Pasarte bezala ez du preziorik: Joseph Brodskyk esplikatzen du nola behin, 1977ko azaroan, Venezian zegoela, Susan Sontagek deitu zion, Ezra Pounden alargun Olga Rudgerekin afari bat zuela eta: “Ez dut bakarrik joan nahi, beldur naiz”. Txirrina jo zuten, eta, begi borobil eta distiratsuko emakume txikia atarian agertu eta gero, “ikusi nuen lehen gauza izan zen poetaren bustoa, egongelaren zoruan”. Tea atera, baina kikarak ezpaineratu baino lehen, anfitrioia hasi zitzaien: bere senarra ez zela faxista bat, ez zekiela ezer gertatzen ari zenaz… Brodsky halako lozorro batean sartu zen bitartean, Sontag ez, Sontagek gauzak bere lekuan jarri zituen: “Inoiz entzundako ihardespenik handienetakoa izan zen hori”. Andre zaharrari harreragatik eskerrak eman ondoren, agur esan zioten.

Ez da Sontagek gauzak bere lekuan jartzen zituen lehen aldia. Badu testu bat, 1974koa, “Fascinating Fascism”, Under the Sign of Saturn liburuan bildu zuena gero, zeinean Leni Riefenstahlen ibilbidea zuritzeko ahalegina salatzen duen, birgaitze ariketa lotsemangarri bat, Estatu Batuetan bertan, nazien propaganda egilea izan zena dokumentalista soil eta zera politikoarekiko arduragabe gisa aurkeztuz, iraganaren berridazketa makurra eginez. Nor eta Hitlerrek “nire emakume aleman perfektua” deitu zuen hura. Sontagek, ordea, gauzak bere izenez deitu behar direla esateaz gain, faxismoak Bigarren Mundu Gerra bukatu eta 30 urtera jendeagan sor dezakeen liluraz ohartarazten zigun. Izan ere, faxismoak eraginkorra izaten jarraitzen du, haren irritsak oraindik bizirik daudelako.

Faxismo, eta faxista, hain alegeraki, nahieran erabiltzen diren garaiotan, oharpena litzateke behar denean erabili behar direla. Paradoxikoa izan daiteke bestela: edozeini faxista deitzea gerta daiteke benetako faxistei ez deitzeko aitzakia. Eta ematen duena baino inportanteagoa da: faxismoak, Sontagek ohartarazi bezala, oraindik ere jarraitzen baitu, eta ez gutxi, liluratzen jendea.