Ba al dakizu zein musika tresna den hurritz azalez egiten den sunprinua?
Sunprinua musika tresna bat da. Larraungo bailarako Urrizti herrialdekoa. Itxuraz, dultzaina baten tankera du. Hurritzaren (Corylus avellana) azalarekin egiten da. Orain da sunprinua egiteko hurritzari azala kentzeko garaia.
Maiatzeko ilgorako izerdialdi bortitza haltza (Alnus glutinosa) botatzeko erabiltzen zela argitaratu, eta jabetu naiz geuk ere badugula maiatzeko izerdialdia. Jende mordoak idatzi, erantzun, osatu eta galdetu dit maiatzeko ilgoraz, izerdialdiaz, haltzaz eta gurdi-gainekoaz. Horietako bat izan da Ibarruriko Undebeittiko Antton Gorrino, Bizi Baratzearen facebookeko horman.
Anttonek idatzi zuen haltza botatzeko bezala “hurritz azalarekin sunprinua egiteko sasoia ere bada!”. Eta niri bai hasi zitzaidala izerdia bor-bor. Eta bol-bol, bar-bar, bal-bal, bur-bur, bul-bul, bro-bro, pul-pul, pil-pil, pir-pir, fil-fil, txir-txir, gar-gar, gal-gal, gir-gir, gol-gol, kal-kal, pol-pol, txil-txil, zir-zir, zarra-zarra eta parpaz. Segituan erantzun nion “sunprinua” zer zen galdetuz. Ordurako miatuak nituen eskura harrapatutako hiztegiak eta bakar batean ere ez zen sunprinurik. Eskerrak Anttonek dri-dra erantzun zidan. Erantzunean Juan Mari Beltran Argiñena jakintsu handiaren lana aipatzen zidan, baita hark idatzitakoetarako estekak bidali ere. Eta sunprinuarenaz jabetzen ari nintzen eran lilurak harrapatu ninduen. Izan ere, zer gutxi dakigun gure kulturaren landareez...
Sunprinua musika tresna bat da. Larraungo bailarako Urrizti herrialdekoa. Itxuraz, dultzaina baten tankera du. Hurritzaren (Corylus avellana) azalarekin egiten da. Hurritz altsuma luze, zuzen eta adarrik gabekoarena behar du; osokoa eta zulorik gabea izan dadin. Metro pare bateko adarrari azala espiralean kentzen zaio eta sei bat zentimetro zabaleko xingola luze-luze bat aterako da. Xingola hori tutu koniko bat osatuz estu-estu bilduko da, dultzaina luze baten itxura emanez. Mutur estuena ebaki, eta pita (pipitta, fita...) izango da, ahoan putz egitean bibratu egingo duena. Beheko mutur zabalena ireki ez dadin ziri bat sartzen zaio, “errena”, eta elorri zuriaren (Crataegus sp.) arantza izaten da. Behatz erakusleek helduko dioten tokian bi zulo egiten zaizkio eta horrek hiru tonuko tresna bihurtzen du. “Durunbele” esaten zaio tresna horren doinuari edo musikari. Artzainen tresna da, mendiko larreetan daudenean eta, batez ere, ilunabarrean jaisten direnean herriaren gaineko aldean geratu eta bertatik jotzen dute, bakoitzak bere aldetik laster etxean direla adierazteko. Herri bueltako mendi maldetatik, kontzertu estereofoniko ederra izango zen... Negu Gorriak taldearen 1991ko Gure Jarrera diskoaren sarreran sunprinua entzuten da.
Sunprinua hurritz azal soila da. Bera erraz eta osorik kentzekotan hurritzak izerdi betean izan behar du. Juan Marik 1996an Iribasko Juan Bautista Lasarte elkarrizketatu zuen eta hark zion sunprinutarako hurritza maiatzaren erditik gora moztu behar dela; Anttonek zioen bezala, udaberrian ondo sartuta azal berria izerdi burrustan denean, haltzaren moduan... Gero ere sunprinua uretan egoten zen: ilunabarreko joaldiaren ondoren, putzura edo askara. Horrela, uztailaren hasiera aldera arte jotzeko moduan eusten zioten.
Araitz-Betelu aldean tronpeta edo tutubia egiten omen zuten, behatzentzako zulorik gabea. Europa osoan beste landareen azalekin ere egin izan omen dira antzeko tresnak: lizarra (Fraxinus excelsior), intxaurrondoa (Juglans regia), sahatsa (Salix sp.), urkia (Betula sp.) eta gaztainondoa (Castanea sativa).
Eta nondik ote dator sunprinu izena? Albokaren muturreko fita edo pipittari sungurrino eta sunpurrina ere esaten zaio...
