Lagun loratuak amets
Loratu da ogia. Ogia bakean utzi eta denboraren poderioz, bere azalean soinekoa josteko gai da. Hezetasunaren laguntzaz lizuna itsasten zaio, eta lizurdinduta, loratu egiten da. Lizun dotorea hazten du.
Loratzen denak badauka zer emana. Loreak ondorengoa du fruitua, hazia duen fruitua, bizitza berriari ekingo dion hazia. Nik loratzen den jendea nahi dut inguruan. Lagun loratuak amesten ditut, eta ogi loratuak, eta jogurt loratuak, eta lukainka loratuak, eta erreximenta loratuak, eta gazta loratuak, eta marmelada loratuak, eta muztio loratuak… Lizunak gauza onak biltzen ditu. Borobiltzen ditu. Lorea burutzen edo aletzen den era berean, bere bizitza burutzera darama lizunak azpian harrapatzen duena.
Loratzea gauza handia da, gorena, gailurraren ataria. Handinahikeriatan dabilenari, kaka-loratu deitzen zaio. Izan ere kaka ere loratzen da; kaka-lore esaten zaio kaketan sortzen den loreari. Baina ba al da kakatan ateratzen den lorerik? Nik ez dut ezagutzen. Kaka simaur bihurtu eta ondo luartu denean ia edozein landare haziko da bere gainean. Baina kakatan bertan hazten denik ez dut gogoan.
Baina kaka bera loratu daiteke bai. Lizunetan loratzen da. Aziendaren azpitatik ateratako simaurra kalitate oneko ongarri bihurtzeko behar bezala luartu behar da. Garai batean simaurrari beste osagai organiko batzuk nahasten zitzaizkion: orbela, arto-zuztarrak, otea eta abar. Horrek luartzearen lehen hartzidura sustatu eta onbidean jartzen du. Hartzidura hori oxigenoa arnasten duten mikroorganismoen esku dagoenez, luar pila zenbat eta oretuago orduan eta hartzidura hobea. Ukuilutik atera eta luartokian pare bat aldiz irauli egiten da luar pila. Iraultza ilbeheran egiten da. “Ilbeheran nahastutako simaurra ondo mantendu eta indartsua ateratzen zen”, zioen Altzoko Otsegi baserriko Migel Murua Mendizabalek 2001ean Euskonews aldizkarian argitaratutako elkarrizketa batean. “Ilberrian nahastu ezkero, simaurra zuri-zuria gelditzen da, arin-arina, eta ez du ezertarako balio”.
Simaurra zuri-zuri? Satsa urdindu egin dela esango luke Atxondo bailarako Arrazolako Agarreganekoa baserriko Antton Arkarazo “Otxorpo” zenak. Eta, sats zaharraren lizun horrek simaurra alferrik galtzen baldin bazuen ere, Anttonek erabilera ederra ematen zion. Zauriren bat zuenean lizun edo bizar zuri hori labanarekin garbi-garbi kendu eta gainean jartzen zion sakitutako azalari. Azal lorean. Ederki arraperdatzen omen zen.
Administrazio Epaitegiak arrazoia eman dio EH Bilduk Lizarrako plantilla organikoaren hizkutnz profilen aurka jarritako helegiteari.
Emakume bakoitzaren errelatotik abiatuta, lurrari eta elikadurari buruzko jakituria kolektibizatu eta sukaldeko iruditegia irauli nahi ditu Ziminttere proiektuak, mahai baten bueltan, sukaldean bertan eta elikagaiak eskutan darabiltzaten bitartean.
