Flavio Biondo historialari eta humanistak XV. mendean idatzitako liburu batean lehen aldiz historia hiru arotan banatu zuen: Antzinaroa, Erdi Aroa eta Aro Modernoa. Horren aurretik, XIV. mendean Francesco Petrarca poetak zedarritu zuen Erdi Aroaren ikuspegi eurozentrista iluna.
Venezia, 1483. Flavio Biondo (1392-1463) historialari eta humanista hil eta 20 urtera, Historiarum ab inclinatione romanorum imperii decades bere obra argitaratu zuten. Bertan, lehenengoz azaltzen zen historia hiru arotan banatuta: Antzinaroa, Erdi Aroa eta Aro Modernoa. Halaber, bera izan zen aurreko milurtekoa deskribatzeko medium aevum edo “tarteko aroa” kontzeptu negatiboa erabiltzen lehena.
Izena Biondok jarri arren, Erdi Aroari buruzko ideia iluna aurrez beste batzuek mamitu zuten. Nagusiki, Francesco Petrarca (1304-1374) olerkaria jotzen da Erdi Aroaren aurkako kanpaina ideologikoaren bultzatzaile nagusitzat. Poeta erromatarrak ez zeukan iraganari begiratzeko ikuspegi zabal eta baikorrena. Bizimodu gogorra izan zuen: hiri batetik bestera aldatuz, egonkortasuna lortu ezinik, Giovanni semearekin beti liskarrean, osasun arazo eta krisi erlijioso asko izan zituen. Eta testuinguruak ez zion lagundu: 100 urteko gerra, izurriteak, Izotz Aro Txikia eta uztetan izan zituen ondorioak… Avignongo aita santuen dekadentzia ere bertatik bertara bizitzea egokitu zitzaion: “Avignon gizateriaren lotsa da, bizioen putzua, munduko zikinkeria guztia dagoen estolda”, idatzi zuen.
Gizon bakar baten ikuspegi ezkorrak baino eurozentrismoak itzali zuen Erdi Aroa. Edo kristauzentrismoak zehatzago esanda, Europan bertan, esaterako, Al Andalus musulmanak ez baitzuen zerikusirik Petrarcak irudikatutako aro ilunarekin
Etsipenez oroitzen zuen kultura klasikoa, eta orduko baloreak berreskuratzeko oinarriak jarri nahi izan zituen, Berpizkundearen oinarriak, finean. Mende bat geroago Biondok zehaztuko zuen banaketa Petrarcak berak aurreikusi zuen: lehen aro klasikoaren ondoren, basakeriaren aro iluna iritsi zen eta, etorkizunean, hirugarren aroan, kultura klasikoa berriro piztuko zen. “Nire patua ekaitz ugari eta nahasgarrien erdian bizitzea da. Baina zuk (…) garai hobeak dituzu zain; ahanzturazko lozorro honek ez du beti iraungo. Lainoak urtuta, gure bilobek iraganeko distira garbian ibiliko dira berriro”.
Petrarca ez zen gai izan XIV. mendeaz haratago ikusteko, ezta Erdi Aroari buruzko kontzeptu iluna zabaltzen lagundu zuten gainerakoek ere. Erdi Aroko Europan lehen unibertsitateak eta ospitaleak sortu ziren, langileak gremiotan antolatzen hasi ziren, Erromatar Inperioaren oinarrian zegoen esklabotza apaldu zen… Eta, gainera, ez ziren gai izan Europaz haratago ikusteko: arabiarrek nabigazioan hobekuntza nabarmenak ekarri zituzten, Txinan inprenta eta bolbora asmatu zituzten eta, oro har, Afrikan eta, bereziki, Asian, migrazioak migrazio eta inbasioak inbasio, sistema politiko eta ekonomiko egonkorrek garapen kultural eta zientifikoa ahalbidetu zuten.
Hortaz, gizon bakar baten ikuspegi ezkorrak baino eurozentrismoak itzali zuen Erdi Aroa. Edo kristauzentrismoak zehatzago esanda, Europan bertan, esaterako, Al Andalus musulmanak ez baitzuen zerikusirik Petrarcak irudikatutako aro ilunarekin.
