Zer usain du udaberriak? Galdera horri erantzuten saiatu da makina bat zientzialari eta poeta. Udaberria definitu behar horretarako. Jende gehienarentzat udaberriaren sarrera egutegiak mugarritzen du. Aurten martxoaren 20a. Gutxi batzuek sarrera hori egun horretako zein ordutan gertatzen den begiratuko dute, aurten martxoaren 20aren gure ordulariaren 10:37an. Urtero gertatzen da martxoaren 19 eta 21 artean. Ordu horren zergatia galdetuko du baten batek, eta jakingo du une horretantxe guk ikusten dugun eguzkiaren lurraren inguruko bira ekuatorearen parean dela. Ordutik atzera, gure ipar hemisferioan eguna gaua baino luzeagoa da. Horixe neurketa zientifikoa. Nik poetikoagoak maite ditut.
Zenbaitentzat udaberria hemen den arrastoak bestelakoak dira. Batzuk animaliei lotutako aztarnak dira (“udaberriak odola aldatzen du”, dio esaerak): katua ohara jartzen denean (“otsaila, katuila”) edo astoa iel (“maiatza, asto aro eta hosto aro”), edo zapelaitz bikoteek bere hegaldi-dantza zaratatsuari ekiten diotenean.
Askok landareei begiratzen diete. Nire auzoko bat sahatsa (Salix spp.) loretan ikusi arte neguan bizi da. Beste batek haritza (Quercus robur) loretan ikusi arte ez du sinistuko udaberria asentatu denik. Emakume pare bat entzun izan dut aro berria zerk ote dakarren elkarri zipoka: batentzat elorri beltzaren (Prunus spinosa) loraldi zuria zen, bestearentzat maaltzaren (Pyrus pyraster) loratze ezin zuriagoa (“udabarrian makatza, udagoienan mahatsa”). Sinesgogorrenek elorri zuriaren (Crataegus spp.) loraketa usaintsuaren urrin mozkorraldirik gabe ez dute neguko arropa baztertuko.
Koloreen zantzua nabarmena da gure paisaiaren udaberrietan. Izan ere zuhaitzen bat edo landareren bat hartzen badugu seinale, toki bakoitzean udaberri bana genuke. Eta, hori gutxi balitz bezala, landare bakoitzak bere udaberria lekarke. Adibidez, gure etxearen inguruan haritz batzuk hostoz erabat jantzita daude, baita loretan ere, dagoeneko, eta beste batzuek hosto puntta besterik ez dute ageri, oraindik, begi ireki berrietan.
Nik batek eta besteek osatzen duten multzoari eta haren gorabeherei erreparatzen diet. Erreparatu sudurrarekin, eta ikusten dudanari usaina hartu. Bai, udaberriak bere lurrin berezia du. Euria egiten duenean lurrak askatzen duena bera; geosmina esaten zaio (grezierako “geo” lurra eta “osme” usaina). Batez ere bakterio batzuek sortzen dute, eta bere hedapenarekin lotuta dago. Usain horrek erakarriko ditu bera jan eta zabalduko dutenak. Iraupenaren usaina da, itxaropenaren usaina. Izerdi berriak piztuko ditu landare gehienen bizipozak eta gogoa. Neureak badoaz, izan ere uda hemen da...
Udaberriarekin ere poeta nagusi. Hala dio Ursula K. Le Guinek: “Zientziak zorrotz deskribatzen du kanpotik, poesiak zorrotz deskribatzen du barrutik. Zientziak azaltzen du, poesiak berekin dakar. Biek deskribatutakoa ospatzen dute. Zientziaren lengoaia eta poesiarena behar ditugu, ezjakina edo errua sendatzeko balio ez diguten datu pilaketa infinituetatik salbatzeko”.
Otsailean, neguaren erdigunean gauden honetan, lehentasuna gorputza ondo ureztatua edukitzea da. Intxaurrondoa egiten ari den bezala: sustraiak neguan biltegi gisa erabiltzen ditu, sustrai motz eta lodiak behar ditu, ura eta lurreko mantenugaiak biltzeko.
Txerri-hiltze sasoia da negua. Hotzak beroarena errazago kenduko dio. Guri ere txerriez hitz egiten dugunean beroarena behinik kenduko baligute!
