Intxaurrondoaren itzalpean bizi ezin
Elkar ezin eramanaz arituko naiz gaur, alelopatiaz. “Alelopatia” hitz hanpatsuak dio bizidun batek beste batzuen bizitzan edota garapenean eragin zuzena duen konposatu biokimiko bat sortzen duela. Alelopatia grekoko allelon “batak bestea” edo “elkarrekiko” eta pathos “sufrimentua” hitzetatik dator, eta elkarri kalte egitea adierazten du. Animaliotan gertatzen bada ere, landareen artekoa kontuan hartuko dugu.
Gero eta gehiago dakigu landareen arteko xextretaz eta elkarri xipoka nola egiten dioten, baina alelopatia badela jakintza zaharra da. Plinio Zaharrak 77. urtean argitaratutako Naturalis Historia liburuan azaltzen du nola intxaurrondoak (Juglans regia) itzal kaltegarria duen eta garagar (Hordeum vulgare) eta txitxirio (Cicer arietinum) landaketetan eragiten duen.
Intxaurrondoaren itzalpean hazten diren landareak topatzea oso arraroa da. Eragin alelopatikoa dago: hostoetan barrena igarotako euri tantek eta eroritako hostoen aztarnek taninoak eta beste konposatu batzuk dituzte, beste espezie batzuen ernetzea eta hazkundea eragozten dutenak. Ezagunena “juglona” da. Juglandaceae familiako landareek azalean, sustraietan eta hostoetan sortzen dute, batez ere intxaurrondo beltzak edo intxaurrondo amerikarrak (Juglans nigra). Substantzia toxikoa da, eta landare askoren bizimodua galarazten du, ez denena ordea, pagoak (Fagus spp.), astigarrak (Acer spp.) eta urkiek (Betula spp.) ez dute arazorik haren gerizpean bizitzeko. Itxuraz, beste landareen sustraien eta onddoen arteko elkarlana zapuzten dute, eta elkarlan hori gabe ezin dira behar bezala elikatu landareak eta ezin bizi.
Hego Amerikan ere bazekiten intxaurrondoaren juglonaren trikimailu horren berri, eta urak pozoituz arrainak erraz arrantzatzeko erabiltzen zuten. Agian denak ez baina batzuk jasango dute juglonaren erasana. Intsektuetan ere antzekoa gertatzen da; batzuek ezin ukitu dute intxaurrondoa; beste batzuek ikasia dute juglona degradatu eta andeatzen. Horietakoa izango da zokotenaren eulia edo intxaurraren eulia (Rhagoletis completa). Ez da urte asko Ameriketatik etorri dela guregana eta dagoeneko ikaragarrizko triskantzak egiten ditu intxaurrondoetan. Euliak arrautzak jartzen ditu intxaur alea ttikia denean eta haietatik sortzen diren harrak fruituaren kanpoko azala janaz elikatzen dira. Fruitua biltzen duen zokotena, natoa, koskana, oskola, zokolina, sokama, mozkana, txukarana, moskeina, sokotena, sokarana... euli horren harrak, juglona gorabehera, raka-raka jaten du azal xamur hori. Ederki ohituta dago nonbait, eta beretzako ez da pozoia. Alderantziz, beste askok jan ezin duen bazka denez, pagotxa ederra!
Landareentzako ere pozoina denez, herbizida gisa ere erabili izan omen da. Nork egingo du saioa eta gero denoi azaldu emaitza? Beste saio bat ere proposatuko nuke, ea intxaurrondoaren azpian lo-kuluxka egiteak buruko mina, eta baita burua joatea ere eragiten duela dion amen-eman ezaguna frogatzea.
Intxaur biltzen aritu denak badaki, azal horrek eskuak beltz uzten ditu, juglonaren eraginez. Tindagai ona da, bai ehun eta baita janari ere marroi iluntzen ditu. Arrazoi beragatik kosmetikan ere ezaguna da: ilea urdintzen ari bazaizu, eman intxaurra burukoari edo dena denekoari, ilunduko dizu. Pozoinak poztu zaitzan...
