Radium Girls
Pintura erradioaktibo distiratsuez erlojuetako orratzak eta zenbakiak margotzeko, emakumeen eskulana erabili zuen AEBetako enpresa batek 1920ko hamarkadan. Ilunpean distira egiteaz gain, neskak sintoma fisikoak sentitzen hasi ziren berehala: Radium Girls deitu zieten. Orain filma estreinatu dute.
Orange (New Jersey, AEB) 1917. U.S. Radium Corporation enpresak fabrika berri bat zabaldu zuen, Undark (ez-iluna) izeneko pintura erradioaktibo distiratsuez erlojuetako orratzak eta zenbakiak margotzeko. 1920an beste fabrika bat zabaldu zuten Illinoisen eta, aurrerago, hirugarrena Connecticuten. Ilunpean ikus zitezkeen ordulariak luxuzko salgai bitxiak ziren, Lehen Mundu Gerrak oso erabilgarriak zirela frogatu zuen arte. Hala, erakunde militarren eskaera geroz eta handiagoari erantzuteko, 100dik gora langile kontratatu zituzten New Jerseyko egoitzarako, gehienak emakumeak edo neska gazteak –11 urteko neskatoak ere aritu ziren fabrikan–, esku txikiagoak eta trebeagoak omen zituztelako lan horretarako.
Enpresak lelo bat ere sortu zuen neskek erabili beharreko teknika laburbilduz: Lip, dip, paint (Ezpaina, murgildu, margotu). Hau da, lehenik pintzela ahora eraman behar zuten, punta ezpainez bustita, lana zehatzagoa zelako; gero pintzela Undark pinturan sartu zuten eta, azkenik, erlojuaren esfera margotu. Behin eta berriro. Radioarekin lanean aldi batean jardun ondoren, langileen arropak eta gorputzak ilunpean distira egiten hasi ziren eta ghost girls edo “neska mamuak” esaten zieten orduan; gerora, bizitza hondatu zien mamua taula periodikoan 88 zenbaki atomikoa duen elementua zela salatu zutenean, radium girls edo “radio neskak” esango zieten.
Enpresako arduradunek ordurako bazekiten radioa oso arriskutsua zela. Bestela, zuzendaritzako kideek eta ikerlariek –denak gizonezkoak–, radiora hurbiltzean, zergatik erabiltzen zituzten maskarak, pantailak eta antzeko babes elementuak? Behin, Sabin A. Von Sochocky pintura erradioaktiboaren asmatzaileak bisita egin zuen fabrikara eta asaldatu egin zen nesken baldintzak ikusita, baina arduradunek lasai egoteko eta berdin jarraitzeko esan zieten langileei.
Ilunpean distira egiteaz gain, neskak sintoma fisikoak sentitzen hasi ziren berehala: nekea, anemia, hortzak erortzea, hezurrak haustea… Enpresak ordaindutako medikuek askotariko diagnostikoak egin zizkieten, baina sekula ez zuten gertatzen ari zena radioarekin lotu. Amelia Maggia izan zen erradioaren ondorioz hiltzen lehena. 24 urte zituen eta, ofizialki, sifilisak jota hil zen. Sifilisa askotan erabiliko zuten egoera salatzen hasi ziren neskak gutxiesteko eta erantzukizuna saihesteko.
Orangeko Grace Fryer izan zen kasua epaitegietara eramaten lehena; beste lau lankidek harekin bat egin zuten aurrerago. Bitartekorik gabe, oso zaila zen enpresa handi baten aurka egitea eta haien alde lan egingo zuen abokaturik ere ez zuten lortu bi urte luzez. Inflexio puntua biktimen zerrendan gizonezko bat sartu zenean iritsi zen, 1928an, Von Sochocky, pintura asmatu zuen bera, hil zenean. Orduan hasi ziren onartzen arazoaren iturburua radioa zela. Urte berean irabazi zuten epaiketa New Jerseyko langileek. Illinoiseko langileek ere antzeko bidea egingo zuten eta 1938an lortu zuten aldeko sententzia. Dirutan jasotako kalte-ordainek ezer gutxirako balio izan zien, bidean galdu ez zirenak hilabete gutxiren buruan hilko baitziren. Baina, behintzat, langileen osasuna babesteko legeak bultzatzeko balio izan zuen.
