Loraldia, gozamena eta eromena
Egun argiak mozteari ekin dio, nabarmena da. Lurrak eguzkiaren bueltan egiten duen dantzan landareentzako erabakigarriena den zikloa osatzen du: gure egutegiaren urtearen lehen erdian eguna luzatzea eta bigarren erdian eguna moztea. Abiatu berria da laburtze hori.
Landareentzako mugarria da eguna luzatzetik mozterako kereta hori. Ez nolanahiko mugarria, arta mugarria, janariaren mugarria, alegia. Eguna mozteak negua badatorrela adierazten du eta ordurako lanak aurreratu beharraz jabetzen dira landareak. Batez ere bere bizitza urtearen barruko zikloan osatzen dutenak. Loraldi nagusiak izan dira edo oraintxe daude furialdian. Udazkenean edo neguan hil aurretik lore horietan fruituak osatu behar dituzte, haziak daramatzaten fruituak, bera bezalakoak, bere izerdikoak izango diren landare berriak sortuko dituzten haziak.
Guk animaliok geure odolekoa bezalaxe, landareek bere izerdiko berriak sortu nahi dituzte, bere kasta, bere enda, bere leinua, bere familia gal ez dadin. Guk landareei begiratzen diegunean denak berdinak, berdin-berdinak direla iruditzen zaigu. Ezta gutxiagorik ere! Hemen ere gure moduan bakoitza bat eta bakarra da. Belaze bati begiratu eta imagina ezazu: horko belar bakoitza zu eta zure ingurukoak bezala bat eta bakarra da. Horri, bereizketa horri eutsi nahi dio bakoitzak bere haziak hedatzean.
Haziak sortzeko bidean lorea da abiaburua. Lorea maiz ez da ikusi ere egiten, eta beste askotan ikusgarria da, usaingarria da, nabarmena. Gure inguruan nahi dugun landare asko horrexegatik jartzen da, edertasunagatik. Bere lorearen edertasuna gozatu nahi dugu. Edertasuna. Izan ere, edertasun ttantta bat asko da, asko eta bost.
Arrosondo bat (Rosa spp.) lorez gainezka ikusten dugunean ahazten dugu landare horrek bere amonaren amonaren amonaren bidetik ondutako izaerari eta genetikari eusteko eta hobetzeko biribildu dituela kolore, forma eta usain apartekoak dituzten artelan horiek. Ahazten dugu loreak fruitua emango duenik, horretarako bertan sexuen elkartze zalapartatsua gertatu behar duenik, intsektu polinizatzaileek beste loreren baten polen arra ekarriko duenik, ernalketa gauzatuko denik, aitaren eta amaren izaerak hibridatu eta sekula izan gabeko berri bat sortzeko mirakulua hazi bakoitzean gertatu behar duenik. Hori dena du gogoan arrosaondoak.
Guk arrosa soilik nahi dugu. Bere gogo guztiak ahaztu ditzala eta etengabe loreak emateko esklabu bihurtzen dugu, gure gozamenerako. Ahaztu zure amonak, ahaztu zure kasta eta eman soilik loreak; loreak eta loreak.
Horretarako teknika berezi bat dugu: loreak zimeldu ahala ebaki eta erauzi amari fruitu eta hazi bilakatuko liratekeen eme ernalduaren zatiak. Ama erotu egiten da, fruiturik ezingo du sortu eta bere kemen guztiarekin lorea eman eta lorea eman arituko da. Ingelesek deadheding “ihartutako burua moztea” esaten diote teknika horri. Guretzako lore ihartua da, arrosaondoak bere ondorengoak sortzeko muina du, eta galdu egin du. Bata bestearen atzetik galdu. Erotu? Erotu beharko!
Hotza gogor ari du. Ez denean, baina aurtengo neguan lurralde batzuk ederki jotzen ari du. Eta intsektuek nola irauten dute, udaberriarekin indarrean berragertzeko? Kaleko galdera izan dut bart. Hortik intsektuen adimendu eta buruargitasunera koxka ttikia dago. Berritu ditugu... [+]
Trebea, burutsua eta iheskorra; olagarro arruntak, izenak hala adierazten ez badu ere, aparteko trebetasunak ditu. Itsas molusku zefalopodo haragijale honek txundituta gauzka, bere ezaugarri eta ahalmen bitxiekin. Ornogabe guztien artean adimentsuena da, besteak beste.
