Ekonomia osoaren osagai garrantzitsu batez ari gara: turismoari lotuta zeuden 2012an munduko zerbitzuen %30, esportazio guztien %6. 2008ko krisi ekonomikotik irteten ari zela, 2020an SARS-CoV-2 birus txiki bezain kutsakorrak kolpatu du bete-betean turismoa. Turismoaren Mundu Erakundeak maiatzean kalkulatu zuen aurten %20-%30 artean murriztuko direla nazioarteko bidaiak eta sektoreak galdu ditzakela 30.000-50.000 milioi dolar. Hori horrela bada kopuru globaletan, badira oporraldien negozioei estuago lotutako hiri eta eskualde asko %80-%90eko galerak nozitu ditzaketenak.

Ekonomia soziala, alternatibak eta trantsizioa lantzen dituen Socialter aldizkari frantsesak zenbaki berezia eman dio gaiari: “Tourisme, Année Zero” [Turismoa, zero urtea]. Dosierraren atariko editorialean dio: “COVID-19ak odolustuta utzi ditu nazioarteko turismotik bizi diren eskualdeak, hegaldien industria lurrari josita, Barne Produktu Gordina gruyère gazta baten gisa zulatuta… Zer iragartzen digu munduaren geldialdi honek? Gerta ote daiteke 2020a izatea turismoak beste norabide bat hartu zueneko Zero Urtea? Goiz da aurreikuspenik egiteko baina normalena litzateke diru-laguntza publikoz dopatutako abiatze berri baten aurrean egotea”. Horixe da uste duena Socialter-en elkarrizketatu duten Philippe Bourdeau geografoak ere.

COVID-19 krisiak, Bourdeaurentzako, lehen kolpe batean eraitsi du turismoaren hazkunde etengabean askok jarrita zeukaten fedea: itsututa industria hau ezin delako deslokalizatu (Balear Uharteak ezin dira lekutik mugitu…), ahaztua zuten lekuotara turistak eramatea zela baldintza. Epidemiak erakutsi du sektorea zein zaurgarria zen: “Espero genuen Txinatik turistak etortzea eta birusak iritsi zaizkigu: paradoxikoki turismoak lagundu du zabaltzen gero bera paralizatu duen gaixotasuna”. Aldizkari berean Saskia Cousin turismoaren antropologian berezitutako irakasleak (baditu dozena erdi bat liburu gaiaz) azaltzen duenez, turismoa bere hirugarren iraultza betean zegoela harrapatu du koronabirusak.

Lehenbiziko iraultza XIX. mendean ezagutu zuen, garraiobide komunitarioak jaio zirenean, batik bat trena. Bidaien antolaketak orduan hartu zuen dimentsio ekonomikoa. Bigarren iraultza 1950. hamarkadan aireko garraiobideek eragin zuten, bidaiarientzako hegaldiek,  eta turismoak jauzi egin zuen ordura arteko eredu artisanaletik eredu industrialera. Hor sortu zen mundu mailako turismo industria, nazioarteko hotel kateekin, formatu estandarreko gelekin, bidai agentziekin… Cousinen aburuz, hirugarren iraultza da gaur bizitzen ari garena, plataformen turismoarena: mundu mailako hotel eta hegaldi enpresetatik jauzi egin dugu turismoaren ekonomia osoa finantziarizatzera. Plataformek beren negozioa ondasun komunen gainean eraiki dute, merkatura eramanez orain arte ekonomiaren alorretik kanpo zegoena: paisaiak, etxebizitza, intimitatea, partekatzearen ideia, beste jendeak ezagutzea… –hau da, berez komertziala ez dena–. Airbnb bezalako plataformek aprobetxatzen dute jendeak turismoarekiko daukan arbuioa eta horren bidez etxe bat alokatzen duena ez da sentitzen ohiko hotel batera doana bezain “turista”.

TURISTAK DENOK ETA INOR EZ

“Plataformek aldarrikatzen dute bidaiariari lekuko jendeekiko harremanak sendotzen laguntzen diotela –dio Cousinek–, baina errealitatean ondorioak alderantzizkoak dira. 2015ean analizatu genuen Airbnb-ren basea eta aurkitu genuen alokatzaileen %10 baino gutxiago zirela beren etxeko gela bat proposatzen zuten biztanle pribatuak. Kapitalismoaren aitzindaritzan ari dira plataformak: ondasunik eta enplegaturik eduki gabe, bitartekaritzatik eskuratzen dituzte etekinak, arrisku guztiak utziz haiengana jotzen duten etxe-jabeen edo enpresen gain. Plataformok hain daukate komunikazio ahalmen handia ezen eta etxeetako gelak alokatzeko sare tradizionalak [chambre d’hôtes, frantsesez] hondoa jo baitute”.

Soberan legoke ARGIAren irakurleari azaltzea zer nolako kritikak piztu diren bazter guztietan turistifikazioaren kontra. Alabaina, denok jarraitzen dugu turismoa egiten, batera edo bestera… sarritan amestuz egiten duguna turismoa ez baina beste zerbait dela.

Cousinek oroitarazi du Dean McCannell soziologoak jada 1970an azaldu zuela funtsean turismoa egin arren norberak bere buruari turista izatea ukatzearen fenomenoa. “Zu norabait mugitzen hasten zarenean, zuri harrera egiteko berehala antolatzen da hasieran artisautza eta ondoren industria. Orduan konturatzen zara dena antolatuta dagoela eta hori ez zaizu laket, zu bakarra sentitzen zarelako, bidegile bat. Orduan ohiko eszenatokiaren atzeko aldearen bila hasten zara, bazterretan begira, beti autentikotasunaren bila baina honek ihesi egiten dizula beti. Gero, ertz eta bazter horiek ere ezagunak bihurtzen direnean, are urrutirago joko duzu bilaketan. Gure turista estatusari ihes egin nahi izatea ahalegin postmoderno bat da, alferrikakoa eta harrokeriaz betea”. Philippe Bourdeauk uste du herrialde aberatsetan post-turismo aroan sartuta gaudela. Hau da, hasieran oporretako bisitetan ezagutu diren turismo leku asko, kostaldekoak bezala mendialdekoak, bihurtu dira jende askorentzako ohiko bizileku; eskualdeok erretretara iritsitako jendeak erakartzen dituzte sarritan, baina baita oraindik lanean ari diren asko ere, bilatzen dutenak bizimodu edo bizileku hobea. “Orain ‘bizimodu ona’ –dio Bourdeauk– deitzen diogu etengabeko opor giro batean bizitzeari. Oporraldien ereduak hain emaitza onak eman ditu, ezen eta gaur egun turismoa alde guztietan ageri baita”.

Eta 2020ko krisi honekin zer gertatuko da? Epe laburrean pentsa daiteke hurbileko bidaiak loraldi berri batean direla, pandemiak eraginda baina baita herritarrak sakelean jada nabaritu duen krisi ekonomikoak ere. 2008tik mugimenduak etxe inguruetara gehiago mugatzeko joera bazegoen, krisi turismoa aipatzeraino. COVID-19ak itzaliko ote digu urrutiago joateko gure irrika? Horra Bourdeauren erantzuna: “Egia da kilometro baten barruan konfinatuta egon zarenean exotismoa ager daitekeela etxetik 10 kilometrora ere. Baina post-turismoa aldarrikatzen duten pertsona bakanetatik harago, eszeptikoa naiz horrekiko, turismoaren industria eta estatuak jada zorrozten ari direlako lehengo bidetik segitu ahal izateko tresnak. Ikusiko dugu ea noraino iristeko prest dauden eredu industrial eta mundializatu honen sustapenean”.