Ia mende oso bat eta gero, radio nesken gorpuzkinek oraindik distira egiten dute beren hilobietan. Urrian Radium Girls (2018) filma estreinatu berri da, eta orain behintzat haien historia lazgarriak distira egiten du pantailan.
1958an, emakume baserritarrek Donostiako Erdialdea hartu zuten, esnea saltzea galarazi zitzaiela salatu, eta baserritarren eskubideak aldarrikatzeko. Administrazioak esnearen esklusibotasuna Gurelesa enpresari eman zion, eta baserritarrek Bretxan saltzeari utzi behar izan... [+]
Arrazakeria, diskriminazioa eta islamofobia salatu ditu langileak, eta Iruñeko Lan Ikuskaritzaren aurrean elkarretaratzea egin dute, SOS Arrazakeriak eta LAB sindikatuak deituta. Ikuskaritzak salaketa itxi du, eta onartu egin du Misericordia enpresaren argudiaketa, dioena... [+]
ELE, Etxeko Langileen Elkarteak emandako zifra da, Bizkaian egindako galdeketen emaitzak jasota. Urtero bezala, etxeko langile egoiliarren eta kanpo-langileen lan baldintzei buruzko txostena egin du. Egoera erregularrean zegoen %35,38k ez zuen jaso lanbide arteko gutxieneko... [+]
Berdintasuna, haurdunaldia bezalaxe, badago edo ez dago. Berdintasunik ez dagoenean, ezberdintasuna dago, hori da neurtu eta baloratu daitekeena. Akaso berdintasunaren ondorioak izan daitezke gehiegizkoak batzuentzat, baina horrek eztabaida ondorioetan kokatuko luke, sekulan ez... [+]
Errenteria (Gipuzkoa), 1892. Aizpitarte kobazuloetan Gipuzkoako lehen indusketa arkeologikoak egin ziren, Lersundi kondea buru zuen taldearen eskutik. Handik hamaika urtera, 1903an Alfontso XIII.a Espainiako erregeak bisita egin zuen aztarnategira, eta aitzakia horrekin argazkia... [+]
SEPE Espainiako Enplegu Zerbitzu Publikoko zerbitzuak ukatu bazion ere, Bilboko Lan Arloko 7. Auzitegiak onartu dio langileari eskubidea, ELAk jakinarazi duenez. SEPEk helegitea aurkeztu du.
Urola Kostako baserriko bost emakumek sortu zuten 2007an Hitzez elkartea, landa eremuko emakumeen osasuna hobetzeko helburuarekin. “Zaindariei zuzendutako sostengu-taldeetan ezagutu genuen elkar, eta lanketa bat egin ondoren, 2006an erregistratu genuen elkartea”,... [+]
Urriaren 15ean ospatzen den Emakume Baserritarren Nazioarteko Eguna aitzaki hartuta, AFAMMER elkarteak bere 25. urteurrena ospatzeko topaketa antolatu du urriaren 17an Iruñeko Planetarioan.
Baserritar bat abereak gobernatzen edo traktorea gidatzen irudikatu beharko bagenu, ziurrenik gizon heldu bat imajinatuko genuke. Erreportaje honetarako elkarrizketatu ditugun baserritarrek, ordea, erakutsi digute iruditeria folkloriko horren atzean badaudela landa eremutik... [+]
LABek salatu du Espainiako Estatuko lan erreforma onartu zenetik aldizkako lan kontratua dela emakumeen artean nagusi.
Nafarroan emakumezkoek gizonezkoek baino 6.800 euro gutxiago irabazten dute urtean. 2021eko Espainiako Soldaten Egituraren Inkesta atera berri da eta, horren arabera, soldatak batez beste urteko 28.459 euroraino igo dira Nafarroako Foru Erkidegoan.
Bizkaiko erresidentzietako ELAko langileek salatu dute patronalak eta Bizkaiko Foru Aldundiak "bere horretan" jarraitzen dutela. "Zaintzarekin negozioa" egiten ari direla salatu du sindikatuak.
Pandemiak kolektiboki zenbateraino eragin gaituen sakonean aztertu gabe jarraitzen badugu ere, ez da gehiegizkoa “gureak” egin ditugun aldarrikapenak utzi dizkigula esatea. Horietako bat, zaintzak erdigunean jarri behar ditugula behingoz.
Zaintzaren auzia geroz... [+]