Intxaur likorea Jupiterri begira
Jupiter bere edertasun gorenean ibiliko zaigu abuztuko gauetan. Oposizioan izango da; hau da, bere itxurazko posizioa dela-eta gau guztian ikusi ahalko da eta Lurretik hurbilen dagoen sasoia da. Hartu prismatikoak eta ezagutu bere sateliteak. Gozatu!
Jupiter jainkoak bazuen ezkurra. Izan ere hitz bera erabiltzen da latinez ezkurra eta zakil- edo klitoris-mokoa esateko. Etimologiazaleen artean badago mokokada politik. Gehienek diote intxaurrondoaren (Juglans regia) Juglans izena, latineko Jovis glans hitzetatik datorrela, hau da, Jupiter bezalako jainko batentzako moduko ezkurra edo alea. Iaz duela bi mila urte hildako Marcus Verrius Flaccus hiztegigile eta poeta erromatarrak zioen jainkoak bakean uzteko. Intxaurrondoaren fruituari zokolina kendu eta geratzen den intxaurrak lepo edo ertz mehe batek elkarturiko bi erditan banatua du azala. Horrexegatik erraz hausten da. Gure Marcusek “iugulandam”, eztarria moztu behar zaiona, esaten zion. Agi danean, burua eta soina ia bereizita dauden lepoa gogora zekarkion intxaurraren ertzatxo horrek. Eta Juglans izenak “iugum glans” duela jatorri zion, hau da, lepoko ezkurra edo ezkur jugularra.
Hizkuntzalarien zipoak utzi eta goazen gozatzera. Berde daude oraintxe intxaur aleak, sokotena guri-guri. Koskan horri heltzen badiozu natoa egingo dizu, hortik nato ere esaten zaio. Arbolaren alde berde guztiek bezala natoak juglona du, eta tinteak, margoak, kosmetikoak eta jakiak egiteko erabiltzen da. Nato zikinak sortzen dituen juglona horrek edariak ere ederki belzten ditu. Iluntzeaz gain mikatz punttu dotorea eransten die. Goza dezagun horiekin.
Ardo suspergarri ederra egiten da 50 gramo hosto edo zokolin berde litro bat ardotan jarrita. Zortzigarren egunerako zurruterako pronto egongo da.
Uxualari intxaur berde ale batzuk eta belarrak nahastuta toki askotan egiten dira edari biziak. Horietakoa da katalanen ratafia ezaguna.
Italian intxaur ale berdearekin soilik egiten da “nocino” esaten dioten edari bizi-bizia. Hartu 7-9 ale eta laurdenduta jarri litro bat alkoholetan, erantsi zuritutako limoi bat, kanela makila bat eta nahi diren usain-landareak. Jarri beirazko ontzi handi samar batean eta itxi tankan hermetikoki. Jarri ontzia eguzkitan eta astindu tarteka. 5-7 asterako egina egongo da. Iragazi, eta urardotu azukre-ura gehituz nahi dugun alkohol graduraino.
Garai batean udako solstizioko gauean biltzen omen zituzten sorginek intxaurrak arboletara hanka hutsik igota. Sorginak ziren, noski, denen gustuko horrelako edariak egiteko jakintza zutenak. Sentitu zaitez zeu ere sorgin, egin ezazu intxaur-likorea eta, Jupiter planetaren abuztuko agerraldi dotorean zintzurra bustiz, xurrut, gozatu.
Hotza gogor ari du. Ez denean, baina aurtengo neguan lurralde batzuk ederki jotzen ari du. Eta intsektuek nola irauten dute, udaberriarekin indarrean berragertzeko? Kaleko galdera izan dut bart. Hortik intsektuen adimendu eta buruargitasunera koxka ttikia dago. Berritu ditugu... [+]
Trebea, burutsua eta iheskorra; olagarro arruntak, izenak hala adierazten ez badu ere, aparteko trebetasunak ditu. Itsas molusku zefalopodo haragijale honek txundituta gauzka, bere ezaugarri eta ahalmen bitxiekin. Ornogabe guztien artean adimentsuena da, besteak beste.
