Babarrunak irakurri


2019ko azaroaren 29an
Seguru beste hamar bat eratara esan dakiokeela euskaraz babarruna aletzeko ekintza horri.
Seguru beste hamar bat eratara esan dakiokeela euskaraz babarruna aletzeko ekintza horri.
Zarata mediatikoz beteriko garai nahasiotan, merkatu logiketatik urrun eta irakurleengandik gertu dagoen kazetaritza beharrezkoa dela uste baduzu, ARGIA bultzatzera animatu nahi zaitugu. Geroz eta gehiago gara, jarrai dezagun txikitik eragiten.

Omiasainduz fruitu guztiak sartuak” dio esaerak. Mandio bete sagar, kuia eta kiwi da geurean (Malus domestica, Cucurbita maxima eta Actinidia chinensis). Beste asko bete arto (Zea mays) izango dira; edo bete babarrun (Phaseolus vulgaris); patata (Solanum tuberosum), tipula (Allium cepa) edota abar.

Babarrunaren bildu ondorengo lanetara kateatu ginen aurreko batean Landaberri irratsaioko kontsulta saioan. Lekak bildu eta eguzkitan egun pare batez eduki ondoren, etxe gehienetan aletu egiten dira. Horretarako zakuetan sartu eta jo eta astindu egiten dira leka iharrak. Lekak ondo lehortuta badaude, ia denak hustu eta aleak jaulkiko dira. Gainontzekoak eskuz aletu beharko dira. Hemen sortu genuen zoramena. Nola aletu? Irunen leikua kuxkildu egiten dugu. Guk bahean beste gai batzuk egiten diren bezala aleak eralki egiten ditugu. Muruetan garandu egiten ditugu. Bada, Durango, Eibar, Angiozar eta Debagoiena osoan, Abadiñon eta Garain urkuldu esaten diogu. Oñatiko Araotzen lekak irakurri egiten dira. Mungian ere garandu diogu. Bada Debagoienan baita karandu ere. Oiartzunen kirkildu. Arantzan bereizi esaten zaio. Eta, urrutira gabe, Beran miartu esaten diote. Larraunen, Azpirotzen eta Leitzan, berriz, jalki. Erratzun begira zer dotore esaten diogun: bixkortu. Zugarramurdin lan hori bahitzea da. Arratian zeruketan egitea; hori bai dotorea! Oiartzunen ere aletu. Hondarribian koxkildu. Eta, ez dakit nondik: zakuan ez da jaulkitzen, erantsi egiten da!

Larunbatari ekiteko saltsa ederra! Seguru beste hamar bat eratara esan dakiokeela euskaraz babarruna aletzeko ekintza horri. Inork bateren bat jakinez gero idatzi, mesedez.

Bigarren saltsa babarrunarekin berarekin. Izan ere, nola babarruna! Arratian baba gorria. Azpirotzen, banarra. Oiartzunen, Arantzan eta Beran ilarra. Indiarra Mutrikun. Leitzan, Baztanen eta Larraunen banabarrak. Beasainen indoaba. Tolosan indiababa. Gernikak intxaba. Ultzaman babanabar. Erratzun ilar gorria. Debagoienan babarruna, baba beltza eta idarra.

Leka babarrun alez jantzia dago. Erantsi egiten dugu, elikatuko gaituena eskuratuz. Eta horri irakurri esaten zaio. Izan ere, zer da ba irakurtzea, elikatzen gaituena eskuratzea ez bada? Burua elikatzea, alegia. Eta janez jantzi. Alez osatutako leka gara.


ASTEKARIA
2019ko abenduaren 01a
Irakurrienak
Matomo erabiliz
Azoka
Kanal honetatik interesatuko zaizu: Espezieak
2020-01-24 | Jakoba Errekondo
Uzta eta lana aurreikusi, eta bilakatu

Datorren uztailean izango al dugu lanik? Izango al dugu labore uzta biltzeko lanik? Gure aldean, etorkizuna planifikatzeko eta antolatzeko gaitasun handia dute landareek; ia landare guztiek. Bere zikloa biziko den tokian gertatuko diren gorabeheretara egokitua izango da... [+]


2019-09-05 | Jakoba Errekondo
Murririk bai?

Baratzerik ba al duzu? Umetan etxean ezagutu ditudan bi baratzeek murria zuten, horma, alegia. Batek buelta osoan, alde bakarrean besteak. Murriak ondo erabilita, baratzeak mesede galanta izango du. Babesgunea sortuko du: komeni den tokian itzala egiteko jarriko da, edo haize... [+]


2019-06-27 | Jakoba Errekondo
Arratzalde honetatik

Arratsalde honek ematen didan oihartzuna baliatu nahi dut esan eta irakurlea jakinaren gainean jartzeko: urteko egun luzeenak joan dira eta gaua luzatzen eta egun argia laburtzen hasi da. Honek ondorio latzak izango ditu landareengan, eta sahieska guregan.
Hasi berria dugun eta... [+]


2019-06-24 | Jakoba Errekondo
Piperminaren tristura

Landagailuarekin zuloa egin eta landarea sartu. Aurtengo udara berotuko duen minaren piperminak (Capsicum annuum) landatuta daude. Pentsatze hutsarekin hortzak izerditan jarri zaizkit.

