Amildegi historikoetan erori: gizatasunaren galera, ukuiluak, enkanteak, bortxaketak, torturak, bahiketak, hildakoak, desagertuak, zaharren begi irekietan isuritako lokatza, osotasun hondatua, etxea izan zena, norberaren kultura ukatzea, miseria, gosea, espirituak suminean, urrea, azukrea, su-armak, inperioen jaiotza, Ilustrazioa, Entziklopedismoa, petrolioa, sistema ekonomiko europarra, zapaldu eta merkantzia gisa ustiatzen dituena, hondamendi demografikoa, krimen historikoa… eta neure buruari galdetu diot: “Nori interesatzen zaio hau guztia?”.

Hil zirenak ez ziren hemengoak, ez zen hemengo odola, ez zen hemengo kultura, bestela, beste bat izango zen kontua, segur aski. Zenbat mutilek eta gizonek utzi zuten Euskal Herria ez bizirauteko edo hobeki bizitzeko, aberasteko baizik? Handinahi horrek itsutu zituen, eta haien ibilbidea ez zen hemen Euskal Herrian kontatzen den modukoa izan. Nork sinets dezake? Gaur egun, norbaitek esango du hau guztia gainditu behar dela, mendeak pasatu direla, eta hori esatea egokia izango litzakete errealitatea bestelakoa balitz.

Orain dela gutxi, Bigarren Hezkuntzako Ikastetxe batek Pedro Ursua zuen izena. Nor izan zen Pedro Ursua? Kultura-zentro batean, Andres Madariaga Amatianoren hilobi bat dago. Nor izan zen Andres Madariaga Amatiano? Nor izan zen Lope Agirre? Eta abar.
Ez al da kolonizazioa esplotazioa eta genozidioa legitimatzeko modu bat? Ez al da krimena eta injustizia legitimatzeko modua? Zer egin da mendekotasun mende horietan guztietan? Nola sortu existentzia berri bat? Nola askatu lurraldetik gure pentsamendua, gure gorputza? Nola mobilizatu kontzientzia kolektiboa hemen egonik? Posible al da zapalkuntza sentitzeari uztea? Zenbat mendetako aurreiritziak gainditu behar ditugu?

Galtzaileen herria gara, birrindutako herria. Esklabotzak gure historia gelditu eta zatitu zuen, erlojua gelditu zuen. Gurean geunden, munduaz dugun ikuskeran, geure kultura garatuz, gure historia idatziz, eta beste mundu-sistema ekonomiko batek apurtu, desartikulatu eta salerosgai bihurtu gintuen.

Badakigu, errepikatuko da. Iritsi da egun hori? Errepikatu egingo da, kaosak eta ordenak gobernatuko dute. Batak bestea izendatzen jakingo ez dugun aroa iritsiko da, haren izena pixkanaka ezabatuko da gure oroimenetik, eta gero guztiz desagertuko da. Giza garapenak menderatzea dakar? Bizitzeko zerbait suntsitu behar dugu?