Ikusmenerako, azenarioak ala radarrak?
Londres, 1940ko irailaren 7a. Luftwaffe aireko indar alemaniarrak hiria eraso zuen eta, hala, Blitz delakoa abiatu zen, Bigarren Mundu Gerran alemaniarrek Britainia Handiko helburu zibilen aurka egindako aireko eraso sorta. Hiriburua jarraian 57 gauez bonbardatu zuen Luftwaffek.
Londres 71 aldiz eraso zuten guztira, 1941eko maiatza arte. Uharteetako beste 15 hiri ere bonbardatu zituzten, eta kanpainak iraun zuen bitartean milaka tona lehergai jaurti zituzten.
Blitz-ari eusteko, erantzun zuzena antolatu zuen britainiar gobernuak, bestea beste, eta RAFeko pilotuek hegazkin alemaniarrak erasotzeari ekin zioten. Lan horretan bereziki nabarmendu zen John Cunningham (1917-2002) pilotua, Luftwaffeko 20 hegazkin botata. Ia denak gauez bota zituenez, cat eyes edo katu begi ezizena eman zioten.
Baina katu begi haiek ez zeuden Cunninghamen aurpegian, hegazkineko teknologian baizik. Cunningham RAFeko 604 eskuadroiko kapitaina zen, eta eskuadroi horren hegazkinek aireko radar sistema berritzailea zuten, Airbone Interception izenekoa. Horri esker errazagoa zen bonbaketari alemaniarrak antzematea eta botatzea. Baina radar berria sekretupekoa zen; gobernuak ez zuen etsaiek haien mesedetan erabiltzerik nahi. Horregatik, Cunninghamen eskuadroiaren ikusmen bikaina azenario asko jatearen ondorio zela esan zuen. BBC irratiak zabaldu zuen zurrumurruaren berri. Eta, horrekin batera, marrazkietako bi pertsonaia sortu zituzten, Doctor Carrot eta Potato Pete, azenario eta patata kontsumoa sustatzeko; urte batzuk lehenago AEBetan Popeyerekin eta espinakekin egin zutenaren antzera. Hala, ondo elikatzeaz gain, herritarrek ikusmena hobetuko zuten, eta Blitz-ak eragindako itzalaldietan mesede egingo zien horrek. Bi elikagaien kontsumoak izugarri egin zuen gora eta azenarioen mitoa, gaur egun indartsu irauten duena, zabaldu zen.
A bitamina funtsezkoa da begien osasunean. Bitamina horretan urriak diren dietek, muturreko kasuetan, ikusmen arazoak eragin ditzakete. Baina gibelak, azak edo Popeyeren espinakek, adibidez, azenarioek baino A bitamina gehiago dute. Izan ere, azenarioek ez dute berez A bitaminarik, betakarotenoa baizik; karotenoa A bitaminaren aitzindaria da, hau da, karotenoa duten landareak jaten dituzten animaliek A bitamina eratzen dute gibelean.
Beraz, azenarioek ez dute ia eraginik gure ikusmenean. Gobernuetako propaganda egiturek, aldiz, sekulako eragina izan dezakete gure ikuspegian.
Poloniako Maszycka kobazuloan duela 18.000 urteko arrastoak topatu zituzten XIX. mendearen amaieran. Baina berriki giza hezurrak teknologia berriak erabiliz aztertu eta kanibalismo zantzu garbiak aurkitu dituzte.
Ez da ikerlan bat ondorio horretara iristen den lehen... [+]
Porzheim (Alemania), 1945eko otsailaren 23a. Iluntzeko zortziak jotzear zirela, hegazkin aliatuak hiria bonbardatzen hasi ziren bonba su-eragileekin. Erasoak sarraski izugarria eragin zuen denbora gutxian. Baina Pforzheimen gertatutakoa itzalean geratu zen, egun batzuk lehenago,... [+]
Poloniar ikerlari talde batek Sevillako Italica aztarnategiko Txorien Etxea aztertu du, eta eraikinaren zoruko mosaikoak erromatar garaiko hegazti-bilduma xeheena dela ondorioztatu du.
