Ba al dakizu zein musika tresna den hurritz azalez egiten den sunprinua?
Sunprinua musika tresna bat da. Larraungo bailarako Urrizti herrialdekoa. Itxuraz, dultzaina baten tankera du. Hurritzaren (Corylus avellana) azalarekin egiten da. Orain da sunprinua egiteko hurritzari azala kentzeko garaia.
Maiatzeko ilgorako izerdialdi bortitza haltza (Alnus glutinosa) botatzeko erabiltzen zela argitaratu, eta jabetu naiz geuk ere badugula maiatzeko izerdialdia. Jende mordoak idatzi, erantzun, osatu eta galdetu dit maiatzeko ilgoraz, izerdialdiaz, haltzaz eta gurdi-gainekoaz. Horietako bat izan da Ibarruriko Undebeittiko Antton Gorrino, Bizi Baratzearen facebookeko horman.
Anttonek idatzi zuen haltza botatzeko bezala “hurritz azalarekin sunprinua egiteko sasoia ere bada!”. Eta niri bai hasi zitzaidala izerdia bor-bor. Eta bol-bol, bar-bar, bal-bal, bur-bur, bul-bul, bro-bro, pul-pul, pil-pil, pir-pir, fil-fil, txir-txir, gar-gar, gal-gal, gir-gir, gol-gol, kal-kal, pol-pol, txil-txil, zir-zir, zarra-zarra eta parpaz. Segituan erantzun nion “sunprinua” zer zen galdetuz. Ordurako miatuak nituen eskura harrapatutako hiztegiak eta bakar batean ere ez zen sunprinurik. Eskerrak Anttonek dri-dra erantzun zidan. Erantzunean Juan Mari Beltran Argiñena jakintsu handiaren lana aipatzen zidan, baita hark idatzitakoetarako estekak bidali ere. Eta sunprinuarenaz jabetzen ari nintzen eran lilurak harrapatu ninduen. Izan ere, zer gutxi dakigun gure kulturaren landareez...
Sunprinua musika tresna bat da. Larraungo bailarako Urrizti herrialdekoa. Itxuraz, dultzaina baten tankera du. Hurritzaren (Corylus avellana) azalarekin egiten da. Hurritz altsuma luze, zuzen eta adarrik gabekoarena behar du; osokoa eta zulorik gabea izan dadin. Metro pare bateko adarrari azala espiralean kentzen zaio eta sei bat zentimetro zabaleko xingola luze-luze bat aterako da. Xingola hori tutu koniko bat osatuz estu-estu bilduko da, dultzaina luze baten itxura emanez. Mutur estuena ebaki, eta pita (pipitta, fita...) izango da, ahoan putz egitean bibratu egingo duena. Beheko mutur zabalena ireki ez dadin ziri bat sartzen zaio, “errena”, eta elorri zuriaren (Crataegus sp.) arantza izaten da. Behatz erakusleek helduko dioten tokian bi zulo egiten zaizkio eta horrek hiru tonuko tresna bihurtzen du. “Durunbele” esaten zaio tresna horren doinuari edo musikari. Artzainen tresna da, mendiko larreetan daudenean eta, batez ere, ilunabarrean jaisten direnean herriaren gaineko aldean geratu eta bertatik jotzen dute, bakoitzak bere aldetik laster etxean direla adierazteko. Herri bueltako mendi maldetatik, kontzertu estereofoniko ederra izango zen... Negu Gorriak taldearen 1991ko Gure Jarrera diskoaren sarreran sunprinua entzuten da.
Sunprinua hurritz azal soila da. Bera erraz eta osorik kentzekotan hurritzak izerdi betean izan behar du. Juan Marik 1996an Iribasko Juan Bautista Lasarte elkarrizketatu zuen eta hark zion sunprinutarako hurritza maiatzaren erditik gora moztu behar dela; Anttonek zioen bezala, udaberrian ondo sartuta azal berria izerdi burrustan denean, haltzaren moduan... Gero ere sunprinua uretan egoten zen: ilunabarreko joaldiaren ondoren, putzura edo askara. Horrela, uztailaren hasiera aldera arte jotzeko moduan eusten zioten.
Araitz-Betelu aldean tronpeta edo tutubia egiten omen zuten, behatzentzako zulorik gabea. Europa osoan beste landareen azalekin ere egin izan omen dira antzeko tresnak: lizarra (Fraxinus excelsior), intxaurrondoa (Juglans regia), sahatsa (Salix sp.), urkia (Betula sp.) eta gaztainondoa (Castanea sativa).
Eta nondik ote dator sunprinu izena? Albokaren muturreko fita edo pipittari sungurrino eta sunpurrina ere esaten zaio...