Orain arte uste izan dugu Erdi Aroan eta inprenta zabaldu baino lehen liburuak kopiatzeaz arduratu zirenak gizonezkoak zirela, zehazki, monasterioetako monjeak.
Baina Bergengo (Norvegia) unibertsitateko ikerlari talde batek ondorioztatu du emakumeak ere kopista... [+]
Florentzia, 1886. Carlo Collodi Le avventure de Pinocchio eleberri ezagunaren egileak zera idatzi zuen pizzari buruz: “Labean txigortutako ogi orea, gainean eskura dagoen edozer gauzaz egindako saltsa duena”. Pizza hark “zikinkeria konplexu tankera” zuela... [+]
Gerra Hotza bultzatu zuten politiken alboan egon ziren ere bakearen aldeko ildoak. Ez zuten Ekialdea eta Mendebaldea batzeko moduko berregituraketa politiko berririk ekarri, baina errealitate berriak josi zituzten Europako Mendebaldea eta Ekialdearen artean. Horietako... [+]
Ereserkiek, kanta-modalitate zehatz, eder eta arriskutsu horiek, komunitate bati zuzentzea izan ohi dute helburu. “Ene aberri eta sasoiko lagunok”, hasten da Sarrionandiaren poema ezaguna. Ereserki bat da, jakina: horra nori zuzentzen zaion tonu solemnean, handitxo... [+]
Lineal A duela 4.800-4.500 urte erabilitako idazkera minoikoa da. Berriki, Kretako Knossos jauregi ezagunean, bolizko objektu berezi bat aurkitu dute, ziurrenik zeremonia-zetro gisa erabiliko zutena. Objektuak bi idazkun ditu; bata, kirtenean, laburragoa da eta aurkitutako... [+]
Londres, 1944. Dorothy izeneko emakume bati argazkiak atera zizkioten Waterloo zubian soldatze lanak egiten ari zela. Dorothyri buruz izena beste daturik ez daukagu, baina duela hamar urte arte hori ere ez genekien. Argazki sorta 2015ean topatu zuen Christine Wall... [+]
Nafarroako Erriberako Andosilla herrian, sorpresa ugari ematen ari den indusketa arkeologikoa egiten ari dira Aranzadiko arkeologoak eta herritar boluntario taldeak. Resako aztarnategian orain arte oso ezezaguna zaigun Goi Erdi Aroko gizarteak hobeto ulertzeko aztarnak aurkitu... [+]
Iruña-Veleia auzia “behin betiko” argitzea eskatu dute martxoaren 30ean, Gasteizen egindako manifestazioan. Iruña-Veleia argitu, ez suntsitu plataformak aztarnategian egindako “txikizioak” salatu ditu eta Arabako Foru Aldundiaren ardura... [+]
Kirola eta oroimena uztartuko dituzte, bigarrenez, mendi-martxa baten bitartez. Ez da lehiakorra izanen, helburua beste bat delako. La Fuga izeneko mendi martxak 1938ko sarraskia gogorarazi nahi du. Ezkabako gotorlekuan hasi eta Urepelen amaituko da. Maiatzaren 17an eginen dute.
Bilbo, 1954. Hiriko Alfer eta Gaizkileen Auzitegia homosexualen aurka jazartzen hasi zen, erregimen frankistak izen bereko legea (Ley de Vagos y Maleantes, 1933) espresuki horretarako egokitu ondoren. Frankismoak homosexualen aurka egiten zuen lehenago ere, eta 1970ean legea... [+]
Fusilamenduak, elektrodoak eta poltsa, hobi komunak, kolpismoa, jazarpena, drogak, Galindo, umiliazioak, gerra zikina, Intxaurrondo, narkotrafikoa, estoldak, hizkuntza inposaketa, Altsasu, inpunitatea… Guardia Zibilaren lorratza iluna da Euskal Herrian, baita Espainiako... [+]
Deportazioaren Memoriarako Euskal Koordinakundeak aintzat hartu nahi ditu Hego Euskal Herrian jaio eta bizi ziren, eta 1940tik 1945era Bigarren Mundu Gerra zela eta deportazioa pairatu zuten herritarrak. Anton Gandarias Lekuona izango da haren lehendakaria, 1945ean naziek... [+]
