarik egokienaren ordez hain aproposa ez izan eta gainera alboko kalte handiagoak dituen batekin konformatu behar izateko edota egunero hartu beharreko dosia gabe geratzeko beldurrez. Beste gaixotasun larri batzuek baino zarata gutxiago egiten duten arren, ez da bromakoa gaixo mentalen arazoa krisi egoera batean… zeinak eragiten dituen are eta eritasun mental gehiago.

Krisietan gizakiak bere alde zitalena bezala azaleratu baitezake eskuzabalena ere, sarritan Libanoko gaixo larri eta kroniko askok elkartasun sareetan aurkitu dituzte aringarriak. MeDonations da lehenbizikoetakoa: Beiruteko leherketa ondotik hasi ziren boluntarioak botikak bildu eta banatzen, gaixoen eta lagundu nahi zutenen arteko zubi lanean. Erregaien garestitzearekin Internetera mugatu dira. Geroztik ezagunak dira @medsforlebanon, @medsforleb eta gehiago.

Mundu osoan zabalduta dagoen diaspora libanoarrak laguntza handia ematen omen dio sorterriko jendeari. Batzuetan Libanotik Internetez bidalitako errezeta darabilte, sorterrian ez dagoen botika bidaltzeko. Beste zenbaitetan errezeta barik egitea lortzen dute. Elkarteek gehienetan solik bitartekari lana egiten dute, beharrean dena eta eskaintzen duena lotzeko. Eskuratutako botikak Libanora doazen bidaiariek eramaten dituzte. Farmazietan eskuratu daitezkeen botikez ari gara, noski: ospitaleetako botikak eskuratzea ezinezkoa da.

Adibidetzat, Thurayya Zreik da egunerokoan burua orekatu samar edukitzeko kimika dosia behar duten askoetako bat. Bera bezala den beste norbaiti lagundu nahian, bere Facebookean ipini du "Seroquel" dosi batzuk emateko moduan dagoela –eskizofreniarako erabiltzen da–. Laster erantzun dio batek, bere amarentzako eskaka. Antzera ari dira Istagram eta beste sareetan. “Elkarri laguntzea da geratzen zaigun bide bakarra”, diotso Zreikek kazetariari.

Eskeko eta erromes ibiltzea da gaixo larri eta kronikoen eguneroko errutina Libanon. Libanoar denak dabiltza erromes gasolindegiz gasolindegi, erregai urri tanta baten bila. Are larriago gaixoak eta haien senideak farmaziaz farmazia.