Zimitoriotik ametsetara
Italiarren esaera da: “Otondo-belarra bezain ezaguna”. Milaka urte da otondo-belarra sendabelar bezala erabiltzen dela, baina oraindik ez gara gai izan zein izen zientifiko eman erabakitzeko: Stachys officinalis edo Betonica officinalis. Biak erabiltzen dira, eta gauza bakarra dugu argi, abizena officinalis du. Garai batean officina esaten zitzaion batez ere sendabelar bezala erabiliko ziren belarrak eta landareak jasotzen ziren tokiari. Zein generotan kokatu da zalantza: Stachys ala Betonica. Mundu guztiak sinonimotzat ditu, baina zein da nagusia eta erabili beharrekoa?
Stachys latineko Stachys hitzetik dator, zeinak grekoko στ?χυς baitu jatorri, eta bere esanahia “burua” da; zenbaitentzat, “galburua” eta beste batzuentzat, “artaburua”. Otondo-belarraren lore multzoak, badu bai buru horien antza. Betonica latineko vettonica hitzaren aldaera da, eta horrek, dirudienez, jatorria galieran du. Pliniok, aldiz, dio Iberiar penintsulako Betoiak zirenengandik datorkiola izena. Egia da bai, geografikoki penintsula horretara oso lotua dago.
Otondo-belarrari buruzko lehen aipamena Antonius Musa mediku erromatarraren lan batean agertzen da; bertan sorginkeriaren aurka eraginkorra zela aldarrikatu zuen. Gerora elizetako zimitorioetan erruz landatua izan zen mamuen jarduna saihesteko. Ingalaterran gaueko iratxo beldurgarriak eta irudipen eta amesgaiztoak uxatzeko gomendatzen zen. Galesezko xarma batek agintzen du: amets egitea ekiditeko, zintzilikatu otondo-belarraren hostoak lepoan, edo edan bere zukua ohera joaterakoan. Sendagai oso ezaguna izan zen gaitz ugari tratatzeko: buruko gaitzak, zauriak eta nerbio zartatuak orbaintzeko, suspergarri gisa digestio-sistema eta gibela bizkortzeko, hilekoaren minak, memoria txarra, tentsio gorabeherak, buruko mina eta garun kongestioak tratatzeko, eta abar. Homeopatian asma eta gehiegizko izerdia tratatzeko erabiltzen da. Gazteleraz hala diote: “Otondo-belarrak bezainbeste bertute du”.
Geurean ere ez da arrotza. Aspalditik izango dugu zimitoriokoa bezala etxekoa; agian teilatu hegalpea zimitorio ere izan izan dugulako? Izen mordoa dugu beretzat: otondo-belar, sugeria, betun, ore-ondo belar, sasibelar, otondoko eta ataondo-belar behintzat bai. Betuna behazuna ere bada, eta agian harentzako sendagai ere bada. Otondo, otondoko eta ataondo izen horiek ez ote datoz atariko izatetik? Otearen aldamenekoa izatetik ote datozen ere ikusi izan dut, ez dut gogoan non.
Erleek oso gustuko dute, eta polinizazio beharrean direnen landareen aldamenean jartzen da, baratzeetan, lorategietan, fruta arboladietan... Oraintxe dago loretan, udaberri-uda ia osoan ikusiko duzu. Ekarri etxera landaretxo bat, mamuak eta amesgaiztoak uxatuko dizkizu; buruko min eta gaitzetarako hor duzu, eta memoria hobetuko dizu. Lastima sorginkerien aurka egiten duela...
