Munduak 2019an Belgikaren azalera adinako oihan primario puska galdu du” zabaldu dute agentziek. Funtsean tropikoetako oihanek kezkatzen dute planeta, horien suntsitzearekin galtzen ari garelakoan CO2a irentsi dezaketen birika erraldoiak, euriak eta gizakien biziraupenak beharrezko duten biodibertsitatea. Orotara galdutako 12 milioi hektarea basoen laurdena –3,6 milioi hektarea– oihan primarioen suntsiketan galdu dira, erdia Brasil eta Indonesian eta gainerakoa Kolonbia, Boli Kosta, Ghana eta Kongon.

Horregatik, Mendebaldeko prentsak holakoetan tropikoetako zuhaitz eta animalia mehatxatuak baizik aipatzen ez dituelako, deigarri egin da honakoa leitzea: “Europan oihan primario bat sortuko dugu eta 600 urteko lana izango da”. Francis Hallé botaniko eta zuhaitzen aldeko militante suharrak abiatu du Europan 70.000 hektareako oihan basatia antolatzeko kanpaina.

“Oihan primarioa –dio gure Wikipediak– oihan birjina ere deitua, gizakiak inoiz ez ustiatu ez zatikatu ez duen basoa da“. Gaur egun, Europaren lurrazalaren %0,7 dago osatuta antzinako oihan primarioz, zenbait ikerketaren arabera. Europako baso primario handi bakarra Bialowiezakoa da, Polonia eta Bielorrusia artean 142.000 hektarea hartzen dituena, Gipuzkoaren azaleraren ¾. Munduaren ondare deklaratua, alde guztietatik erasotuta dagoela salatzen dute ekologistek. Karpato Mendietan badago ia 30.000 hektareako beste oihan bat, mehatxatua hau ere. Horiez gain, antzinako oihanen azken arrastoak geratzen dira sakabanatuta, tartean Nafarroako Pirinioetan dagoen Aztaparretakoa.

Europako eskoletan “ingurumena” irakastean haur eta gaztetxoei, Kongo, Amazonia edo Borneoko oihanez adina hitz egin beharko litzaieke Europakoez eta erakutsi gure kontinente aberatsaren soiltze izugarria adierazten duten mapa kronologikoak, 2009an The prehistoric and preindustrial deforestation of Europe ikerlanean aurkeztuak. Oi, Europa, zer hintzen eta non hago!

“Duela 8.000 urte urtxintxa bat joan zitekeen Lisboatik Moskuraino lurrik ukitu gabe”, diote adituek. Askoz beranduago ere berdintsu zen, duela erromatarrak iritsi aurretik Penintsula Iberiarra berde ageri da mapan, gaur Alemaniak daukan berdez. Heldu ziren nekazaritza eta goldeak estreina, gero basoen eraistea gerra, eraikuntza eta ikatz eta industriarako, nekazaritza industriala berrikitan… Europa ahaztera iritsi da duela ez hainbeste denbora oihan sakonen eta zuhaitz erraldoien lurraldea izana dela, gaur basamortu bilakatzeko bidean diren Mediterraneo bazterreko lurrak barne. Francis Hallé biologo frantses famatuak ohartarazten duenez, AEBk, Errusiak, Txinak, Argentinak, Txilek… badauzkate oraindik antzinako oihan batzuk, murriztuak izanik ere; europarrok denak suntsitu ditugu, izan ginenaren eta oraindik berriz izan gintezkeenaren memoria ere galduta.

Hallék ikerlan nagusiak tropikoetako oihanetan burutu ditu, berari zor zaio hango zuhaitz erraldoien gaineko ekologiaren eta animaleen ezagutzaren parte handi bat. Baina zahartzaroan Europako zuhaitz eta basoen defentsan zentratu da, tropikoetako jendeei ezin zaielako eskatu eremu basatien alde inplikatzea, baldin eta europarrok ez badugu gure partea egiten azken 30 mendeotan galdutakoa berreskuratuz.

Biodibertsitatea biziberritzeko

Plaidoyer pour l´arbre (“Zuhaitzaren defentsan”) liburuaren egileak bere 82 urteekin lanean, argitaratzen eta ikasten jarraitzen du, orain 70.000 hektareako oihan primarioa sortzeko kanpainan. Zuhaiztiaren neurria hartzeko, Zuberoak 80.000 hektarea ditu, Gipuzkoako Goierri eta Tolosaldeak batuta 75.000. Oihan horretan gizakiak ez du ezer egingo, ez bada modu ordenatuan eta helburu didaktikoz bisitatzea; gainerakoan, natura utzi bakean bere basatian, beren kasa garatu daitezela zuhaitz, landare, animalia, onddo… Ez erein, ez landatu, “naturak oso ondo daki bere lana egiten, haziek oso ondo dakite bidaiatzen… baina denbora utzita” dio Hallék. Denbora? Oihana berreraikitzeko eremu soilduak hautatzen badira, 1.000 urte beharko dira; jadanik badauden basoetatik abiatuz gero, lau edo sei mende. Belaunaldi askoren artean burutzeko lana. “Ez dakit Lurra nolakoa izango den sei mende barru, kezkatuta egoteko motiboak dauzkagu. Baina zer egin dezakegu hoberik orain goazen norabidearen kontrakoan zerbait egitea baino? Gure esku dago”.

Halléren inguruan bildutako elkarteak Frantzia, Suitza eta Alemania arteko muga inguruetako basoak jo ditu begiz proiektua gaurko zuhaizti zaharrenetatik abiatu ahal izateko. Europako Batzordearen lehendakari Ursula Von Der Leyrekin egon dira asmoa Europako Itun Berde berrian kokatzeko. Nazio Batuen Erakundearen idazkari nagusi Antonio Guterresengana ere jo dute, planeta mailan Basoen Itun Berria (Forest New Deal) abian jartzen saiatu eta zuhaitzak “gizariaren ondasun komuna” izendatu ditzaten eskatzeko.

Zuhaitzak hazi daitezela gehienezko tamainaraino oihan beltza sortu arte, eta pixkanaka ugaritu daitezela suntsitu aurretik Europan ziren animaliak, otso, bisoi, hartz, uro... “Eta hala ere... 70.000 ez da aski. Norabide onean egindako urratsa da, noski, baina ur tanta bat adinakoa”.

Maisu zaharraren ideia osatuz bezala, agroekologia frankofonoan azken urteotan erreferentzietako bat bihurtu den Hervé Coves agronomo eta zientzialariak Manifeste pour une agriculture de l’amour (Maitasunezko nekazaritza baten aldeko manifestua) programan zuhaitzak eta oro har biodibertsitatea berriro Europako soroetara ekartzeko urrats zehatzak proposatu ditu. Hallék proiektu handia sustatzen du ikurtzat; Covesek edozein herritarrek txikitik abiatzeko moduko urratsak. Urratsez urrats Lurrak berreskuratu ditzan euriak, biodibetsitatea eta oparotasuna.

Berradiskidetu elikagaien ekoizpena eta zuhaitza, laborariak –kaletarrak ere bai!– eta bizi basa. Soroen inguruetako heskaiak berreskuratu, hegazti eta klase guztietako izaki bizidunen babeserako. Hektarea bakoitzeko 40 zuhaitz landatu, handi, txiki eta sastrakak kontatuta; gizaki batek pixkanaka erraz lor dezakeena. 100 hektareako –kilometro karratuko– gutxienez zuhaitz bat utzi zahartzen betiko. Tarteka baso batzuk bereziki babestu biodibertsitatearen santutegitzat...  Egitarau bikaina garai nahasiotarako.