Merkataritza bidaia Lurraren bihotzera
Londres, 1692. Edmund Halley (1656-1742) astronomo, matematikari eta fisikariak, bere abizena daraman kometaren orbita kalkulatzeagatik ezaguna, Lur barnehutsaren kontzeptua proposatu zuen lehenengoz.
Halleyk iparrorratzaren irakurketa anomaloak azaldu nahi zituen eta hainbat eremu magnetiko zeudela iradoki zuen. Lurra, barrutik, atmosferek bereizitako lau esfera huts zentrokidek osatzen zuten, eta esfera bakoitzak bere eremu magnetiko propioa zuen. Gainera, azken esfera, barru-barrukoa, populatua zegoela uste zuen.
Halleyren teoria horrek ez zuen biderik egin zientzian, baina fikzioan bai, ordea. Emaitzarik ezagunena Jules Verneren Lurrren bihotzeraino (1864) da. Baina, hori baino lehenago, 1741ean, Halley bera artean bizirik zela, Ludwig Holberg idazle norvegiarrak Nicolai Klimii iter subterraneum (Nikolas Klimsen lurrazpiko bidaia) eleberrian lurraren bihotzean bizi zen jendarte utopikoa izan zuen hizpide.
Eta, hala ere, Halleyren proposamenak inolako oinarri zientifikorik ez zuela garbi egon arren, 1818an Lur barnehutsaren teoriaren jarraitzaile sutsu bat azaldu zen AEBetan. John Cleves Symmes Jr. (1780-1829) militar eta merkatariak funtsezko ezaugarri bat gehitu zion teoriari: poloetan irekia zegoen Lurraren esfera, handik sartzen zen barruko zibilizazioak behar zituen argia eta berotasuna, eta, bere gidaritzapean, handik sartuko ziren Lurrazaleko esploratzaileak. Interes zientifikoaz gain, Symmesen proiektuak interes ekonomikoa ere bazuen, lurpeko biztanleekin merkataritza harreman etekintsuak abiatzeko asmoa baitzeukan. “Hitzematen dut nire bizitza horretan emango dudala eta, munduak laguntzen badit, hutsa esploratzeko prest nago” esan zuen.
Baina munduak ez zion lagundu. Eskutitzak bidali zizkien “atzerriko gobernu nabarmen guztiei, munduko printze, hiri, unibertsitate eta elkarte filosofikoei”. Gutun horretan zehazten zuen 100 esploratzaile beharko zituela espedizioan, Siberiatik abiatuko zela udazkenean, lerak eta elur-oreinak lagun, Ipar Poloko zulotik sartuko zirela, eta hurrengo udaberrian itzuliko zirela. Hamar urtetan ez zion inork erantzun.
1828an, ordea, proiektua finantzatzeko prest zegoen agintari eszentrikoa topatu zuen: John Quincy Adams (1767-1848) AEBetako presidentea. Ideia zelebreak bere egiteko joera izan arren, Adamsen alde esan behar da naturari eta zientziari garrantzi handia eman ziela, berari zor diogula, besteak beste, Smithsonian institutuaren sorrera, eta soilik Symmesen espedizioaren lehen fasea, Ipar Poloa esploratzea bera, helburu handia zela garai hartan. Baina hurrengo urtean, 1829an, bi gertakizunek bertan behera utzi zuten ekimena: batetik, Adams ez zuten berriro presidente aukeratu; eta Symmes urte hartako maiatzaren 28an hil zen, poloetako zuloetan zer zegoen ikusteko aukerarik gabe.
