Tertzioak usteldu egin ziren
Ardenak (Frantzia), 1643ko maiatzaren 19a. Espainiako tertzioak menperatu zituzten Rocroiko guduan. Azken mendean Europan nagusitu zen infanteria eredua gainbehera etorri zen eta, azkenean, 1704an Filipe V.a erregeak ofizialki desegin zituen.
Tertzioak XVI. mendearen lehen erdian sortu ziren, baina historialariak ez datoz bat data zehaztean. Eta ez datoz bat infanteria baliosterakoan ere. Espainiako historiografiak tertzioen lana goraipatu izan du beti: Europako lehen ejertzito profesional modernotzat dute, eta gizon haien ohorea, erregearekiko leialtasuna eta fede katoliko sutsua nabarmendu izan dute. Soldaduak ondo prestatuta eta ordainduta zeuden eta, gainera, taktika militar berritzaileek gidatuta. “Tertzioetako infanteriaren eraginkortasun izugarria arma zuriak (pikak eta ezpatak) eta suzko armak (arkabuzak eta mosketeak) konbinatzean zetzan” idatzi zuten 2006an Martínez Lainez eta Sánchez de Toca y Catalá historialariek Tercios de España. Una Infantería legendaria lanean. Augusto Ferrer-Dalmau margolariak –goiko koadroaren egileak–, porrotean ere loriatzen ditu: “Rocroiko guduak egiaztatzen du ejertzito handien balioa porrotaren bidez ere idazten dela”. Hitzok kutsu zaharra izan arren, 2011koak dira.
Historialari frantziar, anglosaxoi eta herbeheretarrek, aldiz, tertzioen inguruan legenda beltza zabaldu zuten, batez ere Filipe II.aren erregealditik aurrera: tertzioek konkistatutako lurraldeak eta jendeak gupidagabe arpilatu eta suntsitzen zituzten. Espainiarren ikuspegitik, garaituen kexak ziren horiek, Espainiaren irudi politikoa zikintzea bilatzen zutenak. Orduan, Filipe V.ak zergatik erabaki zuen 1704an ejertzito garaitezin hura erreformatzea, horretarako Frantzia edota Prusiako armak eredu hartuta, hau da, arerio menperatu bekaiztiak eredu hartuta?
Espainiar inperioaren gainbehera orokorrak, jakina, tertzioei ere eragin zien. Baina, nagusiki, barruko ustelkeriak jan zituen pixkanaka. Tertzioen buru ziren kapitainek soldaduei ordaintzeko diru-kutxetan eskua sartzen zuten ahal zuten guztietan. Hala, teorian hain ondo ordaindutako soldaduak soldatak jasotzeko 30 hilabeteko atzerapena izatera iritsi ziren. Zenbaitetan matxinatu egin ziren; gehienetan, armadak ordaintzen ez ziena arpilatzeen bidez jasotzen ahalegintzen ziren. Eta soldaduen jarreran ez ezik, kopuruan ere eragin zuen ustelkeriak. Kapitainek ez zuten ofizialki hildako edo desertatutako soldaduen berri ematen, haiei zegozkien soldatak eskuratzeko. Hala, tertzioak osatzen zituzten benetako soldadu kopuruak ezin dira jakin. Baina ejertzitoko ordenantzetan praktika hauen aurkako arauak ugaritzeak adierazten du arazoa geroz eta larriagoa zela. Rocroiko guduan, ofizialki, tertzioetako 22.000 soldaduk hartu omen zuten parte, baina, zenbat izan ziren benetan?
1704an ofizialki desegin arren, gurean, adibidez, “baskongadetako tertzioak” esan zitzaien 1860an Espainia-Maroko gerran eta 1868an Kubako Gerran parte hartzeko errekrutatutako taldeei. Gaur egun, oraindik, Espainiako Legioan 4 “tertzio” daude, garai hartako lau buruzagiren izena dutenak: Juan de Austria, Alejandro Farnesio, Gran Capitán eta Duque de Alba. Eta VOXeko Javier Ortega Smithek, esaterako, bere hitzaldi eta ekitaldietan behin baino gehiagotan erabili du Flandriako Tertzioen topa: “Espainiari traizio egiten dionak ez dezala barkamenik izan”.
Mexikoko Coahuila basamortuan, Bilbaoko dunak izeneko parajean, giza eskeleto baten arrastoak topatu dituzte. Arkeologoek aztertu ondoren, ondorioztatu dute 950-1250 urte artekoak direla eta Candelariako kulturarekin lotuta daudela.
