Maita-belarrak harrapatuko zaitu

  • Laharraren ezkontzarena azaldu nuen hemen aspaldi. Aiako Etxeta baserriko Inaxio zenak kontatzen zuen bere grazia eta piper bereziarekin. Laharra (Rubus fruticosus) bakarrik sentitzen omen zen eta inguruko landareei ezkontzeko baimena eskatu zien. Haiek ukatu. Lahar andereak bazekien ukoaren arrazoia: zurtoin batean zutitzen ziren beste landareek laharra, sasia izaki, leinu apalagokoa, azpikoa, mendekoa bezala zuten. Eta laharrak mendekua bere egin zuen betiko; honela erantzun zien: nire aldamenean igarotzen den guztiari heldu egingo diot. Eta arantza oker zorrotzez jantzi zen. Arantzekin aldamenean harrapatzen duen edozein landareren gainera igoko da, azpian hartuko du. Eta guk? Argi laharra madarikatu; arantzarekin heltzen dizunean beretzako nahi zaitu, ezkontidetzat hartu zaitu, maite zaitu.


2021eko uztailaren 01ean - 06:00

Maite gaituen landare ugari dago. Benetan maite gaituzte, hau da, gure maitasunaren zentzurik zorrotzenean: behar gaituztenean maite gaituzte eta gero hor konpon Marianton! Bere haziak zabaldu ditzagun, kakotxoen bidez fruituak eransten dizkigute. Maita-belar, maite-belar eta baten batek baita maitasun-belar ere esaten diete landare bati baino gehiagori. Horrek gure izendegiari eta izandegiari nahasmen handia erantsi dio, lapatu edo tinkatu dio. Nahasmenari eutsiko diot...

Animalion ilean edo arropan lapatzen da, adibidez lapa-belarra (Arctium lappa). Fruitua kako txikiz janzten du guk batetik bestera heda dezagun. Maita-belarra esaten zaio. Bere eraginkortasunaz jabetzeko, pentsa: belkroaren sorreran dago kakotza hori. Izen zientifikoko lappa horren jatorria grekoko lambanô da, kakotu edo lapatu esan nahi du. Horren izenak eta lapaitzenak (Rumex spp.) maiz nahasten dira: lapaitza eta lapa-belar berak, lapatina, uztai-belar, uztaua... Baina horri inork ez dio maita-belarra esaten.

Maita-belar ezagunena baratzeetan izaten dugu, ziabelar latza (Galium aparine). Maita-belar bezalaxe “lapaitza” ere esaten zaiola jaso zuen Pedro Antonio Añibarro areatzarrak 1800 urte inguruan osatutako Voces Bascongadas liburuan. Nire ustez, nahaste beraren ondorio da izen hori. Maita-belarra bai, bada; fruituetan soilik ez, baizik eta landare osoan dituen kakoekin helduko dizu; baratzezainek ezaguna izango dute. Belar xumea da, baina maitagarria. Gazteleraz “amor de hortelano” esaten diote; frantsesez "gaillet accrochant" eta "herbe collante". Izen zientifikoko aparine grekoko ?πα?ρω hitzetik dator eta “harrapatzen duena” dio.

Maurice Harriet haltsuarrak XIX. mendearen amaiera aldeko Euskara-frantsesa hiztegia eskuizkribuan maita-belar izenarekin jaso zuen Reseda odorata ezaguna, usain ederreko lore zuriak ematen dituen sendabelarra eta lurrinetarako gai dena, horika-belarraren Reseda luteola eta herezearen Reseda lutea generokoa. Beste bat saltsarako...

Nork maite gaituen eta nork ez jakitea komeni al zaigu? Belarren artean bada ere. Saltsa argitzeko maita-edaria edan dezagun, belar sendagarriekin egindakoa.

 


Kanal honetatik interesatuko zaizu: Landareak
Harrera premia aurreikusiz Zumeta margolaria

Irakurlea dagoeneko jakitun dateke Euskal Herrian askatasunaren alde egon den eta dagoen gatazka politikoaren ondorioz urte luzetan kartzelan, erbestean edota deportazioan bizi behar izan duten euskaldunak, etxerako bidean, beren bizitza berregiten hasteko izaten dituzten... [+]


2025-02-10 | Jakoba Errekondo
Migranondoa, beste bat etxerako

Mingrana urrutitik ekarritako fruitua da. Punisagarra da mingrana edo alesagarra edo alegorria edo milagrana edo xokorra edo granada: Punica granatum. Punica izena latinetik dator, eta “punicum malum” izenaren laburdura da, eta punicum horrek Poenus edo Phoinikes du... [+]


2025-02-10 | Garazi Zabaleta
Herrizoma
Gasteizko elikadura sarea eraldaketarako tresna

Pandemiaren ondorengo testuinguruan, elikadura –ustez oinarrizko eskubide den hori– lantzeko mugitzen hasi zen talde bat Gasteizen. “Militantzia esparruan beste gaiak jorratzen ari ziren ordurako, etxebizitzarena kasu, baina elikadura ardatz hartuta ez zegoen... [+]


