“Ijito herriaren irudi bat eraiki da, eta gizatasuna kendu diguzue”
Bilboko Otxarkoagan dauka egoitza AMUGEk, Euskadiko Emakume Ijitoen Elkarteak, eta auzo horretantxe jaio zen, 1984an, Tamara Clavería elkartearen presidenteordea. Matxismoari eta ijitoen aurkako arrazakeriari aurre egitea da haren eguneroko lana, eta ez da lan erraza. Besteak beste, antigitanismoa (zilegi bazaigu berba hori erabiltzea, euskal ordain garbirik ezean) oso erro sakonak dituen zuhaitza dela azaldu digu Claveríak.
2003an sortu zen AMUGE. Zer helbururekin?
Ijito herriaren eskubideak defendatzea eta sustatzea, eta, bereziki, emakume ijitoak ahalduntzea. Gure lehen erronketako bat neskak hezkuntza-sisteman sartzea izan zen. Izan ere, zubi-eskoletatik gentozen, ijitoentzat bakarrik ziren eskola haietatik. Era berean, gure herriari buruzko aurreiritzien alorrean lan egiten dugu. Hasierako erronkek oraindik diraute; ume ijito guztiak eskolaratzea lortu bada ere, eskola porrota oso handia da oraindik, gizarte ez-ijitoan dagoenarekin alderatuta. Datua da eskola porrota %64koa dela, baina 2006ko datua da. Hain zuzen ere, ijitoen elkarteon eskaeretako bat gure herriaren egoerari buruzko ikerketak dira. Informazioa behar dugu proiektuak lantzeko.
Desberdina da feminismo ijitoa?
Feminismoa feminismoa da. Ijitoon feminismoak egiten duen eta feminismo hegemonikoak egiten ez duen borroka bakarra arrazakeriaren aurkakoa da, edo, zehazkiago, antigitanismoaren aurkakoa. Horixe egiten dugu hirugarren olatuko feminismook: feminismo beltzak, islamikoak, ijitoak... Gure bizitzan nagusi den arrazakeriaren kontra borrokatzen gara, uste baitugu gizarteak gu diskriminatzeko arrazoi nagusia ijitoak izatea dela. Eta ondoren, emakumeak.
Uste hedatua da ijito herria patriarkalagoa dela...
Hori antigitanismoa da. Gizarteak emakume ez-ijitoei esaten die gure gizonak matxistagoak direla. Eta “patriarka” figura bera ere gizarte ez-ijitoak egotzi digu. Hedabideek, zehazki. Izan ere, gure kulturan ez da patriarkarik existitzen. Bitartekariak daude, gizon zein emakumezkoak, baina ez dago ijito komunitate guztiari agintzen dion gizonik. Ijitoen irudia interes ideologiko eta politikoen arabera sortu da, 1499an [Espainiako] errege-erreginek gure izatea ukatzeko proiektua abian jarri zutenetik. Ijitoak desagerrarazteko eta esklabo bihurtzeko Europan egindako lehenengo saiakera izan zen. Gaur egungo gizarteak, berriz, gure gizonak matxistagoak direla dio, sistema patriarkalak gizon ez-ijitoak zeharkatuko ez balitu bezala eta zapalketa mota horretatik aparte bazeundete bezala. Baina maskulinitatea, ijito komunitatean, ikasia da. Gizon ijitoei esan zaie matxistagoak direla, eta, gainera, horixe bera dela ijito izatea. Hori oso maltzurra da. Guk AMUGEn 30 gizon ditugu euren maskulinitatea ezbaian jartzen, eta ez dute bat egiten maskulinitate hegemonikoarekin.
Eskola porrotari buruzko datuak orain dela hamabost urtekoak direla esan duzu. Bien bitartean egindako lanaren emaitzarik sumatzen duzue?
Lehen Hezkuntzan ijitoen eskolaratze osoa lortu da, eta hori arrakasta da. Ez da ahaztu behar, esan dudan bezala, zubi-eskoletatik gentozela. 80ko hamarkadaren erdian debekatu zituzten. Aurrera goaz, baina oso astiro, eta goi mailako ikasketak egiten dituzten ijitoen portzentajea oso-oso txikia da oraindik. Baliabide gehiago behar da, eta analisi kuantitatibo eta kualitatiborik ezean, ez da neurri espezifikorik hartzen ikasle ijitoek arrakasta izateko. Beste datu batzuek diote segregazio handia dagoela. Helburua eskola inklusiboa eta kalitatezkoa lortzea da, eta eskola segregatua guztiz aurkakoa da. Ijitoekin eta migratuekin besterik ez dituzu harremanak, eta halakoetan hezkuntza-maila txikia izan ohi da. Adibidez: Otxarkoagan aurten arte ez dugu lortu D eredua ezartzea, 30 urteko borrokaren ondoren. Lotsagarria da 30 urte eman behar izana euskaraz ikasteko eskubidea aldarrikatzen.
Zergatik gara hain arrazistak ijito herriari dagokionez?
Eraikuntza historikoa egin delako. Ijitooi gizatasuna kendu zaigu, eta horregatik eskatzen dugu antigitanismoa delitua izatea. Romafobia ijitoenganako gorrotoa da, baina antigitanismoa kulturala da, sistemikoa. Historikoki lapurrak izatea leporatu zaigu, ofizioetan lan egitea eta abereak edukitzea debekatu zaigu... Interes ideologikoagatik egindako eraikuntza da, besteak kontrolatzekoa, botere-sistemari eustekoa. Horrelakoak garela esan dizuete, eta gizatasuna kendu diguzue.
Deigarria gertatu zait zuen bideo batean esandako zerbait: ijitoek gutxiago zaintzen duzuela zeuen burua, okerrago jaten duzuela...
