“Sua da, seguruenik, gu gaur hemen egotearen arrazoia”
Harria harriaren kontra. Urtero, Barrikako jaietan, San Joan bezperako sua pizten du Iñaki Libano algortarrak, orain 100.000 urte inguruan bizi ziren neanderthalek egiten ei zuten modu berberean. Arkeologo amateurra da Libano, baina eskarmentu handikoa, garai guztietako aztarnategi ugaritan jardun baitu azken 40 urteotan. Bidean, momenturen batean, arkeologia esperimentalarekin egin zuen topo. Teoria ulertzeko, praktika ikasi.
Arkeologia esperimentala. Zer da hori?
Gustatzen zait eskuekin gauzak egitea, eta aztarnategiei buruzko dibulgazioa egiteko garrantzitsua da jakitea historiaurrean nola egiten zituzten lanabesak, Behe Paleolitotik Neolitora. Hainbat ikastaro egin nituen, eta horrela heldu nion Bizkaian oso jende gutxik jorratzen duen alor bati. Izan ere, gaur egun, herrialde osoan bik baino ez dugu egiten presio bidezko harri-lanketa (Kobre Aroan bezala), eta beste bizpahiruk kolpatze bidezkoa (Paleolitoan bezala). Erakustaldiak egin ohi ditut museoetan eta ikastetxeetan, eta ikastaroak eman dizkiet historia ikasleei.
Trebetasun berezirik behar da?
Esku trebeak behar dira, baina edonork ikas dezake hori. Hala ere, beste gauza bat ere behar da: material egokia. Silexa. Bestela, jai. Eta inguru honetan asko dugu, Barrikako Kurtzio mendian, hain zuzen. Kurtziokoa zen Kantauriko itsasertz osoko harrobi nagusia historiaurrean. Bertakoa da silex onena, eta leku askotan agertu izan da: Errioxan, Asturiasen, Frantzian... Silex guztiak dira desberdinak, eta bakoitzak bere marka du. Kolorea, granulometria, fosilak... Horregatik dakigu nongoak diren.
Zergatik inbertitzen dugu hainbeste diru eta denbora iragan hain urruna ezagutzeko?
Tira, dirua ez hainbeste, kar kar. Orduak bai, asko eta asko. Hara, kultura da. Jakingura. Orain gauden leku honetan neanderthalak (gure lehengusuak) ibili zirela pentsatzea...
Lehengusuak. Oraindik dago eztabaida neanderthalen eta sapiensen arteko hibridazioaz?
Batere ez. Haien geneak ditugu, hori argi erakusten dute ikerketek (hau diot irakurri egin dudalako, ez naiz genetikaria). Sapiensak Europara heldu zirenean, gurutzaketa egon zen. Ez asko, ez zen sekulako orgia izan, baina egon zen. Eta gero Europa osoan barreiatu ziren gene horiek. Guri orain proba bat egingo baligute, gene neanderthalak aurkituko lizkigukete.
Orduan, neanderthalak desagertu ala diluitu egin ziren?
Desagertu. Seguruenik sapiensen presio demografikoagatik, ehizatzeko harrapakin faltagatik... Batzuek diote hotzagatik izan zela, baina neanderthalek 200.000 urte zeramatzaten hemen, hotza, beroa eta denetik jasaten. Kontua da sapiensek teknika hobea zutela ehizatzeko, gai ziren 10-15 metrora zegoen animalia hiltzeko. Neanderthalek, berriz, piztiaren ondo-ondoraino hurbildu behar zuten, eta lantza-kolpeka akabatzen zuten harrapakina, 8-10en artean, lehoiek bezala. Horrek hezurrak haustea zekarkien, eta zauri larriak, eta tarteka batzuk hiltzea. Emakumeek eta gizonek elkarrekin egiten zuten ehiza; ez da egia, esan izan den bezala, emakumeak bazterrean geratzen zirenik, haien aztarnek gizonezkoenek adina haustura dute eta. Bestalde, komunikazioa bazuten, baina ez ziren gai hitzak bata bestearen ondotik josteko, sapiensek egiten zuten bezala. Eta hitz egiteko gaitasuna ere oso garrantzitsua da ehiza egiterako orduan.
Paleolitoko eran sua egiten ere badakizu...
Bai, Bizkaia osoan bik dakigu hala egiten.
Gurea da suaren beldur ez den animalia espezie bakarra?
Oro har bai, baina ohitzen den animalia bakar bat ere ez da suaren beldur; etxe barruan gurekin bizi direnak, adibidez. Dena dela, gu ere izutzen gaitu suak, baina kontrolatu egiten dugu. Australopitekoak izan ziren erabiltzen lehenak (eta haren beldur ziren), baina ez zuten kontrolatzen, ez zekiten sortzen. Badakigu orain dela 1,4 milioi urte erabiltzen zutela, aztarnategietan ikatz-arrastoak agertzen direlako. Baina milaka urteko aldiak daude arrastorik gabe, eta horrek adierazten du ez zekitela pizten. Bazekiten ona zela, eta suertatzen zitzaienean naturatik hartzen zuten. Orain 400.000 urte inguru, berriz, homo heidelbergensis espezieak, neanderthalen aitzindariak, sua egiten ikasi zuen. Horrek aukera eman zuen berotzeko, janaria erretzeko (elikagai gehiago hartzen dira horrela, digestioa errazten baita), eta gutxiago aipatzen den baina agian garrantzitsuagoa den zerbaiterako: denbora luzatzea. Gauaren ilunean ezer ikusterik ez badago, denak lotara. Baina suaren alboan egonda, nahi beste denbora duzu ezagutza transmititzeko, txikienei lanabesak egiten irakasteko...
