Litioaren Saudi Arabia bihurtu daiteke Afganistan” irakurri zitekeen 2010eko AEBen Defentsa ministerioaren barne-dokumentu batean, garaian The New York Times komunikabideak argitara ekarri zuen horretan. Amerikar geologoak konturatu ziren litioz biziki aberatsak zirela Afganistango lurrak, haien kalkulu ofizialen arabera, 1.000 bilioi dolarreko balorea irudikatzeraino. Munduko erreserba inportanteenetarikoa ere dela entzun da azken egunetan –Australia, Txile edota Argentina bezala–. “Urre zuria” izenez ezaguna da mineral hau, eta duela bi hamarkada arte interes gutxi sortzen bazuen ere, 2000az geroztik erabat bestelakotu da honen garrantzia. Eskaera puztu egin da eta emendatuz doa egunez egun, urtero %20 handituz mundu mailako ekoizpena –2017an 43.000 tona ustiatu ziren, 2010ean 28.100 tona zirenean–. Arrazoia: teknologia berrientzat ezinbesteko osagaia da. Besteak beste, mugikorretan, ordenagailuetan, eolikoei eta eguzkiari esker ekoizturiko energia metatzeko guneetan zein auto elektrikoetan kausitzen dugun minerala da.

Hori horrela, gure kontsumo gosea asetzeko bidean, beharrezkoa zaigun urrea da, eta gainera, klima larrialdiari aurre egiteko bidean, “trantsizio” gisa aurkezturiko aldaketak gauzatzeko ezinbestekoa izanen dugu gerora ere. Demagun, Green Deal edo Itun Berdearen baitan, Europako Batzordeak erabakia du 2035ean debekatuko duela gasolinaren ala dieselaren bidez dabiltzan autoen salmenta. Hemendik hamalau urtera Europan matrikulaturiko auto berri guztiak elektrikoak izan beharko dira. “Deskarbonizazioa lehentasun bihurtu da nazioarteko helburu klimatikoei erantzuteko, eta 2010etik geroztik energia berriztagarrietara bideratu inbertsioak azkarki emendatu dira (3.800 bilioi dolar inguru). 2020an, 500 mila milioi dolarretik gora bideratu ziren karbono-igorpen txikiko teknologien inbertsioetara (hidrogenoa, CO2 harrapaketa eta gordeketa, ibilgailu elektrifikatuak...); hots, hidrokarburoen bilketaren eta ustiapenaren sektorera baino gehiago”, irakurri daiteke Métaux et terres rares: vers une pénurie source de tensions géopolitiques (Metal eta lur arraroak: eskasia, tentsio geopolitikoen iturri) artikuluan. Europar Batasunari dagokionez, litio beharra 60 aldiz biderkatuko da 2035rako.

Hots, garai batez petrolioa izan zena izanen da hemendik gutira litioa: gurean eta bere horretan aitzina egiteko ezinbestekoa dugun baliabidea; ustiapenak kalte ekologiko eta sozialak ondorioztatzen dituena; kantitate mugatuan dagoena eta nola ez, ondorio geopolitikoak eraginen dituena –ez da dudarik, Afganistani begira nazioarteko estatuek hartuko dituzten erabakietan mineral honek eragina ukanen duela–.

Gainera, uranioa, aluminioa, urrea, kobrea, kromitea, platinoa zein zilarra, bestelako mineral eta metal anitzen kokagunea da Afganistan: orotara 1,1 eta 1,4 milioi tona artean, diruz, ia 2.500 bilioi euroko aberastasuna. “Teknologia modernorako ezinbesteko osagaiak dira. Mugikorretan, telebistetan, motore hibridoetan, ordenagailuetan, laserretan zein baterietan, denetan daude”, The Diplomat komunikabidearen Afghanistan’s mineral resources are a lost opportunity and a threat (Parada galdua eta arriskua dira Afganistango baliabide mineralak) erreportajean irakurri daitekeenez.

