Helduok bezalaxe sufritu, haserretu eta tristatu dira nerabeak pandemia garaian, norberaren motxilaren eta egoera gestionatzeko baliabideen arabera gehiago-gutxiago. “Batzuk, ordea, lasai eta eroso ikusi ditugu, etxean gotortuta gustura, eta paradoxikoa dirudien arren, nolabait bada kezkatzekoa, etxeko babesean goxo izan diren nerabe horietako askok kalea eremu erasokortzat dutelako eta orain berriz ere inguru erasokor horretara itzuli behar dutela sentitzen dutelako”. Gazte asko, ordea, neurri murriztaileen malgutzearekin gogotsu daude, euren adinean hain inportantea den esperimentazioari eta txoko, jende eta harreman berrien bideari heltzeko irrikaz. Hala kontatu digu Leire San Vicentek. Txatxilipurdi aisialdi elkarteko kidea da bera, eta Oinherri herri hezitzaileen sareak urriaren 16an Aiaraldeako Ekintzen Faktorian antolatu dituen jardunaldietan arituko da. Egitarau oparoa prest dute larunbaterako.

San Vicentek argi du: nerabeak ahaztuak eta baztertuak izan dira pandemian, ez zaie galdetu eta ez zaie entzun, eta aisialdiari ez zaio batere inportantziarik eman, “baina aisialdiak funtzio oso garrantzitsua betetzen du gizartean, aisialdian gara aske, gure benetako beharrekin egiten dugu bat eta guk erabakitzen dugu zerk egiten digun ondo, zerk laguntzen digun gozatzen eta hazten. Esparru bakarrenetarikoa da gure barruarekin konektatu dezakeguna ditugun betebeharretatik harago; norekin zer partekatu eta zer eraiki aisialdian gauzatzen dugu bereziki”. Bada, hori guztia moztu egin da, deuseztatu, eta presiopean dagoen lapiko bihurtu gaitu, baina helduok aukera eta baliabide gehiago izan ditugu arnasaldiak bilatzeko, nerabeek askoz zailago izan dutela dio San Vicentek, eta gainera arrisku faktore bezala aurkeztu ditugula: “Gaitzaren transmisio talde nagusi moduan agertzeaz gain, kriminalizatu egin ditugu, hainbat jokabide orokortuz eta gazte guztiak arduragabe eta berekoitzat joaz. Pandemiaren aurretik nerabezaroa tratatzeko izan ditugun gabezia guztiek aurpegian egin digute eztanda”.

Nerabeek, “gustatu ala ez”, guk geuk bezala bideak aurkituko dituzte bizitzan inportanteak diren bizipenak eta harremanak garatzeko; “bere betebeharra da eta egingo du”. Berandu baino lehen, elkar entzuteko espazioak sortu behar direla azaldu digu San Vicentek, zer moduz dauden eta zein behar dituzten galdetzeko, elkar zaintzeko, babestuta sentitzeko. “Guk momentu askotan kontrakoa egin dugu. Nerabeek enbarazu egiten digutela dirudi eta horrek gatazka sortzen du”.

Ez haur, ez heldu
Heldu guztiok izan gara nerabe. Zergatik halako konfrontazioa, gazteen halako kriminalizazioa? Bi gako eman dizkigu Txatxilipurdiko kideak. Batetik, nerabezaroaz dugun ikuspegi tradizionala, oraindik ere gurean errotua. Sarri, trantsizio fasetzat hartzen da sasoi hori, nerabeak haur handiak edo formatzen ari diren helduak bailiran, eta heldutasun sozialik gabeak hautemanda inplizituki gizarteko subjektu izatea ukatzen zaiela dio San Vicentek. Trantsizioaz ez, transmisioaz hitz egiten du berak: “Jendarteak gazteari praktika, sinesmen eta balio sistema bat transmititzen dion unea da nerabezaroa, eta aldi berean, gazteak praktika, sinesmen eta balio horiek baztertzen edo onartzen dituen unea; independentzia eta autonomia bereganatzen hasten den unea”. Bizitzarako prestakuntza aroa baino gehiago, etapa propioa da nerabezaroa.

Maiz ez ditugula ulertzen eta horregatik enpatizatzea kostatzen zaigula ere badio gure solaskideak. Aurreko belaunaldion nerabezaroa eta gaur egungoa parekoa izan baitaiteke muinean, baina atrezzoa asko aldatu da, testuingurua –eta etorkizunerako begirada– ezberdina da oso; egiteko moduak, harremantzekoak, komunikatzekoak, lagunarteak, kodeak… oso bestelakoak direla gogoratu du San Vicentek.

Arrantzale arrantzatua
Eta nerabeengana hurbiltzen saiatzen garenean, sarri harri berarekin egiten dugu estropezu: haientzat, baina haiek kontuan hartu gabe. Arrantzalearen jardunarekin konparatu du solaskideak: izan gaitezke amua jarri eta kanabera botatzen duen arrantzalea, arrainak erakarri nahian; izan gaitezke arrantzatu nahi dugun hori ulertzen saiatzen den arrantzalea, amua noiz, non eta nola bota jakiteko; edo izan gaitezke arrainak erakarri baino, haiek aske, goxo eta bizirik ikusi nahi dituen arrantzalea, haiekin batera igeri egingo duena: “Azken eredu hau politagoa eta eraikitzaileagoa da, arrasto handiagoa uzten du norberarengan eta kolektiboarengan, baina dedikazio, konpromiso eta mimo handia eskatzen du”. Zentroan ez dago arrantzalea, arrainak baizik; zentroan ez dago begiralea, nerabeak baizik, eta begiraleak baliabideak eskainiko dizkie, gizartearen parte izateko eta sentitzeko. “Batzuetan zerbait ukigarria sortuko dugu, zerbitzu bat, jaialdi bat… eta beste batzuetan ez, baina ikusten dena bezain garrantzitsua da ikusten ez dena”. Eta ñabardura inportantea egin digu: ospatu eraikitakoa, dena delakoa ere, ospatu elkarrekin!

Noiz eta zergatik hartzen dute parte nerabeek?
Galdera zehatza dute jardunaldiek, eta horixe bera egin diogu guk Txatxilipurdiko kideari. “Nerabeak ez daude oso urruti helduon errealitatetik. Galdetzen badiogu gure buruari ea noiz hartzen dugun parte zerbaitetan, erantzun asko jasoko ditugu”. Noiz parte hartu? Bada, hasteko, parte hartzeko aukera daukazunean, “hau da, ahal izan behar da”, eta horretarako espazioak, parte-hartzaileen beharrak, baldintzak… zaindu behar dira. Epaiketarik gabeko espazio seguruak izateak ere laguntzen du, jakina. Zergatik parte hartu? Bada, horretarako “nahi izan behar du nerabeak”, gaiak zuzenean eragiten diolako, ekarpena egiten diolako, motibagarri ikusten duelako…

Hirugarren puntu bat ere nabarmendu du Leire San Vicentek: parte hartzen jakin egin behar da. “Inoiz logika parte-hartzaileetan aritu ez denarentzat arrotza izan liteke adibidez metodologia parte-hartzaile zehatz batzuetan barneratzea. Parte hartzen parte hartuz trebatzen eta ahalduntzen gara”, eta ildo horretako esperientzia aberasgarriak ez dira gutxi. Oinherrik antolatutako jardunaldietan ere halako hainbat ezagutu ahalko ditu gerturatzen denak.