Ibon galdezka etorri zait Bizibaratzea.eus webguneko kontsultategira. Uda aurre horretan artoa (Zea mays) eta baba gorria (Phaseolus vulgaris) erein nahi ditu. “Arto” hitza grekotik dator eta oinarrizko jakia esan nahi du, artoa = ogia; arto edo panizo edo mileka... [+]
Nekazal eremu lehor baten erdian ageri da putzua. Txikia da tamainaz, eta ez oso sakona. Egunak dira euririk egiten ez duela, baina oasi txiki honek oraindik ere aurretik bildutako urari eusten dio. Gauak eremua irentsi du eta isiltasunaren erdian kantu bakarti bat entzun da... [+]
Zuhaitza esnatzear dago, kimuak ageri dira adarretan. Gutxi falta da loraldirako, laster aro berria hasiko du, indarberrituta.
Hotza gogor ari du. Ez denean, baina aurtengo neguan lurralde batzuk ederki jotzen ari du. Eta intsektuek nola irauten dute, udaberriarekin indarrean berragertzeko? Kaleko galdera izan dut bart. Hortik intsektuen adimendu eta buruargitasunera koxka ttikia dago. Berritu ditugu... [+]
Mauleko Euskalduna ostatuak urteak daramatza Zuberoako etxe ekoizle txikien produktuekin lanean, eta hiriburuko ostatu parean eraikin bat erosi zutenean proposamena egin zien laborari horiei berei: zergatik ez ireki hurbileko ekoizleen saltokia bertan? “Motibatuta zegoen... [+]
Trebea, burutsua eta iheskorra; olagarro arruntak, izenak hala adierazten ez badu ere, aparteko trebetasunak ditu. Itsas molusku zefalopodo haragijale honek txundituta gauzka, bere ezaugarri eta ahalmen bitxiekin. Ornogabe guztien artean adimentsuena da, besteak beste.
Irakurlea dagoeneko jakitun dateke Euskal Herrian askatasunaren alde egon den eta dagoen gatazka politikoaren ondorioz urte luzetan kartzelan, erbestean edota deportazioan bizi behar izan duten euskaldunak, etxerako bidean, beren bizitza berregiten hasteko izaten dituzten... [+]
Azken glaziazioan Euskal Herriko lurraldea zapaltzen zuten mamutek, leizeetako hartzek, bisonteek eta baita hienek ere. Elur iraunkorrera eta hotzera egindako animalia horiek desagertu egin ziren baldintza glaziarrekin batera. Baina dinosauroen desagerpenaren garaian ugaztun... [+]
Pandemiaren ondorengo testuinguruan, elikadura –ustez oinarrizko eskubide den hori– lantzeko mugitzen hasi zen talde bat Gasteizen. “Militantzia esparruan beste gaiak jorratzen ari ziren ordurako, etxebizitzarena kasu, baina elikadura ardatz hartuta ez zegoen... [+]
Mingrana urrutitik ekarritako fruitua da. Punisagarra da mingrana edo alesagarra edo alegorria edo milagrana edo xokorra edo granada: Punica granatum. Punica izena latinetik dator, eta “punicum malum” izenaren laburdura da, eta punicum horrek Poenus edo Phoinikes du... [+]
Errezilera bizitzera joan eta sagarrondoak landatu zituen Satxa Zeberiok, Bio-K proiektuaren bultzatzaileak, duela zenbait urte. “Iritsi zen sagarrekin zerbait egiteko momentua, eta sagar zukua eta sagardoa ekoizteari ekin genion orduan”, azaldu du. 2015ean sortu... [+]
Agur negu. Negu betea da eta badoa. Mimosak (Acacia dealbata) eta magnoliak (Magnolia soulangeana eta Magnolia stellata) loratu dira, ongi etorri beraz loraldi nagusiei. Baina kontuz hotzarekin. Dagoeneko egun-argia ordubete pasatxo luzatu bada ere, zehar begiratuz bada ere... [+]
Gurean hain ezaguna den hegazti hau ustelzale porrokatua da, eta honek ez dio fama onik ekarri. Batzuek arrano, buitre, futre, hatxarrano edo mirusai deitzen diote; izen ofiziala sai arrea (Gyps fulvus) da.