Kapitalismo basatian aitzina egin ahal izateko ezinbestekoa den bihozgabekeriaren adibiderik onenen artean legoke Sackler familia. Arthur, Mortimer eta Raymond anaiak. Berriki arte Purdue Pharma farmazia laborategiaren jabe izandakoa. Jada zeuzkan miliarka dolarrei beste miliar batzuk gehitzeko, ehun milaka heriotz eragin dituen familia: 35 miliar dolarreko salmenta, 400.000 amerikarren heriotzaren truke. Opioidez osaturiko erremedioen gibelean gordetzen den familia dugu.  “Sackler familia droga trafikante bezala epaitua izatea nahi dut”,  zion Max Rose AEBetako Kongresuko hautetsi demokratak duela urte zenbait. Auzibideen zerrenda luzea abiaturik da, ehunka salaketa dituztelako haien aurka. Testuinguru horretan argiratu berri dira haren jukutriak, Opioid files izenez ezaguturiko dokumentuetan.

Sackler dinastiaren berri eman zigun Pello Zubiriak, OxyContin epidemia AEBetan: gure medikuak bihurtu gaitu jonki izenburuko Net Hurbilean, iragan 2018ko otsailaren 25ean. Talentu handiko Nan Goldin argazkilariaren bizipenetik abiatu zuen erreportaia: “2014an Berlingo mediku batek gomendatu zion OxyContin ezkerreko eskumuturreko tendinitisa arintzeko. ‘Lehenbizikoz errezetatu zidaten 40 miligramo hartzea eta izugarri eragin zidan, goragaleak, makalaldia. Denborarekin, ordea, egunean 450 mg behar nituen’”. 1995tik aitzina hasi ziren merkaturatzen erremedio hori –ulertu, droga gogor baina legal hori–. Hogeita bost urte geroago, 2.300 salaketa dira familia horren kontra, gehienak hiri eta estatuek jarritakoak.

Dependentzia arriskua gordez

Ordura arte eritasun larriek ondorioztatu minak arintzeko baliatua zena, ohiko bilakarazi eta edonori ematen hasi  ziren 1995ean, Food and Drug Administration egiturak medikamentua merkaturatzeko baimena emanik. Baimena emandako batzarraren buru zen Curtis Wrigh medikua Purdue Pharmaren zuzendaritzan sartuko zen bi urte geroago. Komunikazioari bideraturiko aurrekontua 187.500 dolarrekoa bazuten 1996an, 4 milioikoa zuten bost urte geroago. Inbertsioak anitzez gehiago ekarriko zuela bazekitelako. OxyContin izeneko botikak morfinarekin duen antzekotasuna gordetzea zuten lehentasun. “Morfina bezain ‘eraginkorra’ dela erakutsi dezakegu, baina morfina bezain ‘azkarra’ denik ez dugu erran behar” kontseilua jaso zuten marketin arduradun baten partetik. Zintzoki jarraituriko gomendioa.

