Ziryab, IX. mendeko ‘influencerra’
Mosul, 789. Abu Al-Hasan Ali ibn Nafi jaio zen abbastar kaliferriko hirian. Ziryab (zozo) izenez egin zen ezagun, bere azal ilunagatik eta, batez ere, ahots ederragatik, Ibn Hayyan (987-1075) historialariaren arabera.
Dohain horri esker, Ishaq al-Mawsili maisuak kalifaren gortean sartu zuen, baina ikasleak maisua gainditu zuenean, jelosia eta bekaizkeria medio, dizipuluak Bagdadeko gortetik ihes egin omen zuen 822an. Beste iturri batzuen arabera, lehenago utzi zuen hiria, 813. urtean, eta Siria eta Ifrikian ibili ondoren, musikari ibiltaria Kordobara abiatu zen. Abd ar-Rahman II.a emir berriak beso zabalik hartu zuen han, batetik, omeiatarrak Bagdadeko abbastarren etsai amorratuak zirelako eta, bestetik, emirrak Kordoba Europako kultura hiriburu nagusietako izatea nahi zuelako. Handik aurrera Ziryab Kordoban bertan bizi izan zen, eta hantxe hil zen 857an. Eta, hala ere, bere eragina urrutira iritsiko zen hainbat arlotan.
Kordoban bere musika dohainak garatzeko eta zabaltzeko askatasuna eta baliabideak izanda, Europako lehenengo musika kontserbatorioa sortu zuen. Bertan, ikasleek afinazioa, gorputz adierazpena, a capella kantatzen, errezitatzen, konpasa jarraitzen... ikasten zuten. Ikasgaiak ikusita, garbi dago kontserbatorioan kantua lantzen zela bereziki, baina Ziryabek musika tresnei ere ekarpenak egin zizkien. Ud izeneko ekialdeko lauteari bosgarren soka erantsi zion; horixe izango zen gitarra klasikoaren jatorria, oraindik beste soka bat gehitzea falta arren.
Gastronomian, lehenengo pisto errezeta berea omen zen –Ameriketatik tomateak eta piperrak ekarri baino lehen egiten zen pistoaren bertsioarena behintzat–. Baina bere platerik ezagunena, Al-Andalusen mugak gainditu zituena, zirbaya izan zen, esnez, haragiz eta arbendolaz egina. Kataluniako menjar blanc, Frantziako blanc-manger eta Italiako biancomangiare platerek hor dute jatorria. Salda eta zizka-mizketatik hasi eta azkenbururainoko plateren ohiko ordena ere berak iradoki omen zuen.
Fundamentuzko edozein influencer-ek bezala, janzkeran eta estetikan ere arrastoa utzi zuen. Garai hotzetan kolore ilunez eta beroetan kolore argiz janzten omen zen , eta goizerako, arratsalderako eta gauerako jantzi egokiak ere bereizten zituen. Gizonen artean ile-kopeta luzea modan jarri zuen, emakumeentzat apaindegiak zabaldu zituen eta ile-apainketa, depilazio eta kosmetika eskolak ematen zituen estetika institutu modukoa ere sortu omen zuen.
Beti ere Ibn Hayyanen arabera, hamar seme-alaba izateko astia ere izan zuen.
