Afrika arpilatuaren zati txiki-txiki bat
Frantziako Estatuak Dahomeyko erresumari ostutako 26 artelan itzuli dizkio Beningo errepublikari. Baina hainbat kalkuluren arabera, Frantziako museoetan Saharaz azpiko Afrikako 88.000 artelan daude oraindik.
Gineako golkoa, 1892. Frantziar ejertzitoak Dahomeyko erresuma mendean hartu eta Abomey hiriburuko errege jauregia arpilatu zuen. Dahomeyko erresumak XVIII. mendean izan zuen garairik oparoena, Europako estatuekin merkataritza harremanak estutu zituztenean. Besteak beste, emakumez osatutako erregimentu batengatik zen ezaguna –atal honetan bertan 2019ko otsailean azaldu bezala–, baina egungo Beninen zegoen erresumak ez zuen aukerarik izan XIX. mende amaieran Frantziak eskualdeko kontrol zuzena zabaltzea erabaki eta konkista gerrari ekin zionean.
Joan den azaroaren 10ean Beningo Cotonou aireportuan hegazkin bat lurreratu zen, barruan 26 artelanez betetako kutxa bat zeramana: hiru estatua, Dahomeyko azken erregearen tronua, hainbat aldare eramangarri, dantzarako hiru makil, Abomeyko jauregiko lau ate… Pieza horiek Frantziako bilduma nazionalaren parte izan dira azken 130 urtetan eta Parisko Quai Branly museoan egon dira Afrika, Asia eta Ozeaniako beste milaka artelanekin batera. Frantziak itzultzea erabaki duen 26 artelanei harrera ofiziala egin zien Patrice Talon presidenteak, eta herritarrek festa giroan ospatu zuten frantziarren keinua.
Bénédicte Savoy arte historialariaren hitzetan, “lehenengo aldia da garai bateko herrialde kolonial batek, kasu honetan Frantziak, herrialde afrikar bati bere ondarearen zati garrantzitsu bat itzultzen diona”. Baina ekimena ez zen Frantziarena izan. Beningo errepublikako presidenteak aspaldiko erreklamazioa 2016. urtean egin zion ofizialki Françoise Hollanderi. Frantziak ezezkoa eman zuen orduan, piezak frantziar bildumen parte zirela eta legez ondarea ezin zela zatitu argudiatuz. 2017an Macron estatuburu izendatu zutenean, ordea, Abameyko jauregiko altxorrak itzultzeko konpromisoa adierazi zuen. Bénédicte Savoy eta Felwine Sarr historialariei txosten bat eskatu zitzaien, eta soilik Frantziako museoetan Saharaz azpiko Afrikako 88.000 artelan daudela ondorioztatu zuten. Legeak aldatu eta artelan arpilatuak pixkanaka itzultzeko protokoloa ezarri zuten orduan.
Txostenak agerian utzi du Abomeyko jauregiko altxorra icebergaren punta ñimiñoa besterik ez dela. Kolonialismoaren garai gorenean Saharaz azpiko Afrikako ondare kultural eta artistiko material ia gehiena –% 90, zenbaiten ustez– kontinentetik atera zuten, amarruak erabiliz edo zuzenean lapurtuz. Agerian utzi du, halaber, oraindik badirela lapurtutakoa itzultzearen aurkako ahotsak, artelanak Mendebaldeko potentzien museoei esker gorde direla eta jatorrizko lekuetan arriskuan egon litezkeela argudiatzen dutenak. Frantziako estatuak egin berri duen keinua ez dadila ospakizun paternalistetara mugatu, pentsamolde zaharkitu supremazistak gainditzeko balio dezala, eta geratzen den bide luzea arindu dezala.
Vietnam, 1965eko otsailaren 7a. AEBetako aire-armadak lehenengoz napalma erabili zuen biztanleria zibilaren kontra. Ez zen gasolina gelatinatsua erabiltzen zen lehen aldia. Bigarren Mundu Gerran hasi ziren bonbekin batera jaurtitzen eta, Vietnamen bertan, Indotxinako... [+]
Danimarkako Vasagård aztarnategian 600dik gora harri grabatu aurkitu dituzte arkeologoek. Datazioen emaitzen arabera, duela 4.900 urtekoak dira, eta garai hartan Alaskan sumendi baten erupzio bortitza gertatu zela ere jakina da. Erupzio horren ondorioek Europa iparraldeko... [+]
Japonia, VIII. mendea. Nara Aro betean furoshiki terminoa erabiltzen hasi ziren, baina Edo Arora arte (XVII-XIX. mendeak) ez zen hedatu. Furoshiki objektuak ohialetan biltzeko artea da, baina bere etimologiak garbi uzten du bere jatorria: furo hitzak bainua esan nahi du eta... [+]
Duela 3.300 urteko egiptoar momia batean Yersinia pestis-en arrastoak topatu berri dituzte, hau da, VI. mendean Justinianoren izurria eta XIV. mendean Izurri Beltza eragin zuen bakterioarenak.