Suak humanoago egin gintuen, gaur hitz horri ematen diogun adieran?
Bai. Eta sua da, seguruenik, gaur hemen egotearen arrazoia. Besteak beste, suak eragin zuen burmuina handitzea, elikadura hobetzearen ondorioz.
Espezialistak zeuden, edo denek zekiten sua egiten ?
Edozein umek zekien. Hipotesia da, noski, baina segurutzat jo daiteke, biziraupenaren giltzarrietako bat zenez gero, txikitatik ikasten zutela. Gaur egun, esate baterako, masai leinuko umeek ikasten duten bezala, historiaurrean egiten zen eran egiten dute eta.
“Sua egiteko modurik zaharrena kolpatzea da. Burdin minerala duen harri batez (pirita hau, esate baterako) silexa joz gero, txinparta bat sortzen da, modu honetan [azalpenak ematen dizkigun bitartean, erakustaldi praktikoa egiten ari da Libano]. Historiaurrean, lanabesak egiteko silexa kolpatzen ari zirela jabetuko ziren horretaz, eta orduan hasiko ziren sua kontrolatzen. Begira zer txinparta txikia den, eta horrekin abiarazi behar da sua. Zoriaren araberakoa ematen du, baina ez da; nik, orain, hau egiten jarraituko banu, bost minutuan piztuko nukeen, eta haiek ere berdintsu egiten zuten. Arinago ezin da”.
Arkaiako erromatarren eremu termalean San Tomas ibaiari loturiko azpiegitura hidrauliko handi bat aurkitu dute, baita lur azpian 3.000 metro koadroko eraikin bat ere, garai hartako etxalde batenak izan daitezkeen arrastoekin.
Mexikoko Coahuila basamortuan, Bilbaoko dunak izeneko parajean, giza eskeleto baten arrastoak topatu dituzte. Arkeologoek aztertu ondoren, ondorioztatu dute 950-1250 urte artekoak direla eta Candelariako kulturarekin lotuta daudela.
Aurkikuntza berri pozgarria izan da... [+]
Arabako aztarnategi arkeologikoaren ondoan 280 metro luze eta 72 metro zabal dituen egitura ezkutatzen da soroen azpian. Arkikus enpresak drone bidezko kartografia teknika bereziak erabilita egin du aurkikuntza. Euskal Herrian ez da halako besterik eta Tarraco edo Calagurris... [+]
Aurtengo neguan INRAPeko (Ikerketa Arkeologiko Prebentiboen Institutu Nazionala) arkeologoek nekropoli berezia aurkitu dute Auxerreko (Frantziako Estatua) erdigune historikoan: haur jaioberrientzako edo hilda jaiotako haurrentzako erromatar garaiko hilerria. K.o. I. eta... [+]
El Villar aztarnategian 2017an aurkituriko mosaiko erromatar handia zaharberritu eta ikusgai jarri dute Ablitasko kultur etxean. IV. mendeko villa edo etxaldeak 40.000 metro koadro ditu eta oso-osorik dagoela uste dute arkeologoek, nahiz eta zati txiki bat baino ez duten... [+]
Duela bi urte, Edgard Camarós arkeologo katalanak bi giza garezur eta "Minbizia?" zioen txartel bat topatu zituen kartoizko kaxa baten barruan, Cambridgeko Unibertsitatean. Garezurrak Gizatik zetozten, Egiptotik eta berriki Frontiers in Medicine aldizkarian... [+]
York (Ingalaterra), K.o. II. mendea. Eboracum erromatar hirian hainbat egitura eta etxe eraiki zituzten. Besteak beste, egungo Wellington Rowen harrizko eraikin bat egin zuten eta Queen’s Hotela dagoen tokitik igarotzen zen harresian arku bat jarri zuten. Bi aztarnategiak... [+]
Muru Artederreta herrian, Murugain izeneko muinoan, Burdin Aroko herrixka baten horma agerian geratu da, AHTren lanentzako laginak hartzen ari zirela. Bizilagunen hango elkarteak salatu du trenarentzako tunel baten ahoa eraikitzeak harresiaren zati bat suntsituko lukeela.
1992. eta 2006. urteen artean, Erromako Bracciano lakuko uretan, Neolito goiztiarreko La Marmotta aztarnategia industu zuten. Berriki, Plos One aldizkarian han aurkitutako bost piraguen inguruko ikerlana argitaratu dute. Ontziak 7.000-7.500 urte inguru dituztela ondorioztatu... [+]
Mecklenburgeko golkoan, Baltikoko uretan, ia kilometro bateko harrizko egitura bat identifikatu zuten arkeologoek 2021ean. Orain diziplinarteko ikerlari talde batek harresiari buruzko ikerketa argitaratu du PNAS aldizkarian.
Egiturak 10.000 urte inguru ditu eta gizakiak egina... [+]
Irulegiko Burdin Aroko herri gotortuan azaldutako brontzezko piezari buruzko ikerketa “osoena” azaltzen duen artikulua argitaratu du aditu talde batek nazioarteko aldizkari zientifikoan. Orain arte ez genekizkien hainbat berritasun dakartza.
Urtarrila ez da sasoi goxoa izaten indusketa arkeologikoak egiteko baina, aurtengo eguraldi aldrebesa tarteko, lanak erritmo onean burutu dituzte EHUko Ondare eta Kultur Paisaien ikerketa taldeko eta Ondare Babesa enpresako langileek Abrisketa auzoko San Pedro ermitan,... [+]