Sare sozialen kontra hitz egitea ondo dago, beno, nire inguruan ondo ikusia bezala dago sare sozialek dakartzaten kalteez eta txarkeriez aritzea; progre gelditzen da bat horrela jardunda, baina gaur alde hitz egin nahi dut. Ez ni optimista digitala nauzuelako, baizik eta sare... [+]
Bada Borda bat ilargian. Bai, bai, Borda izeneko krater bat badu ilargiak; talka krater edo astroblema bat da, ilargiaren ageriko aldean dago eta bere koordenadak 25º12’S 46º31’E dira; inguruan 11 krater satelite ditu. Akizen jaiotako Jean Charles Borda de... [+]
Donostiako Amara auzoko Izko ileapaindegi ekologikoak 40 urte bete berri ditu. Familia-enpresa txikia da, eta hasieratik izan zuten sortzaileek ile-apainketan erabiltzen ziren produktuekiko kezka. “Erabiltzaileen azalarentzat oso bortzitzak dira produktu gehienak, baina... [+]
Ugaztunei eskainitako azken artikuluaren amaierako hitzak hurrengo animalia aurkezteko aitzakia paregabea dira. Bertan esaten genuen muturluzeak erreka “garbi eta txukunak” behar dituela, kutsadurarik gabeak baina elementu natural anitzekin. Animalia txiki horren... [+]
Mila milioika mintzo dira agintariak. CO2 isurketak konpentsatzeko neurri eraginkor gisa aurkeztuta, zuhaitz landaketei buruzko zifra alimaleak entzuten dira azken urteetan. Trantsiziorako bide interesgarria izan zitekeen, orain arteko oihanak zainduta eta bioaniztasuna... [+]
Kutsatzaile kimiko toxikoak hauteman dituzte Iratiko oihaneko liken eta goroldioetan. Ikerketan ondorioztatu dute kutsatzaile horietako batzuk inguruko hiriguneetatik iristen direla, beste batzuk nekazaritzan egiten diren erreketetatik, eta, azkenik, beste batzuk duela zenbait... [+]
Magnoliak eleganteak dira. Dotoreak. Anddereak. Pontxoak. Apainak. Pimentak. Gurbilak. Ponposak, ponpoxearrenak. Ortiroak. Ia-ia fazazkoak, kriket eta kraket. Ez naiz harritzen, beren loraldien azpian lurrarekin urtzerainoko handitasunaren menpeko sentitzen naiz urtero.
Ubidekoak (Bizkaia) dira Imanol Iturriotz eta Aritz Bengoa gazteak. “Lagunak gara txikitatik, eta beti izan dugu buruan abeltzaintza proiektu bat martxan jartzeko ideia”, azaldu du Iturriotzek. Nekazaritzari lotutako ikasketak izan ez arren, baserri munduarekin eta... [+]
Antxoa, bokarta edo albokartia, gure arrain komertzialen artean txikiena, euskal kostaldera hurbildu da.
Katalanen ustetan artzainak engainatzen omen ditu hegazti honek: “enganyapastors”. Espainiar eta latindarrek, aldiz, ahuntzari esnea kentzen diola diote, hortik datorkio hain zuzen ere izen zientifikoan (Caprimulgus europaeus) islatzen den caprimulgus (capra... [+]
Iruñean bizi ziren Iñaki Zoko Lamarka eta Andoni Arizkuren Eseberri gazteak, baina familiaren herriarekin, Otsagabiarekin, lotura estua zuten biek betidanik. “Lehen, asteburuetan eta udan etortzen ginen eta duela urte batzuk bizitzera etorri ginen”, dio... [+]
Noizbait. Noiz izan ote zen? Noizbait landareren batek lorea egitea erabaki zuen. Bai, bai, landareek ere erabakiak hartzen dituzte, eta guk maiz ez bezala, erabakiak bete egiten dituzte. Eta loreak sortu zituzten.
Gaur abiatu da Bizi Baratzea Orrian kide egiteko kanpaina. Urtaro bakoitzean kaleratuko den aldizkari berezi honek Lurrari buruzko jakintza praktikoa eta gaurkotasuneko gaiak jorratuko ditu, formato oso berezian: poster handi bat izango du ardatz eta tolestu ahala beste... [+]
Festa egiteko musika eta kontzertu eskaintza ez ezik, erakusketak, hitzaldiak, zine eta antzerki ikuskizunak eta zientoka ekintza kultural antolatu dituzte eragile ugarik Martxoaren 8aren bueltarako. Artikulu honetan, bilduma moduan, zokorrak gisa miatuko ditugu Euskal Herriko... [+]
Udaberri aurreratua ate joka dabilkigu batean eta bestean, tximeletak eta loreak indarrean dabiltza. Ez dakit onerako edo txarrerako, gure etxean otsailean tximeleta artaldean ikustea baino otsoa ikustea hobea zela esaten baitzen.