"Pictura est laicorum literatura", utzi zuen Umberto Ecok idatzita, Il nome della rosa eleberrian. Irudien bidez mintzatzen da herria, hitzez baino maizago. Artearen funtzio narratiboa nabarmena da Erdi Aroko irudietan, egungo begiekin zail gerta daitekeen arren haiek... [+]
Zamora, X. mendearen amaiera. Duero ibaiaren ertzean eta hiriko harresietatik kanpo Santiago de los Caballeros eliza eraiki zuten. Eliza barruko kapiteletan askotariko eszenak irudikatu zituzten, besteak beste, eduki sexualak zituztenak: orgia bat, emakume biluzi bat gizon baten... [+]
1415eko udazkenean Agrincourteko gudua lehertu zen Ingalaterra eta Frantziaren artean, Ehun Urteko Gerraren gudu erabakiorrenetakoa. Horretarako, Henrike V.a Ingalaterrako errege eta Irlandako jaunak uda horretan bere ejertzitoa Frantziara bidaltzea erabaki zuenean, soldaduak... [+]
Toledo, 1272-1280. Alfontso X.a Gaztelakoak Ama Birjinari eskainitako 427 kanta monodiko bildu zituen. Santa Mariaren Kantigek Erdi Aroko musika eta literatura bildumarik garrantzitsuenetakoa osatzen dute, baina, kantiga miniaturaz apainduta daudenez, ilustrazio horiek beste... [+]
Venezia, 1459ko apirilaren 24a. Fra Mauro monje eta kartografoak bere munduko mapa amaitu zuen San Michele de Murano monasterioan zeukan kartografia tailerrean. Portugalgo errege Alfontso V.aren enkarguz egin zuen lan hura, eta, mapa amaitu bezain pronto, Portugalera bidali... [+]
Erroma, 1215eko apirila. Laterango IV. Kontzilioan, Eliza Katolikoak apaiz eta monjeei kirurgia egitea debekatu zien, besteak beste. Aurreko kontzilioetan ere, Reimsen eta Toursen, gaia landu zuten, lekaideek soilik arimak salbatzeaz arduratu behar zutela eta gorpuen salbazioa... [+]
Gaubea haranean, Tobillas herriaren alboan, Serna deitzen dioten nekazaritzarako lursail bat dago. Baina ez da baratze soil bat: historiak eta arkeologiak diote 1.300 urteko bizia duela eremu horrek. Herritarren langintza kolektibo baten emaitza izateaz gain, parada ematen du... [+]
Urtarrila ez da sasoi goxoa izaten indusketa arkeologikoak egiteko baina, aurtengo eguraldi aldrebesa tarteko, lanak erritmo onean burutu dituzte EHUko Ondare eta Kultur Paisaien ikerketa taldeko eta Ondare Babesa enpresako langileek Abrisketa auzoko San Pedro ermitan,... [+]
Venezia, 1324ko urtarrilaren 8a. Marco Polo bidaiari eta merkatari ezaguna hil zen, 70 urte inguru zituela. Hilzorian zela, inguruan bildutakoek Munduaren deskribapena liburuan kontatutakoak fikzioa zirela onartzeko eskatu omen zioten, baina hauek izan omen ziren bidaiariaren... [+]
Zaldiak erabiltzeko funtsezkoak diren estribuak eta zelak V. edo VI. mende inguruan Txinan asmatu zirela uste izan da orain arte. Baina Mongoliako Urd Ulaan Unet kobazuloan zela zaharragoa topatu dute, IV. mendekoa. Inguru hartako urki egurrez egina dago, eta, beraz, ez da... [+]
Kairo, 1250eko maiatzaren 2a. Shajar Al-Durr Egiptoko sultan izendatu zuten. Ez zen emakumezko lehen sultana izan; urte batzuk lehenago, 1236an, Raziak Delhiko sultan kargua hartu zuen. Baina esklabo izatetik agintari gorena izatea lortu zuen lehena izan zen.
Herrietako elizen zaintzaz arduratzen ziren emakumeak ziren serorak eta Euskal Herri osoan ezagunak izan ziren, Erdi Arotik XX. mendera arte. Baina bete zuten funtzioa ez zen berdina izan lurralde guztietan, ezta garai guztietan ere. Emakume haiek publikoki nabarmentzen ziren... [+]
Iraganeko gudu zelaietan zaldi handi eta boteretsuak irudikatu ohi dituzte koadro eta filmetan. Baina Exeterreko unibertsitateko ikerlariek ondorioztatu dute Ingalaterran gerran erabili ohi zituzten zaldiak egungo poneyen tamainakoak zirela.
Mongolen Inperioa, XIII. mendearen bigarren erdia. Gengis Khanek sortutako inperioa lau zatitan banatuta zegoen, eta lau khanerrietatik bi gerran egon ziren 30 urtez: Kublai Khan buru zuen Khan Handiaren Inperioa –Txina konkistatu berria barne hartzen zuena– eta... [+]