Mauleko Euskalduna ostatuak urteak daramatza Zuberoako etxe ekoizle txikien produktuekin lanean, eta hiriburuko ostatu parean eraikin bat erosi zutenean proposamena egin zien laborari horiei berei: zergatik ez ireki hurbileko ekoizleen saltokia bertan? “Motibatuta zegoen... [+]
Irakurlea dagoeneko jakitun dateke Euskal Herrian askatasunaren alde egon den eta dagoen gatazka politikoaren ondorioz urte luzetan kartzelan, erbestean edota deportazioan bizi behar izan duten euskaldunak, etxerako bidean, beren bizitza berregiten hasteko izaten dituzten... [+]
Mingrana urrutitik ekarritako fruitua da. Punisagarra da mingrana edo alesagarra edo alegorria edo milagrana edo xokorra edo granada: Punica granatum. Punica izena latinetik dator, eta “punicum malum” izenaren laburdura da, eta punicum horrek Poenus edo Phoinikes du... [+]
Pandemiaren ondorengo testuinguruan, elikadura –ustez oinarrizko eskubide den hori– lantzeko mugitzen hasi zen talde bat Gasteizen. “Militantzia esparruan beste gaiak jorratzen ari ziren ordurako, etxebizitzarena kasu, baina elikadura ardatz hartuta ez zegoen... [+]
Azken glaziazioan Euskal Herriko lurraldea zapaltzen zuten mamutek, leizeetako hartzek, bisonteek eta baita hienek ere. Elur iraunkorrera eta hotzera egindako animalia horiek desagertu egin ziren baldintza glaziarrekin batera. Baina dinosauroen desagerpenaren garaian ugaztun... [+]
Errezilera bizitzera joan eta sagarrondoak landatu zituen Satxa Zeberiok, Bio-K proiektuaren bultzatzaileak, duela zenbait urte. “Iritsi zen sagarrekin zerbait egiteko momentua, eta sagar zukua eta sagardoa ekoizteari ekin genion orduan”, azaldu du. 2015ean sortu... [+]
Agur negu. Negu betea da eta badoa. Mimosak (Acacia dealbata) eta magnoliak (Magnolia soulangeana eta Magnolia stellata) loratu dira, ongi etorri beraz loraldi nagusiei. Baina kontuz hotzarekin. Dagoeneko egun-argia ordubete pasatxo luzatu bada ere, zehar begiratuz bada ere... [+]
Gurean hain ezaguna den hegazti hau ustelzale porrokatua da, eta honek ez dio fama onik ekarri. Batzuek arrano, buitre, futre, hatxarrano edo mirusai deitzen diote; izen ofiziala sai arrea (Gyps fulvus) da.
Artiletan sustraitzeak ematen duen bakeak salbatzen nau maiz, kanpoko zein barruko ekaitzetatik. Artilea baino bakegile eraginkorragorik ez dut aurkitu inguruan. Bere indarra areagotzen da odola, karena eta oritza tartean badaude; artilearekin batera haiek ere ehundu baitute... [+]
Gaur egun Lur planetan bizi diren intsekturik handienek 30 cm inguruko tamaina izan dezakete, gizaki baten seiren bat, gutxi gorabehera. Horien artean daude tximeleta eta sits erraldoiak edo kakalardo potoloak. Halako izaki harrigarrien aurrean nola bada erreparatu lau... [+]
Otsailean, neguaren erdigunean gauden honetan, lehentasuna gorputza ondo ureztatua edukitzea da. Intxaurrondoa egiten ari den bezala: sustraiak neguan biltegi gisa erabiltzen ditu, sustrai motz eta lodiak behar ditu, ura eta lurreko mantenugaiak biltzeko.
Urteak daramatza Ipar Euskal Herriko Biharko Lurraren Elkarteak (BLE) bioaniztasun landatuaren inguruan lanean. “Hainbat proiekdu ditugu abian, eta horietako bat baratzeko hazien ingurukoa da”, azaldu du Nico Mendiboure Hazi Sareko kideak. Duela lau bat urte hasi... [+]
Txerri-hiltze sasoia da negua. Hotzak beroarena errazago kenduko dio. Guri ere txerriez hitz egiten dugunean beroarena behinik kenduko baligute!