Bilbo, 1954. Hiriko Alfer eta Gaizkileen Auzitegia homosexualen aurka jazartzen hasi zen, erregimen frankistak izen bereko legea (Ley de Vagos y Maleantes, 1933) espresuki horretarako egokitu ondoren. Frankismoak homosexualen aurka egiten zuen lehenago ere, eta 1970ean legea... [+]
Japonia, XV. mendea. Espioitzan eta hilketa ezkutuetan espezializatutako eliteko talde militarra sortu zen. Edo horixe uste du behintzat Stephen Turnbull historialari britainiarrak. Beste aditu batzuen ustez, askoz lehenago sortu ziren ninjak, duela 2.300-2.500 urte inguru. Eta... [+]
Eskultura grekoerromatarrek bere garaian zuten itxurak ez du zerikusirik gaurkoarekin. Erabilitako materiala ez zuten bistan uzten. Orain badakigu kolore biziz margotzen zituztela eta jantziak eta apaingarriak ere eransten zizkietela. Bada, Cecilie Brøns Harvard... [+]
Chão de Lamas-eko zilarrezko objektu sorta 1913an topatu zuten Coimbran (Portugal). Objektu horien artean zeltiar jatorriko zilarrezko bi ilargi zeuden. Bi ilargiak apaingarri hutsak zirela uste izan dute orain arte. Baina, berriki, adituek ilargietan egin zituzten motibo... [+]
Hertfordshire (Ingalaterra), 1543. Henrike VIII.a erregearen eta Ana Bolenaren alaba Elisabet hil omen zen Hatfield jauregian, 10 urte besterik ez zituela, sukarrak jota hainbat aste eman ondoren. Kat Ashley eta Thomas Parry zaintzaileek, izututa, irtenbide bitxia topatu omen... [+]
Luxorren, Erregeen Haranetik gertu, hilobi garrantzitsu baten sarrera eta pasabide nagusia aurkitu zituzten 2022an. Orain, alabastrozko objektu batean Tutmosis II.aren kartutxoa topatu dute (irudian). Horrek esan nahi du hilobi hori XVIII. dinastiako faraoiarena... [+]
AEB, 1900eko azaroaren 6a. William McKinley (1843-1901) bigarrenez aukeratu zuten AEBetako presidente. Berriki, Donald Trump ere bigarrenez presidente aukeratu ondoren, McKinleyrekiko miresmen garbia agertu du.
Horregatik, AEBetako mendirik altuenari ofizialki berriro... [+]
Urruña, 1750eko martxoaren 1a. Herriko hainbat emakumek kaleak hartu zituzten Frantziako Gobernuak ezarritako tabakoaren gaineko zergaren aurka protesta egiteko. Gobernuak matxinada itzaltzeko armada bidaltzea erabaki zuen, zehazki, Arloneko destakamentu bat. Militarrek... [+]
Poloniako Maszycka kobazuloan duela 18.000 urteko arrastoak topatu zituzten XIX. mendearen amaieran. Baina berriki giza hezurrak teknologia berriak erabiliz aztertu eta kanibalismo zantzu garbiak aurkitu dituzte.
Ez da ikerlan bat ondorio horretara iristen den lehen... [+]
Porzheim (Alemania), 1945eko otsailaren 23a. Iluntzeko zortziak jotzear zirela, hegazkin aliatuak hiria bonbardatzen hasi ziren bonba su-eragileekin. Erasoak sarraski izugarria eragin zuen denbora gutxian. Baina Pforzheimen gertatutakoa itzalean geratu zen, egun batzuk lehenago,... [+]
Judea, K.o II. mendea. Erromatar probintziako giro nahasi betean, Gadalias eta Saulosen kontrako epaiketa egin zuten, iruzurra eta zerga-saihestea leporatuta. Epaiketaren berri grekeraz idatzitako 133 lerroko papiro batean jaso zuten (argazkian). Dokumentu nabateoa zela... [+]
Poloniar ikerlari talde batek Sevillako Italica aztarnategiko Txorien Etxea aztertu du, eta eraikinaren zoruko mosaikoak erromatar garaiko hegazti-bilduma xeheena dela ondorioztatu du.
Txorien etxean 33 hegazti daude mosaikoetan xehetasun handiz irudikatuta. Beste... [+]
Danimarkako Vasagård aztarnategian 600dik gora harri grabatu aurkitu dituzte arkeologoek. Datazioen emaitzen arabera, duela 4.900 urtekoak dira, eta garai hartan Alaskan sumendi baten erupzio bortitza gertatu zela ere jakina da. Erupzio horren ondorioek Europa iparraldeko... [+]
Vietnam, 1965eko otsailaren 7a. AEBetako aire-armadak lehenengoz napalma erabili zuen biztanleria zibilaren kontra. Ez zen gasolina gelatinatsua erabiltzen zen lehen aldia. Bigarren Mundu Gerran hasi ziren bonbekin batera jaurtitzen eta, Vietnamen bertan, Indotxinako... [+]
Japonia, VIII. mendea. Nara Aro betean furoshiki terminoa erabiltzen hasi ziren, baina Edo Arora arte (XVII-XIX. mendeak) ez zen hedatu. Furoshiki objektuak ohialetan biltzeko artea da, baina bere etimologiak garbi uzten du bere jatorria: furo hitzak bainua esan nahi du eta... [+]