Nola definituko zenuke komunikazio bortitza?

Enpatikoa ez den komunikazioa, edo komunikazio eza, azken finean. Deskonektatua dagoena, bai norberarengandik baina baita ingurukoengandik ere. Esango nuke lengoaiatik harago, egoeraren gainean egiten den interpretazioak eteten duela komunikazioa. Gure beharrekin konektatuak ez gaudenean, gerta daiteke aurrera eramaten ditugun ekintzak ez izatea egokiak faltan dugun behar hori asetzeari begira, eta ondorioz sentimendu desatseginak bizitzea. Hori gertatzen da, esaterako, beste norbaiten beharrak gureen gainetik jartzen ditugunean: demagun leher eginda gaudela eta gure ondokoak deskantsatu dezan gu arduratzen garela etxeko lan guztiak egiteaz; ez elkartasun keinu bezala, baizik eta gogo txarrez. Edo gerta daiteke ere, gure behar bat asetzeko aurrera eramandako estrategiak kalteak eragitea beste norbaiti, modu tragikoan. Bururatzen zait, eskola-testuinguruan adibidez, irakasleok kontrolaren izenean egin ditzakegun ekintza batzuk arriskutsuak edo kaltegarriak izan daitezkeela haurrentzat. Esaterako, gehiegizko arauek haurren beharrak ezin asetzea ekar dezaketelako; autonomia, mugimendu, esplorazio edo esperimentazio beharra, besteak beste.

Eta nolako komunikazioa da bortizkeriarik gabekoa?

Norbera bere eta hurkoaren alde gizatiarrarekin bat eginik dagoenean emango litzateke, sinpleki. Teorikoki ez dirudi konplikatua, ezta? Bada, teoria praktikara eramatea ez da dirudien bezain erraza. Arberoa ikastolan, Komunikazio Ez Bortitzean “lepoluzeen hizkuntza” edo “bizitzaren aldeko hizkuntza” deitzen zaiona ikastera bidean, emozioen eta sentimenduen gaia asko lantzen da. Eguneroko une ezberdinetan arreta eskaintzen zaio norbere eguraldiari, haurrek beren baitan arreta jartzen ikas dezaten. Sentimenduak abisu edo alarma gisakoak baitira. Ikasten da, baita ere, lepaluzeen belarriez entzuten otso-hizkuntza. Alegia, epai bat pertsonalki hartu ordez, atzean dagoen mezua entzuten. Epaia entzutean, beste pertsonaren barneko otsoa irudikatzen dugu hizketan, baina badakigu funtsean bere behar bat asetzen saiatzen ari dela, eta hori zein izan daitekeen asmatzen saiatzen gara: desesperatuta senti daiteke, kooperazio beharra izan dezake sakonean, edo enpatia beharra...   

Arberoan, horrez gain, biltzarrak egiten dira, astean zehar bizi izandako gatazkak KEB prozesuaren arabera ebazteko.

Ohartzen al dira haurrak edota ikasleak komunikazio bortitzaz?

Noski. Eta pentsatzen dut zenbat eta kontaktu txikiagoa izan bortizkeriarekin, orduan eta gehiago ohartuko direla. Niri ondokoa gertatzen zitzaidan Arberoan: haur batek patioan liskar bat izan, eta parean bi irakasle suertatzea, bat epaitzen zuena, ni neu alegia, eta bestea enpatikoa zena. Bada, bigarrenarengana jotzen zuten, instintiboki agian, ulertua eta entzuna izatea bilatzen bazuten. Izan ere, nik nerabilen eredua tarteko, bi aldeetako baten alde posizionatzea bilatzen nuen inkontzienteki, gainera emozionalki inplikatzen nintzen haien arteko aferan, eta azkenean barkamena eskatuz saiatzen nintzen ebazten gertaerak. Eta hala egiten denean, haurren aurpegietan sarri ikusten da horrek ez diela bakerik ekartzen, ezta? Barkamenak edo musu batek ez baitu enpatiarekin loturarik. Esaterako, adibide tipiko bat ekarriz: haur batek beste bati eskuetatik objektu bat kentzen badio, eta zuk irakasle bezala negarrez dagoen haurrari bere objektua itzultzeko bigarrenari eskuetatik objektua erauzten badiozu, haur hau ere, lehenengoa bezala, amorratu eta nahigabetuko da. Aldiz, berarekin hitz egiten baduzu, eta negarrez den haurraren parean jarriz biak sintonian jartzen badituzu, seguraski objektua itzuliko dio, eta triste den haurra bere onera itzultzen dela ikusteak, sakonean zerbait goxoa biziaraziko dio besteari ere. Enpatian trebatzen joan ahala, besteei laguntzeak dakarren plazera esperimentatzen joaten gara, baita esker ona ere.

Hau helduon mundura eramaten badugu, antzerakoa da, nahiz eta seguraski trebakuntza handiagoa beharko dugun lengoaia berria ikasteko, ordura artekoa deseraikitzeko. Garrantzitsua da gaia egunerokoan lantzea, poliki-poliki gure ekintzez jabetzen joan gaitezen.

Komunikazio ez bortitza izan daiteke jendarte parekide baten aldeko ekintza?

Horixe baietz. Pentsa, alfabetatuko bagina norbere eta besteen beharren ezagutzan, ez ginateke gehiago ariko exijentzietan, erruduntasunean, epaietan… gure ongizatearen ardura ez genieke besteei egotziko, edo ez genuke besteen ardura gure gain hartuko, exijentzia bezala; izatekotan, nahi dugulako kolaboratuko genuke besteen ongizatean, gehiago plazeretik. Gure mugak errespetatuko genituzke, baita besteenak ere, eta zintzotasunez jardungo ginateke “bai” esaten dugunean, eta “ez” esaten eta entzuten duguen, hala nahi ez dugunean ere. Honekin ez dut ideia indibidualista bat transmititu nahi; uste dut ongizatea ardura kolektiboa dela, eta horretarako egiturak errotik aldatzea ezinbestekoa da.

Bi aldiz pentsatu beharko genuke hitz egin aurretik?

Tira, ez diet hitzei hainbesteko garrantzia ematen… espontaneitatea ere batzuetan garrantzitsua da niretzat. Esango nuke gehiago baloratzen dudala hitzen atzean den intentzioa eta jarrera. Dena den, ezin ukatu batzuetan hitzek duten pisua eta balioa ere.