2025-02-10 | Irati Diez Virto
Izotz arotik hona, endemismoa kolokan

Azken glaziazioan Euskal Herriko lurraldea zapaltzen zuten mamutek, leizeetako hartzek, bisonteek eta baita hienek ere. Elur iraunkorrera eta hotzera egindako animalia horiek desagertu egin ziren baldintza glaziarrekin batera. Baina dinosauroen desagerpenaren garaian ugaztun... [+]


Raimundo el Canasterori babesa adierazi diote 230 musikarik, eta musikaren bidez boterea kritikatzea zilegi dela aldarrikatu dute

Belako, Chill Mafia, Eñaut Elorrieta, Fermin Muguruza, Ibil Bedi, J Martina, ØDEI, Olaia Inziarte, Nøgen eta Tatxers daude sinatzaileen artean. 237 musikariren zerrenda argitaratu dute.


2025-02-03 | Garazi Zabaleta
Bio-K
Euskal Herriko txukruta eta kimchia

Errezilera bizitzera joan eta sagarrondoak landatu zituen Satxa Zeberiok, Bio-K proiektuaren bultzatzaileak, duela zenbait urte. “Iritsi zen sagarrekin zerbait egiteko momentua, eta sagar zukua eta sagardoa ekoizteari ekin genion orduan”, azaldu du. 2015ean sortu... [+]


2025-02-03 | Jakoba Errekondo
Ikatza erretzeko eta marrazteko

Agur negu. Negu betea da eta badoa. Mimosak (Acacia dealbata) eta magnoliak (Magnolia soulangeana eta Magnolia stellata) loratu dira, ongi etorri beraz loraldi nagusiei. Baina kontuz hotzarekin. Dagoeneko egun-argia ordubete pasatxo luzatu bada ere, zehar begiratuz bada ere... [+]


Sai arrea
Naturako garbitzailea

Gurean hain ezaguna den hegazti hau ustelzale porrokatua da, eta honek ez dio fama onik ekarri. Batzuek arrano, buitre, futre, hatxarrano edo mirusai deitzen diote; izen ofiziala sai arrea (Gyps fulvus) da.


Artile, karena eta oritza

Artiletan sustraitzeak ematen duen bakeak salbatzen nau maiz, kanpoko zein barruko ekaitzetatik. Artilea baino bakegile eraginkorragorik ez dut aurkitu inguruan. Bere indarra areagotzen da odola, karena eta oritza tartean badaude; artilearekin batera haiek ere ehundu baitute... [+]


Itxura ahuleko ehiztari ahaltsua

Gaur egun Lur planetan bizi diren intsekturik handienek 30 cm inguruko tamaina izan dezakete, gizaki baten seiren bat, gutxi gorabehera. Horien artean daude tximeleta eta sits erraldoiak edo kakalardo potoloak. Halako izaki harrigarrien aurrean nola bada erreparatu lau... [+]


2025-01-27 | Garazi Zabaleta
Hazi sarea
Herriko haziak biltzeko eta zabaltzeko tokia Itsasun

Urteak daramatza Ipar Euskal Herriko Biharko Lurraren Elkarteak (BLE) bioaniztasun landatuaren inguruan lanean. “Hainbat proiekdu ditugu abian, eta horietako bat baratzeko hazien ingurukoa da”, azaldu du Nico Mendiboure Hazi Sareko kideak. Duela lau bat urte hasi... [+]


2025-01-27 | Jakoba Errekondo
Txerriaren belarrak

Txerri-hiltze sasoia da negua. Hotzak beroarena errazago kenduko dio. Guri ere txerriez hitz egiten dugunean beroarena behinik kenduko baligute!


Ureztatu neguan

Otsailean, neguaren erdigunean gauden honetan, lehentasuna  gorputza ondo ureztatua edukitzea da. Intxaurrondoa egiten ari den bezala: sustraiak neguan  biltegi gisa erabiltzen ditu, sustrai motz eta lodiak behar ditu, ura eta lurreko mantenugaiak biltzeko.


2025-01-22 | Julene Flamarique
Martxan da Errobiko hezegunea “Natur Erreserba Nazional” gisa izendatzeko proiektua

Lapurdiko hezegunea funtsezkoa da biodibertsitatearen biziraupenerako. Proposamena eremuan zabaldu dute eta Errobi inguruko sistema hidrauliko osoa barnean izango luke; Baionako, Angeluko, Basusarriko, Milafrangako eta Uztaritzeko Aturri ibaiaren ibaiadarrak, esaterako. Bost... [+]


Aurtengorako irakurgaiak

Urte berriaren hasieran asmo berritu egiten gara dirudienez, eta egin beharreko zereginen zerrendak egiten ditugu gutako batzuk. Egiteko horien artean irakurtzeko ditudan liburuen zerrenda izaten da bat, gero eta zerrenda gizenagoa. Zuetako ez gutxik zer irakurtzen dudan galdetu... [+]


Eguneraketa berriak daude