Txina: trantsizioa erabaki geopolitikoei txertaturik

AEBek eta Erresuma Batuak abiatu Afganistanen inbasiotik hogei urte odoltsu pasa direla, talibanak berriz ere boterean dituzte Afganistanen eta ikusteke dago nazioarteko estatuek eta instituzioek zer nolako aitortza bideratuko dien talibanen gobernuari. Abuztuaren 15az geroztik, hots, Ashraf Ghani ordurako presidentearen ihesaz geroztik Txinak du argienik plazaratu talibanekin ere harremanak mantentzeko irekidura. Justuki krisi klimatikoari aurre egiteko estrategiari segi ari delako bere erabaki geopolitikoen bideratzen –eta bistan da, horrek ekonomikoki ondorioztatuko dion aberastasunari so eginez–.

Noski, sinbolikoki eta politikoki pisu handia du Txinarentzat AEBen porrotaren sinbolo den Afganistanen sendoki kokatzeak. Noski, auzo dira, 76 kilometroko muga dute bien artean eta Pekinek harreman onak mantendu nahi ditu talibanekin, azken hauek iugur komunitatearekin harremanik ez garatzeko –Xinjiang eskualdeko musulmanak dira eta Pekinen partetik sekulako jazarpenak, diskriminazioak eta kontrolak pairatzen dabiltza; gaurko egunean milioi bat iugur baino gehiago dira “berreziketa politikorako esparruetan” preso eta isolaturik–. Baina oroz gainetik badaki Afganistango lurretan gordetako mineralak ezinbestekoak izanen dituela gero hurbil eta ertainean.

Teknologiaren eta trantsizioaren merkatuan Txinak du nagusitasuna, europarrok Pekini erabat dependente bihurtzeraino –Europako Batzordearen arabera, EBk burutu lur arraroen inportazioen %98 Txinatik dator–. Nagusitasun hori segurtatzeko ezinbestekoak ditu mineral guneen kontrola edota jabetza. Kalkuluak eginak ditu Txinak: 2049rako munduko lehen indarra bihurtuko dela dio eta besteak beste, energia iturri berri hauek eduki izana du aberastasunaren oinarrian.

Horretara ailegatzeko Belt and Road edo Gerrikoa eta Errepidea egitasmo erraldoia aurkeztu zuen 2013an Xi Jinpingek, Zetaren Bide Berria izenez ezagun egindakoa eta Txina Afrika Ekialdeari eta Mediterraneoari lotzen dituena, Ekialde Hurbila eta Erdialdeko Asia trabeskatuz. 125 estaturekin hitzarmenak izenpeturik ditu eta batez ere azpiegituretan (autobide, portu, tren bide zein gas eta olio bide) zentraturiko 3.000 egitasmo ditu abiaturik. Besteak beste, energia eta mineralak bideratzeko asmoz. Afganistanekin ere izenpetu zuen lehen protokoloa 2016an, hainbat hitzarmen mahai gaineratuz eta segurtasunaren baldintza bermatua bazaio, talibanekin ere bide beretik segituko duela pentsa daiteke.

Alta, mineralen ustiapena garatzeak ondorio ekologiko eta sozial dramatikoak lituzke jada kinka larrian diren afganiarrentzat. Aldi honetan ere mendebaldetarron interesen izenean, berdez pintaturiko gure kontsumo frenetikoan segitzeko gisan. Lehengaietan aditua den Guillaume Pitron kazetariak argiki dio: “Guk, mendebaldeko herrialdeok, ez dugu nahitaez hartu nahi ‘meatzeen zama’, eta uzten diegu ekoizpena beste herrialde batzuei, meatze bat beti delako zikina, minerala ateratzea eta fintzea ingurumen-kostu jasanezina delako. Mundu berdeagoa nahi dugu, baina ez dugu berdearekin lotutako kutsadura gurean nahi”.