Sekreturik ez esan baratzean. Bai bai, adi baratzean. Zer agi ere ataizean ibili, begi-belarri. Ezkutatzekorik baduzu ez azaldu baratzean. Patatak (Solanum tuberosum) begiak ditu, artoak (Zea mays) belarriak, arrosondoak (Rosa spp.) antena zorrotzak, asunak (Urtica dioica)... [+]
Naturazaleren batek galdera hori irakurri eta pentsatuko zuen seguruenik: “Galdetzea ere! Ez dute zerikusirik!” Egia da, bai, behin ezagututa erraz desberdintzen direla oreina eta orkatza. Baina batzuentzat ez da erraza mendian halako animalia ikusi eta ziurtasunez... [+]
Urteak dira Bergaran kontsumoaz eta lehen sektoreaz lanketa zabala egiten hasi zirela. Ereindajan kooperatibaren eta Elikadura Mahaiaren sorrerak bultzada izan ziren lanketa orokor horretan. Azken urteotan, azoka plazaren inguruko hausnarketa prozesuan buru-belarri aritu dira... [+]
"Kanpora begira" bizi izan garen udararen ondoren, udazkenak geure buruarekin berriro konektatzera, errutinara itzultzera eta bertan nola sentitzen garen entzutera gonbidatzen gaitu. Eta udazkenean zer behar dugu osasuntsu eta energiaz beteta sentitzeko? Garaiko jakiek... [+]
Hemen gatoz, atzera ere, hausnarra berritzera. Edo behintzat saiatzera. Edo horrekin amestera. Ez dakit, ordea, berritik zer izango dugun; izan ere, antza, munduak lehengo lepotik burua jarraitzen du. Barkatu okerra: gizakiok jarraitzen dugu lehengo lepotik.
Jakoba Errekondok Ilargia eta landareak 2025eko agenda eskutan, ilargiaren arabera baratzeko lanak nola antolatu azalduko du eta entzuleen galderak zuzenean erantzungo ditu. Antton Olariagak argitalpen horretarako egin dituen hamabi piztiren ilustrazioak erakutsiko ditu eta... [+]
2014an sortu zuten Birika Permakultura proiektua Leioako lursail okupatu batean. Jurgi Uriarte Idiazabalek eta beste bi kidek jarri zuten martxan egitasmoa. “Lursail hartatik bota egin gintuzten gerora, aparkalekua egin behar zutelako, eta, etenaldi baten ondoren, bakarrik... [+]
A ze fauna! atalaren lehen denboraldian, olatuz-olatu hainbat itsas izaki aurkeztu dizkizuet txoko honen traineruko kareletik. Ordea, bigarren denboraldiko nire lehen artikulua lagun bati gorazarre egin eta bere lanaren garrantzia azpimarratzeko erabili nahi dut:... [+]
Plastikoan bilduta saltzen dizkigute zuritutako sagarra, mandarina, ahuakatea eta abar. Eta ez gaitu lotsagorritzen.
Euskal Herriaren zatirik handiena klima zonalde epelean kokatuta egon arren, Arabako eta Nafarroako hegoaldean ez ezik, edonora hedatzen dira udako bero bolada latzak. Eta, dirudienez, klima aldaketarekin okerrera eginen du egoerak –edo egiten ari da, honezkero?–... [+]
Haziak nola egin azaltzen duen jakintza praktikoa eta hazietan datzan ikuspegi politikoa. Biak uztartu dituzte Haziak liburuan Miguel Arribas Kelo-k eta Marc Badal-ek. Hamaika auzi baitaude jokoan hazi bakoitzean: biodibertsitatea vs estandarizazioa, autonomia vs menpekotasun... [+]
Liburuaren lehen aurkezpena irailaren 20an izango da, ostiralarekin, 18:30ean Azpeitiko Elikagunean. Bertan izango dira Miguel Arribas Kelo eta Marc Badal egileak, Markel Lizasoain itzultzailea, Maitane Gartziandia diseinatzailea eta Dani Blanco argazkilaria. Egileen azalpenak... [+]
Nekazaritzarekin harreman estua izan du betidanik Barazki Bizidunak proiektuko Iñaki Garcia Grijalbo Mapik. Bizitzaren paradoxak, gaur egun saltoki handi baten aparkalekua den lursailean zuten baratzea garai batean etxekoek Donostiako Intxaurrondo auzoan... [+]
Amarengandik hurbil bizitzea gustatzen zaie. Ez dira urrutira joango santio-belarraren (Jacobaea vulgaris) haziak, eta haiengandik jaiotako landareak, familia osoa, amaren eta amonaren aldamenean hazi eta biziko dira. Familia tzarra, izan ere landare bakoitzak sasoi batean... [+]
Hegazti buruhandia dugu hau, baina ez egoskorra delako, baizik eta fisikoki buru handia duelako. Horregatik da ezaguna hegazti hau, euskaraz erabiltzen diren izen askok bere begi eta buru handiari egiten diote erreferentzia: buruhandi, txorihandi, begihandi, ahohandi…... [+]