Lapurdiko hezegunea funtsezkoa da biodibertsitatearen biziraupenerako. Proposamena eremuan zabaldu dute eta Errobi inguruko sistema hidrauliko osoa barnean izango luke; Baionako, Angeluko, Basusarriko, Milafrangako eta Uztaritzeko Aturri ibaiaren ibaiadarrak, esaterako. Bost... [+]
Urte berriaren hasieran asmo berritu egiten gara dirudienez, eta egin beharreko zereginen zerrendak egiten ditugu gutako batzuk. Egiteko horien artean irakurtzeko ditudan liburuen zerrenda izaten da bat, gero eta zerrenda gizenagoa. Zuetako ez gutxik zer irakurtzen dudan galdetu... [+]
Sekula bananarik jan ez duten bi lagun ezagutzen ditut; nerau bat. Bananazalea da, ordea, jendea. Afrika eta Asia aldean sortutako landare generoa da banana (Musa x paradisiaca), baina gaur egun Ameriketan ere asko egiten da. Ekoizlerik handiena India da, eta esportatzaile... [+]
Nekazaritzan trebatzeko eta proiektu propioak abiatu aurretik ekoizpenean eta merkaturatzean norbere burua probatzeko, abian dira gurean nekazaritzako hainbat test gune. Araban, 2023an abiatu zuten Aleko nekazaritzako test gunea, baina, antzeko egitasmo gehienekin alderatuta,... [+]
Arboletako hostoak eroriak dira eta basoko lurra estalia dute. Lurraren eta hosto gorrituen artean, alabaina, sortzen da geruza fin bat, arreta gutxi jasotzen duena, baina espezie askoren biziraupenerako garrantzi handia izan dezakeena. Hezetasuna mantentzen du, zomorroak... [+]
Lursailaren jabeak hitzarmena sinatu du Lurgaia Fundazioarekin eta Sagarrak talde ekologistak deialdia zabaldu du landaketara batzeko. Zaraobe Institutuko ikasleak asteartean aritu ziren zuhaitzak landatzen.
Itsason (Gipuzkoa) elkarren ondoan dauden bi baserri dira Urteaga eta Urkulegi, duela zenbait urte elkartu eta proiektu bateratua martxan jarri zutenak. “Bi baserriak elkartu eta ekoizpen proiektua abiatu genuen, eta 2011tik dedikazio osoarekin ari naiz honetan”,... [+]
Sudurrak egia dio. Zaila da sudurra engainatzea. Usaimena saihestea ezinezkoa da. Sudurretik garunerako lotura bidearen ikerketa zirraragarria, liluragarria, zoragarria da makina bat ikerlarirentzat. Usainaren eta memoriaren arteko zubia azkarrena ez bada, bizkorrenetakoa bai... [+]
Duela 180 milioi urte Pangea kontinentea zatitu zenerako ikasia zuen aingirak Thetis itsasoa zeharkatzen. Ordudanik kontinenteak mugituz joan dira, eta aingira espezieak ezberdinduz. Jatorrizko arbaso beretik bereizi diren 20 aingira espezieen artean, gurea da, ibai-aingira edo... [+]
Oporlekuekin soilik lotuko dituzte askok Balear Uharteak, baina agroekologiaren eta kontsumoaren bueltan mugimendu bizia dute Mallorca irlan: Associació de Varietats Locals de Mallorca (tokiko hazi barietateen elkartea) da horren adibide. Abenduaren hasieran, elkarte... [+]
Muturreko lehorte eta euriteak normaltasun berria bilakatu zaizkigu. Areagotzen dituzten kalte ekonomiko eta ekosistemikoen artean, laborantzak pairaturikoak ez dira txikienak. Bereziki, lehorte garaietan zaluegi idortzen diren edota eurite handietan ur guzia xurgatu ezin duten... [+]
Urteak daramatza martxan Ipar Euskal Herrian Trebatu elkarteak, laborantzan proiektua abiatu nahi duten pertsonek aurrez trebatzeko aukera izan dezaten. Ipar Euskal Herriko proiektua eredutzat hartuta eta ideia berari tiraka, Gipuzkoan ere izen bereko elkartea sortu dute aurten... [+]
Koloretsuak, distiratsuak, forma xelebre bezain ederrekoak diren heinean, nudibrankioek beste planeta batetik iritsitako izakiak dirudite. Itsas hondoko izaki biluzi hauek 1980ko hamarkadako gandorretako kolore biziak eta Parisko joskintzako izen handien moda arkitektonikoa... [+]
Lagun txiletar batek bere herriko istorio bat kontatu dit, eta ahoa bete inplante utzi nau. Han “quintral” esaten dioten landare batena da, Tristerix corimbosus. Txile eta Argentina hegoaldeko baso epeletan bizi da, eta gure lurralde epeletan hazten den mihuraren... [+]
Kolore morez margotu dut urteko lehen hilabetea, sormena, irudimena, jakintza eta espiritualitatearen kolorez.