Konkistatzaileak zergatik ez ziren gaixotu?
Guanahani uhartea (Bahamak), 1492. Kolonen espedizioak "Mundu Berria" lehenengoz zapaldu zuenean, gero Amerika esango zitzaion kontinentean 60 milioi pertsona bizi ziren, gutxi gorabehera. Handik ehun urtera sei milioi ingurukoa zen biztanleria.
Populazioak hain nabarmen behera egitea eragin zuten arma isilak baztanga, elgorria, izurri bubonikoa, difteria, tifusa… izan ziren. Bertakoek ez zuten ordura arte gaixotasun horiekin kontakturik izan eta, beraz, ez zuten horien aurkako immunitaterik garatu. Baina, orduan, zergatik ez zen berdin gertatu europar konkistatzaileekin? Ez al zuten topatu beraientzat berria zen gaixotasun hilgarririk?
Erantzunaren bila atzera joan behar da, Neolitora. Iraultza Neolitikoan, komunitate biltzaile eta ehiztariak zirenak ekoizle bihurtu ziren, nekazaritzan eta abeltzaintzan jardunez. Nomadak ziren taldeak sedentarizatu egin ziren eta populazioak gora egin zuen. Dentsitate handiko giza talde egonkorrak pagotxa ziren birus eta germenentzat. Non aukeratua zutenez, ez zioten zertan ostalari bakarrari eutsi eta beste batzuen bila joateko aukera garatu zuten; gaixotasun infekziosoak askoz kutsakorragoak eta birulentoagoak ziren gizarte berrian.
Jakina, hori guztia Amerikan ere gertatu zen, baina Eurasian zoonosiak ozeanoaz bestaldean baino askoz eragin handiagoa izan zuen. Ugaztun handiak etxekotu zituzten, giza dentsitate handiari animalia dentsitatea erantsiz. Hala, gizakiontzat hilgarrienak izan diren gaixotasun kutsakorrak animalien gaixotasunetatik eboluzionatu zuten: baztanga, gripea, tuberkulosia, malaria, izurria, elgorria eta kolera dira gaixotasun horiek eta behi, txerri eta ardien gaixotasunetatik eboluzionatu zuten nagusiki.
Amerikan, duela 13.000 urteko azken glaziazioan, ugaztun handien espezie asko galdu ziren eta gerora, gizakiek lau animalia espezie besterik ez zituzten etxekotuko: indioilarra, llama, akuria eta ahatea; eta Eurasian baino kopuru askoz txikiagoan gainera. Horregatik, konkistatzaile europarrak iritsi zirenean, gaixotasun eurasiar bortitzak zabaldu zituzten, baina halakorik ez zuten zain.
Zer gertatuko zen Amerikan ere gaixotasun kutsakorrak topatu izan balituzte? Konkista eta kolonizazioa geldiaraziko ote zituen horrek? Afrikaren adibideari erreparatzen badiogu, ez. Afrika tropikalean ere baziren halako gaixotasunak, nagusiki sukar horia, kolonizatzaile europarrengan eragin handia izan zutenak. Horrek prozesua mantsotzea eragin zuen gehienez ere, baina, dakigunez, ez zuen geldiarazi.
1492ko urriaren 12an ez zen soilik Amerikako jatorrizko herrien genozidioa hasi. Europa munduko potentzia bilakatuko zuen Atlantikoko esklabotzaren negozioari ere bidea zabaldu zitzaion. Sistema kolonial erraldoi hori ezinezko zatekeen Cádiz bezalako metropolirik gabe:... [+]
Peru iparraldeko kostaldean, Pañamarca aztarnategian, mochica kulturako (K.a. 330- K.o. 800) tronu areto bat aurkitu berri dute. Arkitektura ikusgarriagatik, iruditeria erlijioso zabalagatik eta xehetasunez betetako hormairudi koloretsuengatik ezaguna da kultura... [+]
Ponta das Lajes (Brasil), duela 2.000 urte. Amazoniaren bihotzean bizi ziren gizakiek grabatuak zizelkatu zituzten arroketan, giza aurpegiak irudikatuz.
Brasilgo Amazonia azken 121 urteetako lehorterik larriena jasaten ari da. Ingurumenean eta bertako biztanleengan kalte... [+]
Los Angeles (AEB), 1973ko martxoaren 27an. Oscar sarien banaketa ekitaldian, gizonezko aktore onenaren saria Marlon Brandori eman zioten, The Godfather filman egindako lanagatik. Baina Brandok uko egin zion estatuatxoa jasotzeari eta, haren ordez, Sacheen Littlefeather... [+]
Karibe itsasoa, 1492. Cristobal Colonen espedizioa lehenengoz lehorreratu zenean, Antilla Handien eta Txikien iparraldean bizi ziren tainoekin egin zuten topo.
Europako Batasuneko diplomaziaburu Josep Borrellen jario arrazista eta eurozentristak ez du etenik. Oraingoan Amerikako konkistaren apologia egin du eurodiputatuen eta Hego eta Erdialdeko Amerikako parlamentarien aurrean.
Amerikako jatorrizko herrien genozidioaren hasiera ospatzen da urriaren 12an, eta, ARGIAn ez dugu bat egiten jai egun horren atzean dagoen ideiekin, ez dituelako gure balioak ordezkatzen. Horregatik, asteazken honetan lan egingo dugu. Lasarteko-Oriako egoitza zabalik egongo da... [+]
São Paulo, 1822ko irailaren 7a. Hiriaren kanpoaldean, Ipiranga ibaiaren ertzean, Petri Bragançakoa Portugalgo printzeak Brasilen independentzia aldarrikatu zuen, “Independência ou morte” oihukatuz.
Katalina/Antonio Erausoren ahotsa eta aurpegia ezagutzen ditugu, baina ez dakigu ezer bera moduko kolonoek sarraskitutako eta esklabo bihurtutako genero-disidenteei buruz. Lapurtutako memoria eta duintasuna berreskuratzeko artxibo historikoetan murgiltzea da Rio Paraná-ren... [+]
Erauso, Katalina (Moja alfereza deitua). Gipuzkoar abenturazalea”. 1603. urtean, nerabe izanda, komentutik alde egin eta, geroztik, gizonezko jantziekin bizi izan zela kontatzen digu Lur Entziklopediak. Ameriketan gizon zuriekin izan zituen liskarrak eta horiek eragin... [+]
Eusko Jaurlaritzak uztailaren 5ean egindako Gobernu Bileran erabaki zuen Kultura eta Hizkuntza Politika sailaren bitartez 15.000 euroko diru-laguntza ematea Elkano Fundazioari.
Hainbat lan arkeologikoren bidez frogatu dute Hernán Cortésen konkistaren ondoren giza sakrifizioek jarraitu zutela Tlatelolco hirian eta aztekek jarraitu zutela euren erlijio eta usadioekin, guztiz debekatuta zuten arren.
Nazio Askapenerako Armada Zapatistako (EZLN) kideak Mujeres Uhartetik (Mexiko) abiatuko dira maiatzaren 3an, Galiziara bidean. "La Ruta de Ixchel" izena du ibilbideak. Taldea zazpi pertsonak osatzen dute, denak mexikarrak eta maien ondorengoak.