Psikoanalisiari buruz bakoitzak eduki dezakeen iritzitik haratago, ukaezina da Freuden teoriek gure mendebaldeko kulturan eta mundu-ikuskeran izan duten eragina, errotik aldatu baitute jendeon barne-mundua ulertzeko modua, edota buru nahasmenduak esplikatzeko arrazoibidea. Mugarria, inkontzientea-ren aurkikuntzak markatu zuen. Ikustera eman zuelako badela gure baitan ezkutuko zonalde ilun eta ospel bat, non bizi baitira gure ni-a osatzen duten indar heterogeneo eta kontraesankorrenak, kontzientziarentzat ezezagunak izan arren, gure jokamoldearen gaineko ia aginte osoa izaterainoko boterea daukatenak gugan.

Freud neurosiaren jatorriaren bila ari zelako hasi zen kontzeptu hau sakonki ikertzen, eta hasteko, inkontzientea bi parte ezberdinek osatzen zutela ikusi zuen. Batean, gure berezko senarekin zerikusia duen guzia legoke, plazeraren printzipio-pean funtzionatzen duena, eta desio eta behar naturalen satisfazioaren bila aritzen dena instintiboki. Bestean, instintuak kanpoko errealitate frustragarriarekin talka egitean erreprimitu behar izan diren nahiak-eta leudeke, gure eremu kontzientetik erauzi behar izaten ditugunak, lasai bizi ahal izateko, eta errepresioa benetan eraginkorra izateko. Neurosia, beraz, mina saihesteagatik edota zigorraren beldurrez gure natura erreprimitzen dugunean sortuko litzateke.

Aurkikuntza hauen ondorioak, begi bistakoak bezain aztoratzaileak ziren. Errealitateak pertsonen behar instintiboen kontra egiten bazuen, eta horien errepresioa baldin bazegoen nahasmendu neurotikoen abiapuntuan, garbi zegoen nor zen norbanakoaren eta sistema sozialaren arteko auzian erruduntzat jo beharrekoa: gizartea. Baina Freud ez zegoen honetarako prest. XIX. mendeko Austriako burgesiako kidea zen, eta arazo zitzaion berea ere bazen boterearen salaketa egitea, edota neurosi kolektiboaren soluzioa eraldaketa politikoa-sozialean bilatu behar zela aldarrikatzea.

Horrela –eta horregatik– asmatuko zuen heriotz instintu-arena. Bere teoriaren lehen formulazioa irauli, eta goitik behera aldatu zuen, gauetik goizera, ordura arte defendatua zuen instintuari buruzko ikuspuntua. Bat-batean, eta ustez displazera bilatzen zuten bere paziente masokisten berezitasunetan (baizik ez) oinarrituz, bulkada perbertsoez osatuak irudikatu zituen gure baitako korronte ezezagun horiek, instintuaren berezko izateari egotziz nolabait pertsonen sufrimendua.

Horrela, autoritario eta errepresiboa zen ordena soziala errugabe izendatzea lortzen zuen, jendearen miseria psikologikoan eduki zezakeen ardura orotatik errugabetuz, eta zibilizazioaren mesedetan gure naturaren errepresioan oinarritutako heziketa bat beharrezkoa zela justifikatuz, bide batez.

Psikologiaren historiaren pasarte hau lerro hauetara ekarri nahi izan dut, irudika dezakezuena baino handiagoa delako daukan inplikazio politikoa, eta gure egunetaraino iristen direlako heriotz instintua-ren existentzia aintzat hartzen duen ikuspuntu honen ajeak. Heziketari oraindik ematen diogu, haurren instintua, natura eta izaera otzantzearen eginkizuna, erraietaraino barneratua dugulako gizakiak ez ginatekeela, bestela, gizarte zibilizatuan bizitzeko gai. Ohartu gabe horixe dela zibilizatu baino, neurotiko eta patologiko bilakatzen gaituena.

Freuden garaian bezala gurean ere, errepresioan oinarritutako heziketa statu quo-a onartzeko prozedura hutsa da, gizakiari eragin beharreko tara bat, sano egonda sekula onartuko ez lukeena gozoki irentsi dezan.

“Eta orduan, ez dago esperantzarik?”, galdetu zion bere buruari Wilhelm Reich-ek. “Bai, badago. Gure porrotaz kontziente izateko bezainbesteko duintasuna eta adorea erakusten badugu, bakarrik”. Bada, horixe.