Urteak daramatza Ipar Euskal Herriko Biharko Lurraren Elkarteak (BLE) bioaniztasun landatuaren inguruan lanean. “Hainbat proiekdu ditugu abian, eta horietako bat baratzeko hazien ingurukoa da”, azaldu du Nico Mendiboure Hazi Sareko kideak. Duela lau bat urte hasi... [+]
Gaur egun Lur planetan bizi diren intsekturik handienek 30 cm inguruko tamaina izan dezakete, gizaki baten seiren bat, gutxi gorabehera. Horien artean daude tximeleta eta sits erraldoiak edo kakalardo potoloak. Halako izaki harrigarrien aurrean nola bada erreparatu lau... [+]
Lapurdiko hezegunea funtsezkoa da biodibertsitatearen biziraupenerako. Proposamena eremuan zabaldu dute eta Errobi inguruko sistema hidrauliko osoa barnean izango luke; Baionako, Angeluko, Basusarriko, Milafrangako eta Uztaritzeko Aturri ibaiaren ibaiadarrak, esaterako. Bost... [+]
Urte berriaren hasieran asmo berritu egiten gara dirudienez, eta egin beharreko zereginen zerrendak egiten ditugu gutako batzuk. Egiteko horien artean irakurtzeko ditudan liburuen zerrenda izaten da bat, gero eta zerrenda gizenagoa. Zuetako ez gutxik zer irakurtzen dudan galdetu... [+]
Sekula bananarik jan ez duten bi lagun ezagutzen ditut; nerau bat. Bananazalea da, ordea, jendea. Afrika eta Asia aldean sortutako landare generoa da banana (Musa x paradisiaca), baina gaur egun Ameriketan ere asko egiten da. Ekoizlerik handiena India da, eta esportatzaile... [+]
Nekazaritzan trebatzeko eta proiektu propioak abiatu aurretik ekoizpenean eta merkaturatzean norbere burua probatzeko, abian dira gurean nekazaritzako hainbat test gune. Araban, 2023an abiatu zuten Aleko nekazaritzako test gunea, baina, antzeko egitasmo gehienekin alderatuta,... [+]
Arboletako hostoak eroriak dira eta basoko lurra estalia dute. Lurraren eta hosto gorrituen artean, alabaina, sortzen da geruza fin bat, arreta gutxi jasotzen duena, baina espezie askoren biziraupenerako garrantzi handia izan dezakeena. Hezetasuna mantentzen du, zomorroak... [+]
Lursailaren jabeak hitzarmena sinatu du Lurgaia Fundazioarekin eta Sagarrak talde ekologistak deialdia zabaldu du landaketara batzeko. Zaraobe Institutuko ikasleak asteartean aritu ziren zuhaitzak landatzen.
Itsason (Gipuzkoa) elkarren ondoan dauden bi baserri dira Urteaga eta Urkulegi, duela zenbait urte elkartu eta proiektu bateratua martxan jarri zutenak. “Bi baserriak elkartu eta ekoizpen proiektua abiatu genuen, eta 2011tik dedikazio osoarekin ari naiz honetan”,... [+]
Sudurrak egia dio. Zaila da sudurra engainatzea. Usaimena saihestea ezinezkoa da. Sudurretik garunerako lotura bidearen ikerketa zirraragarria, liluragarria, zoragarria da makina bat ikerlarirentzat. Usainaren eta memoriaren arteko zubia azkarrena ez bada, bizkorrenetakoa bai... [+]
Duela 180 milioi urte Pangea kontinentea zatitu zenerako ikasia zuen aingirak Thetis itsasoa zeharkatzen. Ordudanik kontinenteak mugituz joan dira, eta aingira espezieak ezberdinduz. Jatorrizko arbaso beretik bereizi diren 20 aingira espezieen artean, gurea da, ibai-aingira edo... [+]
Oporlekuekin soilik lotuko dituzte askok Balear Uharteak, baina agroekologiaren eta kontsumoaren bueltan mugimendu bizia dute Mallorca irlan: Associació de Varietats Locals de Mallorca (tokiko hazi barietateen elkartea) da horren adibide. Abenduaren hasieran, elkarte... [+]
Muturreko lehorte eta euriteak normaltasun berria bilakatu zaizkigu. Areagotzen dituzten kalte ekonomiko eta ekosistemikoen artean, laborantzak pairaturikoak ez dira txikienak. Bereziki, lehorte garaietan zaluegi idortzen diren edota eurite handietan ur guzia xurgatu ezin duten... [+]