Adituek orain arte uste zuten garai hartan izurria soilik Eurasian hedatu zela,... [+]
Groenlandia, X. mendearen amaiera. Lehen esploratzaile eta kolono eskandinaviarrak uhartera iritsi ziren. Baina XV. menderako kokaleku horiek abandonatuta zituzten eta jatorrizko inuitak geratu ziren. Baina 1721an, Hans Egede misiolariak espedizio bat antolatu zuen eta kolonoak... [+]
2017an Indonesiak eta Herbehereek akordio bat sinatu zuten, Europako herrialdeak hiru mendeko kolonialismoaren ondorioz lapurtutako ondarea itzul tzeko helburuarekin. Gusti Agung Wesaka Puja itzultze prozesuaren arduradun indonesiarraren hitzetan, akordio hori... [+]
Grezia, 1975. Herrialdeak urtea errepublika gisa hasi zuen, hiru aste lehenago, 1974ko abenduaren 8ko erreferendumean, herritarrek monarkiaren amaiera erabaki ondoren.
Hamarkada bat lehenago, 1964an, Pablo I.a erregea hil zenean, Konstantino semeak hartu zuen tronua, 23 urte... [+]
Kopenhage, 1974ko abenduaren 18a. Eguerdiko hamabietan ferry bat iritsi zen portura eta bertatik 100 Santa Klaus inguruz osatutako taldea lehorreratu zen. Antzara erraldoi bat zeramaten haiekin. Asmoa “Troiako antzara” moduko bat egitea zen, eta, hirira iristean,... [+]
Tennessee (AEB), 1820. Nathan Green esklaboa jaio zen, Uncle Nearest edo Osaba Nearest ezizenez ezaguna. Ez dakigu zehazki zein egunetan jaio zen eta, oro har, hari buruzko oso datu gutxi dauzkagu 1863. urtea arte, orduan lortu baitzuen emantzipazioa. Dakiguna da 1850eko... [+]
New York, 1960. Nazio Batuen Erakundeko bilkura batean Nigeriako kanpo ministro eta NBEko enbaxadore Jaja Wachukuk lo hartu zuen. Nigeriak independentzia lortu berri zuen urriaren lehenean. Beraz, Wachuku NBEko Nigeriako lehen ordezkaria zen eta kargua hartu berri... [+]
Egungo Siriako Tell Umm-el Marra aztarnategian idazkunak dituzten hainbat zilindro aurkitu dituzte Johns Hopkins Unibertsitateko ikerlariek. Adituen ustez buztinezko pieza hauetan idatzitako zeinuak alfabetikoak izan litezke.
K.a. 2400 urtean datatu dituzte zilindroak eta... [+]
Londres, 1928. Victoria and Albert Museum-era koadro berezi bat iritsi zen dohaintzan: margolanean gizon beltz bat ageri da, ileordea eta lebita jantzita, liburuz eta tresna zientifikoz inguratua. Museoan horrela katalogatu zuten: “Erretratu satiriko bitxia, beltzen... [+]
Ancient Earth mapa birtualak gure herrialdea, eskualdea, hiria... duela milioika urte non zegoen ikusteko aukera ematen du Dinosaurpictures.org/ancient-earth helbidean.
Toponimoa idatzi eta 750 milioi urte atzera egiten duen kronologian garai bat aukeratuta, emaitza puntu... [+]
Etiopia, 1974ko azaroaren 24a. Lucy-ren hezurdura aurkitu zuten Hadarren, giza arbasoen arrasto zaharrenetakoa. Australopithecus afarensis espezieko hominidoak 3,2 eta 3,5 milioi urteren artean ditu.
Homo espezieen arbasotzat jo zuten orduan, gu guztion amatzat. Mende erdi... [+]
Berkeleyko unibertsitateko (Kalifornia, AEB) arkeologo talde baten arabera, ezkerreko irudian ageri den eszena ez litzateke zuzena. Hau da, gizakiek ez zituzten lantzak jaurtitzen mamutak eta beste ugaztun handi batzuk ehizatzeko. Horixe zen orain arte zabalduen zegoen... [+]