Txorien etxean 33 hegazti daude mosaikoetan xehetasun handiz irudikatuta. Beste... [+]
Judea, K.o II. mendea. Erromatar probintziako giro nahasi betean, Gadalias eta Saulosen kontrako epaiketa egin zuten, iruzurra eta zerga-saihestea leporatuta. Epaiketaren berri grekeraz idatzitako 133 lerroko papiro batean jaso zuten (argazkian). Dokumentu nabateoa zela... [+]
Danimarkako Vasagård aztarnategian 600dik gora harri grabatu aurkitu dituzte arkeologoek. Datazioen emaitzen arabera, duela 4.900 urtekoak dira, eta garai hartan Alaskan sumendi baten erupzio bortitza gertatu zela ere jakina da. Erupzio horren ondorioek Europa iparraldeko... [+]
Vietnam, 1965eko otsailaren 7a. AEBetako aire-armadak lehenengoz napalma erabili zuen biztanleria zibilaren kontra. Ez zen gasolina gelatinatsua erabiltzen zen lehen aldia. Bigarren Mundu Gerran hasi ziren bonbekin batera jaurtitzen eta, Vietnamen bertan, Indotxinako... [+]
Japonia, VIII. mendea. Nara Aro betean furoshiki terminoa erabiltzen hasi ziren, baina Edo Arora arte (XVII-XIX. mendeak) ez zen hedatu. Furoshiki objektuak ohialetan biltzeko artea da, baina bere etimologiak garbi uzten du bere jatorria: furo hitzak bainua esan nahi du eta... [+]
Duela 3.300 urteko egiptoar momia batean Yersinia pestis-en arrastoak topatu berri dituzte, hau da, VI. mendean Justinianoren izurria eta XIV. mendean Izurri Beltza eragin zuen bakterioarenak.
Adituek orain arte uste zuten garai hartan izurria soilik Eurasian hedatu zela,... [+]
Groenlandia, X. mendearen amaiera. Lehen esploratzaile eta kolono eskandinaviarrak uhartera iritsi ziren. Baina XV. menderako kokaleku horiek abandonatuta zituzten eta jatorrizko inuitak geratu ziren. Baina 1721an, Hans Egede misiolariak espedizio bat antolatu zuen eta kolonoak... [+]
2017an Indonesiak eta Herbehereek akordio bat sinatu zuten, Europako herrialdeak hiru mendeko kolonialismoaren ondorioz lapurtutako ondarea itzul tzeko helburuarekin. Gusti Agung Wesaka Puja itzultze prozesuaren arduradun indonesiarraren hitzetan, akordio hori... [+]
Grezia, 1975. Herrialdeak urtea errepublika gisa hasi zuen, hiru aste lehenago, 1974ko abenduaren 8ko erreferendumean, herritarrek monarkiaren amaiera erabaki ondoren.
Hamarkada bat lehenago, 1964an, Pablo I.a erregea hil zenean, Konstantino semeak hartu zuen tronua, 23 urte... [+]
Kopenhage, 1974ko abenduaren 18a. Eguerdiko hamabietan ferry bat iritsi zen portura eta bertatik 100 Santa Klaus inguruz osatutako taldea lehorreratu zen. Antzara erraldoi bat zeramaten haiekin. Asmoa “Troiako antzara” moduko bat egitea zen, eta, hirira iristean,... [+]
Tennessee (AEB), 1820. Nathan Green esklaboa jaio zen, Uncle Nearest edo Osaba Nearest ezizenez ezaguna. Ez dakigu zehazki zein egunetan jaio zen eta, oro har, hari buruzko oso datu gutxi dauzkagu 1863. urtea arte, orduan lortu baitzuen emantzipazioa. Dakiguna da 1850eko... [+]
New York, 1960. Nazio Batuen Erakundeko bilkura batean Nigeriako kanpo ministro eta NBEko enbaxadore Jaja Wachukuk lo hartu zuen. Nigeriak independentzia lortu berri zuen urriaren lehenean. Beraz, Wachuku NBEko Nigeriako lehen ordezkaria zen eta kargua hartu berri... [+]
Egungo Siriako Tell Umm-el Marra aztarnategian idazkunak dituzten hainbat zilindro aurkitu dituzte Johns Hopkins Unibertsitateko ikerlariek. Adituen ustez buztinezko pieza hauetan idatzitako zeinuak alfabetikoak izan litezke.
K.a. 2400 urtean datatu dituzte zilindroak eta... [+]