Bukatu da (bukatzen ari da) tomatearen sasoia eta unea aprobetxatu nahi nuke uda honetan izandako kezka eta amorruak orriotara ekartzeko.
2016an ikusi omen zuten lehen aldiz Herrialde Katalanetan. Bi urte geroago, 2018an alegia, Xanti Pagola eta Imanol Zabalegui entomologoek Gipuzkoan azaldu zela jakitera eman zuten. Eta euskaraz izendatu ere bai! Urte batzuk pasa dira eta ez dut esango gure artean ikusteaz ohitu... [+]
Bart arratsean izan da. Etxekoak gintonikari zurrupaka. Ni aspaldi dibortziatu nintzen gintonikarekin. Ginak oso gogoko ditut, hortz-haginak ur, baina tonikak ezin edan ditut, gozoegi eta burbuila zakar gehiegi.
Abenduaren 14an Bilbon etxebizitzaren negozioaren aurkako mobilizazio nazionala antolatu dute Euskal Herriko Etxebizitza Sindikatu Sozialistak eta Euskal Herriko Etxebizitza Sindikatuen Sareak. Ia 200 izan dira auziarekiko elkartasuna adierazi duten eragileak.
Azala ez da azaleko gaia, kanpoarekiko muga eta gure buruaren babesa baizik. Ordea, kosmetiko industrialak erabiliz gero, toxiko kimikoak barneratzen ditu gure gorputzak azaletik, eta dutxako zulotik behera joaten direnean, ura eta Lurra ere kutsatzen ditugu egunero. Eredu... [+]
Abenduak hostoen kolore marroia dauka: lurrean, intxaurrondo biluziaren azpian, geratu diren hostoena. Intxaurrondoak bukatu du bere zikloa. Atseden hartzera doa: zuztarrak indartuz, elikatuz, nutritzea du helburu. Barrura begira, barrenak osatzeko garaian dago, orain arte egin... [+]
Datozen 100-150 egunak erdi lo negukatzen igaroko dituzte landare askok. Beren jakiak sortzeko nahitaezkoak dituzten hostoak askatu eta aurreko 200-250 egunetan metatutako erreserbei esker biziko dira.
Nafarroako beste zenbait herritan bezala, duela lauzpabost urte hasi ziren Basaburuan gaztainondoen inguruko lanketarekin. “Bertako gaztain barietateei lotutako ikerketa abiatu zuen Nafarroako Gobernuak, eta orduan hasi zen hemengo herrietan ere gaztainaren historia... [+]
Asko hitz egiten da basoaz azken aldian. Basoak berreskuratzeaz, basoak sortzeaz eta basoaren hedadura zabaltzeaz entzungo duzu sarri. Eta ekintza ona izan daiteke zalantzarik gabe, ekosistema moduan duen balioa handia delako. Baina, basoari jartzen diogun atentzio eta indar... [+]
Azaroaren 23an egingo dute tokiko arbola, fruitondo eta landare ekoizleen azoka. Horrez gain, egitarau oso indartsua prestatu dute 22 arratsaldetik hasita 23 iluntzera arte: bioaniztasunari buruzko mahai-ingurua, sagarrari buruzko mintzaldia, "Nor dabil basoan?"... [+]
192 milioi sagar 2024. urtean. Segundoero sei sagarretik gora saltzen du Britainia Handiko Tesco supermerkatu kate han ezagunak; ia 27.000 tona. Zenbaki ikusgarriak dira baina are harrigarrigoak dira bertokoak, Ingalaterrako sagarrak direla jakinda.
Euskal literaturaren eta kulturaren topaleku garrantzitsuenetakoa da abenduaren 5etik 8ra egingo den Durangoko Azoka, eta 59. edizio honetan ere, Bizi Baratzeak bere postua izanen du, ARGIAkoaren ondoan.
Antzinako greziar eta erromatarrek izaki mitologikotzat zituzten animalia hauek, itsas hondoan jaio eta hazi ostean, lehorreko zaldien tamainara heltzean, Neptunoren gurditik tiratuko omen zuten. Urrutian ikusten omen zituzten, olatu tontorretan jauzika.
UNESCOk Munduko Biosfera Erreserben Sarea zabaldu du hamaika izendapen berrirekin, horien artean da Iratiko Oihana. Astearte honetan jaso dute diploma Zaraitzu eta Aezkoa ibarretako presidenteek Ariben.
Garbiñe Larreak Kosmetikoak sendabelarrekin liburua argitaratu berri du ARGIArekin. "Egin ezazu zuk zeuk" filosofia kosmetikoen mundura ekarrita, egunerokoan behar diren produktuak egiteko liburu teoriko-praktikoa da. Eskuragarri dago azoka.argia.eus webgunean.