Ederki funtzionatu zuen jukutriak: nahiz eta morfina baino bi aldiz azkarragoa izan, opioide ahulen multzoan sailkatu zuten, morfinatik urrun. Buruko, juntetako zein bizkarreko minak lasaitzeko banatuz, helburua bete zuen familiak: 1996tik 2000ra, 50 milioi dolarretik 1.000 milioi dolarrera igo ziren salmentak. Hiru miliar dolar ondorioztatu zituzten 2010eko salmentek. Sekula ez aski, “zer egin dezakegu salmentak oraindik gehiago bultzatzeko eta erritmo azkarragoz garatzeko?” galdetu zuen Richardek. Aterabideak milioiak ondorioztatu zizkion: beherapen kartak banatu zituzten, lehen bost ordenantzen botikak merkeago pagatzeko gisan. Horrela bihurtu ziren jonki – gaindosiz hiltzeraino– min bat arintzeko asmoz medikuaren etxetik pasatako milaka eta milaka. Erremedioak ondorioztatzen duen dependentzia gutxietsi izana leporatua zaie auzietan. Zailtasunekin gezurtatuko dutena, nahitara isildu zutelako elementu hori. Dependentzia keinuak “dosia emendatu beharraren seinale” zirela azaltzen zitzaien medikuei. Brandeisgo unibertsitatean opioideei buruzko ikerketa zentroan dabilen Andrew Kolodnyk oroitzen ditu gabezian zeuden pazienteak: “Baina sorpresa handiz, erran ziguten ez zela adikzioa, ‘pseudo-adikzioa’ zela. Opiazeo gehiago eman behar genizkien. ‘Pseudo-adikzio’ kontzeptua nahitara aurreratu zuten, opioideak sustatzeko”. Kontua da minaren tratamenduan adituak diren American Academy of Pain Medicine (AAPM) eta American Pain Society (APS) egiturak ere diruztatzen zituela Purdue Pharmak. Eskandalua plazaratuko zuen eragilerik ez zen, guztietan zuelako familiak eskua –dirua– sarturik. Paraleloki, botiken merkatu beltzaren garapena geldiarazi ez izanaz ere akusatua da familia.

Dependentzia frogak gorde zitzazketen, baina nekez gordeko zituzten gorputz dependenteak eta gaindosiaz hildakoak. 1999tik 2002ra, minaren kontrako botikek ondorioztatu hildakoen kopurua %91az emendatu izanak argiratu zuen eskandalua. Gaindosiagatik bizia galdu dutenen zerrenda luzeegia da. AEBetan 200.000 daudela plazaratu zuen Zubiriak, bi urte geroago, doblatu egin da zifra ofiziala: 400.000 dira 1999 eta 2017 artean hildakoak, –horien erdiak medikuaren preskripzioari esker jasotako sendagailuengatik–. Denetarik dugu jonkien artean: klase sozial, jatorri, lanbide eta adin orotarikoak. Hogei urtez kontsumitzaileen profila aldatu bada ere, emakume zuriak dira lehenik hunkiak, klase ertain apalekoak eta baserri mundukoak. Bizirik darrai desmasiak: egunero 130 amerikarrek dute bizia galtzen botika horiengatik. Hemeretzi minuturo sortzen da heroin babies edo opioideen dependentzia daukan nini bat AEBetan.

Diruz, auziak saihestu nahian

Lehenbizikoz pagatu behar izan zuen Johnson&Johnson laborategiak 635 milio dolarreko isuna 2007an. Orduz geroztik, ahal bezala isunak saihesten dabiltza. Eta, lortzen ere dute, diruak dakarren botereari esker. Auzibideak saihesteko gogoz, porrota aurkeztea erabaki zuen iazko irailean Purdue Pharmak. Salaketa jarri dutenei 10 eta 12 miliar dolar artean banatzea proposatu zien, –3 eta 4 miliar artean familiak eta beste 1,5 Mundipharma filialak ordaindurik–. Diru hori opioideen krisiari aurre egiteko neurrietara bidaratu litzatekeela zehaztu zuen. 27 estatuk onartu bazuten ere, beste 25ek errefusatu zuten. Laetitia James New Yorkeko prokuradorea haserre dago: “Bost axola dauka justiziaz Sackler familiak, porroskak banatu nahi dizkie biktimei”.

AEBetako hemeretzigarren familia aberatsena da, 13 miliar dolarrekin. Justu epaiketak aitzin, zerga ihesa egin izana ere argiratu zen. Bihozgabekeria ez doa ttipituz belaunaldiz belaunaldi: Richardek, hau da, Raymonden semeak,  opioideen menpekotasunari aurre egiteko botika bat patentaturik du. Paraleloki, Mundipharma laboratorioari esker, opioideen merkatua mundu mailara hedatzen dabil. Gurean, OxyContin ezagunaz gain, Sevredol, MST Continus,Palladone, Targin, Zytram, Sophidone, Sevredol,  OxyNorm, Moscontin, Demerol, Dicodin, Penthrox edota Fentanyl botikek dute opioidea.