Ijitoen bizi-itxaropena 20 urte txikiagoa da, eta are txikiagoa da emakumeen kasuan, gizarte ez-ijitoan ez bezala. Baina hori esate hutsa biktimei errua botatzea da. Batetik, jakina, maila sozioekonomiko baxuak bizi-kalitatea gutxitzen du, baina bestetik, antigitanismoak estresa sortzen digu. Orain asko erabiltzen dugun kontzeptu bat da gutxiengo etnikoen estresa. Horrek gaixotu egiten gaitu: antsietatea, depresioa... Argi dago geure osasuna hobetu behar dugula, kirol gehiago egin..., baina ez dezagun ahaztu hiru ijito familiatik bik ez dituztela aseta oinarrizko beharrizanak. Eta pandemiak dena larriagotu du. Ijito herriaren gaur egungo egoera oso kezkagarria da.
“17 urte nituela hasi nintzen boluntario ijito elkarteetan. Eta eskola-graduatua 21 nituenean lortu nuen. Ohikoa da hori. Ikasteari utzi behar izan nion, familiari ekonomikoki laguntzeko. Ama gaixorik zegoen, eta azoka txikira joan behar izaten nintzen. Eskola-graduatua eskuratu ondoren ikasten hasi nintzen: 2010ean Gizarte Integrazioko goi mailako graduari ekin nion, eta orain unibertsitatean nago, Gizarte Langintza ikasketak egiten. Hitz egiten entzuten nautenean, ikasketak ditudala ikustean, feminista naizela jakitean... joera desijitotzea izaten da. Ez omen naiz hain ijitoa. Eta horrek amorrua ematen dit. Ni ijito peto-petoa bainaiz”.
“Te Siklârel Romanipen” ikasketa plana prestatu dute Ijito Herriaren historia eta kultura Derrigorrezko Bigarren Hezkuntzan txertatzeko. Eusko Jaurlaritzako Hezkuntza Sailak sortu du proiektua, EHUrekin eta Amuge Euskadiko Emakume Ijitoen Elkartearekin... [+]
Nafarroako Hezkuntza Sailak ijitoen kulturari buruzko material didaktiko "aitzindariak" jarriko ditu eskuragarri, euskaraz zein gazteleraz. Kasedako ikastetxe publikoko zuzendaria den Bruno Miguel Jiménezek idatzi ditu eta ijitoen komunitatea hezkuntza-sisteman... [+]
Izaera berezia duten elkarteak eta behar bereziak dituzten haurren familia-elkarteak biltzen ditu Bizipozak, 38 denera. Familia horien errealitatea ikusarazi eta bertatik bertara ezagutzeko asmoz, jaia egingo dute apirilean. Unitate didaktikoak eta material pedagogiko ugari ere... [+]
Madrilgo Cañada Real auzoan bizi da Houda Akrikez (Tanger, 1982) Tabadol elkarteko presidentea, Puerta del Sol plazatik hamasei kilometrora. Hiru urte daramatzate auzoan argindarrik gabe 4.000 lagunek, tartean 2.000 haurrek, Naturgy enpresak hornidura elektrikoa eten... [+]
LCI telebista kateko Parc Brunet, Hammett & Cie saioan jitoak lapurrei konparatzeagatik jarri du salaketa du Euskal Herriko Ijito Komunitatearen Zentro Sozio-kulturalak. Audiobisualaren eta numerikoaren sektoreaz arduratzen den ARCOM autoritatearengana ere jo du gertatutakoa... [+]
Estereotipoak apurtzen dituen emakumea da Palmira Dual Jiménez. 26 urteko neska gazte irundarra da, euskalduna eta ijitoa. Hamazazpi urteko kazetaritza ibilbidean, kazetari honek elkarrizketatu duen lehen ijitoa; aitortzeak ere lotsa ematen du. Ez dezagun uka, denok gara... [+]
Neska gazte talde bat jarraitu eta inguratu dute lurrin denda batean, eta langileetako batek ijito izateagatik jarraitu izana onartu die, grabaketa batean jasota dagoenez. Arropa denda batean, aldiz, polizia talde batek bi emakume ijito aldageletara eraman eta inolako azalpenik... [+]
Abenduaren 5ean, Greziako Tesalonika hirian, Poliziak buruan tiroa jo zion 16 urteko mutiko bati, ustez 20 euro ordaindu gabe joatearren gasolindegi batetik. Zortzi egunen buruan, asteartean hil egin da gaztea. Azken astean ez dute etenik izan protestek, eta hilketaren berri... [+]
Agente batek bi tiro eman dizkio gasolindegi batetik 20 euro ordaindu gabe ihesi zihoan Kostas Fragoulis gazteari, Tesalonikan. Baliteke Greziako autoritateak haren heriotza estaltzen aritzea.
Emakume ijitoek pairatzen duten arrazakeria edo diskriminazio espezifikoari egiten dio erreferentzia genero antitziganismo kontzeptuak. Halere, gizarteak oro har ezagutzen ez duen eta emakume ijitoak oraindik eraikitzen ari diren kontzeptua da, AMUGE eta Romi Berriak elkarteen... [+]
Genero Antigitanismoaren Nazioarteko I. Kongresua egingo da Bilbon urriaren 3tik 5era. AMUGE Euskadiko Emakume Ijitoen Elkarteak eta Romi Berriak elkarteak antolatu dute, genero antigitanismoa kontzeptuaren definizio bateratua adosteko, eta esperientziak, ezagutzak eta... [+]
Primor lurrindendaren aurrean elkarretaratzea egin zuten ostegunean, Gaz Kalo Nafarroako ijito elkarteak eta SOS Arrazakeriak deituta, salatzeko denda horretan hiru emakumek eta adin txikiko batek jasan zuten tratua.