Aurkikuntza berri pozgarria izan da... [+]
Anbraziako golkoa (Itsaso Jonikoa). K.a. 31ko irailaren 2a. Aktiumgo itsas guduan garaipena lortu eta Egiptoren gaineko kontrola ziurtatu zuten erromatarrek. Horrenbestez Mediterraneoko hegemonia grekoa amaitutzat jotzen da data horretan, baina eragin helenikoak gaurdaino iraun... [+]
Sulawesi (Indonesia) uhartearen hegoaldean, Leang Karampuang kobazuloan hiru irudi antropomorfoz eta basurde batez osatutako margolana aurkitu dute Griffith eta Southern Cross unibertsitateetako eta Indonesiako Agentzia Nazionaleko arkeologoek. Nature aldizkarian argitaratutako... [+]
Lompoc (Kalifornia, AEB), 1979ko uztailaren 20a. Leonard Peltier ekintzaile indigenak eta beste bi presok espetxe federaletik ihes egin zuten. Iheskideetako bat kartzelaren kanpoaldean bertan tirokatuta hil zuten; bestea ordu eta erdi geroago atzeman zuten handik milia batera... [+]
Paris, 1845. Frédéric Bastiat (1801-1850) ekonomialari eta politikari lapurtarrak Pétition des fabricants de chandelles (Kandelagileen eskaera) satira idatzi zuen. Protekzionismoaren aurkari sutsua, kandelagileek "bere argia salneurri baxuegitan... [+]
Aurtengo neguan INRAPeko (Ikerketa Arkeologiko Prebentiboen Institutu Nazionala) arkeologoek nekropoli berezia aurkitu dute Auxerreko (Frantziako Estatua) erdigune historikoan: haur jaioberrientzako edo hilda jaiotako haurrentzako erromatar garaiko hilerria. K.o. I. eta... [+]
Viena, 1824ko maiatzaren 7a. Ludwig Van Beethovenen (1770-1827) 9. Sinfonia estreinatu zen. Konpositore alemaniarrak bukatu zuen azken sinfonia izan zen, baina, asmoari erreparatuta, lehena izan zela ere esan liteke. Beethovenek 1799 eta 1800 urteetan idatzi zuen 1. sinfonia;... [+]
Ospitalepea, 1944ko ekainaren 27a. Soldadu alemaniarrek sarekada egin zuten Zuberoako 80 biztanle inguruko herri txikian. Zortzi lagun hil zituzten zigor-ekintzan eta hemeretzi atxilotu, guztiak zibilak; horietatik bederatzi deportatuko zituzten eta kontzentrazio esparruetatik... [+]
1415eko udazkenean Agrincourteko gudua lehertu zen Ingalaterra eta Frantziaren artean, Ehun Urteko Gerraren gudu erabakiorrenetakoa. Horretarako, Henrike V.a Ingalaterrako errege eta Irlandako jaunak uda horretan bere ejertzitoa Frantziara bidaltzea erabaki zuenean, soldaduak... [+]
Normandia. 1944ko ekainaren 6a. Overlord operazioa abiatu zuten: Britainia Handiko, AEBetako eta Kanadako milaka soldadu Normandiako hondartzetan lehorreratu ziren, Bigarren Mundu Gerraren eta, beraz, historiaren norabidea goitik behera aldatzeko. Edo horixe da behintzat duela... [+]
rrak fundatu zuen duela 6.500 urte inguru. Eta berriki, Max Haibt Alemaniako Arkeologia Institutuko arkeologoak hiriaren "biki digitala" sortu du, bideojokoetan erabiltzen den teknologia baliatuz.
Aztarnategiak hartzen dituen 40 kilometro koadroen hiru... [+]
Mallorca, 1968. Joana Maria Escartin historialaria jaio zen. 1989an esklerosi anizkoitza diagnostikatu zioten eta joan den maiatzaren 30ean hil zen jaioterrian, 56 urte zituela, hain zuzen, esklerosi anizkoitzaren nazioarteko egunean.
Ikasketak UIBn (Universitat de les Illes... [+]
Duela bi urte, Edgard Camarós arkeologo katalanak bi giza garezur eta "Minbizia?" zioen txartel bat topatu zituen kartoizko kaxa baten barruan, Cambridgeko Unibertsitatean. Garezurrak Gizatik zetozten, Egiptotik eta berriki Frontiers in Medicine aldizkarian... [+]
Elba ibaiaren arroa, 1417. Lehorteak eraginda ibaiaren mailak nabarmen egin zuen behera, eta norbaitek ur maila markatu zuen harri batean, idazkun bat zizelkatuta: “Harri hau berriro ikusten baduzu, negar egingo duzu. Ura maila honetan zegoen 1417... [+]
Duela aste batzuk Sony etxeak Rise of the Rōnin bideojokoa kaleratu du, eta adituek jokoaren kokapen historikoa nabarmendu dute orduz geroztik. Jokoa XIX. mende erdialdeko Japonian kokatuta dago, Yokohama, Edo eta Kyoto inguruetan.
Edo aroaren azken urteak izan ziren... [+]