Mauleko Euskalduna ostatuak urteak daramatza Zuberoako etxe ekoizle txikien produktuekin lanean, eta hiriburuko ostatu parean eraikin bat erosi zutenean proposamena egin zien laborari horiei berei: zergatik ez ireki hurbileko ekoizleen saltokia bertan? “Motibatuta zegoen... [+]
Irakurlea dagoeneko jakitun dateke Euskal Herrian askatasunaren alde egon den eta dagoen gatazka politikoaren ondorioz urte luzetan kartzelan, erbestean edota deportazioan bizi behar izan duten euskaldunak, etxerako bidean, beren bizitza berregiten hasteko izaten dituzten... [+]
Mingrana urrutitik ekarritako fruitua da. Punisagarra da mingrana edo alesagarra edo alegorria edo milagrana edo xokorra edo granada: Punica granatum. Punica izena latinetik dator, eta “punicum malum” izenaren laburdura da, eta punicum horrek Poenus edo Phoinikes du... [+]
Pandemiaren ondorengo testuinguruan, elikadura –ustez oinarrizko eskubide den hori– lantzeko mugitzen hasi zen talde bat Gasteizen. “Militantzia esparruan beste gaiak jorratzen ari ziren ordurako, etxebizitzarena kasu, baina elikadura ardatz hartuta ez zegoen... [+]
Azken glaziazioan Euskal Herriko lurraldea zapaltzen zuten mamutek, leizeetako hartzek, bisonteek eta baita hienek ere. Elur iraunkorrera eta hotzera egindako animalia horiek desagertu egin ziren baldintza glaziarrekin batera. Baina dinosauroen desagerpenaren garaian ugaztun... [+]
Errezilera bizitzera joan eta sagarrondoak landatu zituen Satxa Zeberiok, Bio-K proiektuaren bultzatzaileak, duela zenbait urte. “Iritsi zen sagarrekin zerbait egiteko momentua, eta sagar zukua eta sagardoa ekoizteari ekin genion orduan”, azaldu du. 2015ean sortu... [+]
Agur negu. Negu betea da eta badoa. Mimosak (Acacia dealbata) eta magnoliak (Magnolia soulangeana eta Magnolia stellata) loratu dira, ongi etorri beraz loraldi nagusiei. Baina kontuz hotzarekin. Dagoeneko egun-argia ordubete pasatxo luzatu bada ere, zehar begiratuz bada ere... [+]
Gurean hain ezaguna den hegazti hau ustelzale porrokatua da, eta honek ez dio fama onik ekarri. Batzuek arrano, buitre, futre, hatxarrano edo mirusai deitzen diote; izen ofiziala sai arrea (Gyps fulvus) da.
Artiletan sustraitzeak ematen duen bakeak salbatzen nau maiz, kanpoko zein barruko ekaitzetatik. Artilea baino bakegile eraginkorragorik ez dut aurkitu inguruan. Bere indarra areagotzen da odola, karena eta oritza tartean badaude; artilearekin batera haiek ere ehundu baitute... [+]
Gaur egun Lur planetan bizi diren intsekturik handienek 30 cm inguruko tamaina izan dezakete, gizaki baten seiren bat, gutxi gorabehera. Horien artean daude tximeleta eta sits erraldoiak edo kakalardo potoloak. Halako izaki harrigarrien aurrean nola bada erreparatu lau... [+]
Otsailean, neguaren erdigunean gauden honetan, lehentasuna gorputza ondo ureztatua edukitzea da. Intxaurrondoa egiten ari den bezala: sustraiak neguan biltegi gisa erabiltzen ditu, sustrai motz eta lodiak behar ditu, ura eta lurreko mantenugaiak biltzeko.
Urteak daramatza Ipar Euskal Herriko Biharko Lurraren Elkarteak (BLE) bioaniztasun landatuaren inguruan lanean. “Hainbat proiekdu ditugu abian, eta horietako bat baratzeko hazien ingurukoa da”, azaldu du Nico Mendiboure Hazi Sareko kideak. Duela lau bat urte hasi... [+]
Txerri-hiltze sasoia da negua. Hotzak beroarena errazago kenduko dio. Guri ere txerriez hitz egiten dugunean beroarena behinik kenduko baligute!