Gure herrian Oria ibaia errio bihurtzen da, eta bere alde batera zein besterako... [+]


2019-04-08 | Jakoba Errekondo
Latinez zorrotz

Gorritik ekiten dio sasoi berriari laharrak, Rubus fruticosus eta Rubus ulmifolius. Zurtoin gorrian kimu eta hosto berriak gorri-gorriak dira, laster berdetuko badira ere. Udazkenean, hotzak azala erretzen dionean ere, hostoak gorritu egingo dira. Gurienean gorri, eta zahar... [+]


2018-12-19 | Jakoba Errekondo
Hazia hazi eta ez jaki

Uzta gehienak burutu dira. Landareen zikloaren amaiera hazia da, beste landare berri baten zikloari hasiera emango diona, alegia. Uzta ganbararatzen dugunean fruituak edo haziak jaso ohi ditugu, eta bietatik jango dugu negua berotzeko. Landareak ikaragarrizko indarrak bideratu... [+]


2018-10-29 | Jakoba Errekondo
Baratxuriaren mamia

Baratxuria, Allium sativum, sekula ez da falta gure sukaldean. Lehortutako buru-sorta zintzilik urte osoan, eta berria lehen sei hilabeteetan. Etxetik baratzerako bidea hartzen ari dira orain baratxuri buruak eta aleak, ereintza sasoia. Gero ere, ereintza garaitik kanpora,... [+]


2018-10-22 | Jakoba Errekondo
Baratxuriak itsasoa du maite

Baratxuriaren sasoia hemen da. Baratxuria ereiteko sasoia. Bere uztarena geroago izango da, eta hura buruan ekin behar lanari. Burua buruan, baratxuriarena zeurean. Baina denok ez dugu baratxuriaren burua helburu. Gero eta maizago ikusten da baratzeetan berdetarako ereindako... [+]


2018-02-16 | Jakoba Errekondo
Zenbat Euskal Herri?

Beldurkundea ez, baina begirune eta lotsa arteko zerbaiten punttu batekin erantzuten dut, gero eta maizago, landareetan ia edozer galdetzen didanari. Eta punttu hori gero eta handiagoa da.

Berdantza-bart galdetu zidan batek ea tomatea (Solanum lycopersicum) noiz erein behar... [+]


2017-03-28 | Jakoba Errekondo
Non dituzu tipulak?

Dagoeneko landatuta beharko luke tipulak (Allium cepa), baldin eta udako egun luzeenetara burua ederki osatuta iristea nahi bada. Otsaileko ilbeheran dela onena dio Oiartzungo Artamugarriko Felixek. Hala ere, bere buruari nasaitasun polita ematen dio, esaerak, nonbait, honela... [+]


2016-04-06 | Jakoba Errekondo
Azadia izotzetan

Kataluniako Puigcerdá herria mendian da, Pirinioetan, 1.200 metroko altueran; negu gogorren bizitokia. Hemen klima zakarragoa bizi genuen garaiak gogora ekartzen ditu hangoak.  

Ehunka urtean aza (Brassica oleracea) jan dute han, gure moduan. Toki hotzetako hotz... [+]


2016-03-22 | Jakoba Errekondo
Bururik gabe

Bururik gabeko azak, Brassica oleracea var. acephala edo var. viridis, aza galegoa eta galego-aza esaten diogu hemen. Galizian aza da; aza arruntena, alegia. Zopa berdea egiteko erabiltzen da, eta aintza handian dute. Euskal Herritik abiatu eta Atlantikoaren ertzari segituz... [+]


2016-02-11 | Jakoba Errekondo
Espainiak 1-Iranek 3

Sona gehien duen azafraia, Crocus sativus, espainiarra da. Mundu guztiak azafrai espainiarra saltzen du. Munduan ekoizten den azafrai ugari Espainiara joaten da, eta bertakoa balitz bezala saltzen da. Ikaragarrizko lapurreta dago antolatua. Garestia da, oso garestia, eta... [+]


2016-02-04 | Jakoba Errekondo
Fruitua nahi? Zolda-belarra jarri

Zolda-belarrak (Symphytum officinale eta Symphytum tuberosum) auzolanerako iaioak dira. Beren ingurua, beren bizimodua osatuko duen ekosistema sustatzeko ikaragarrizko lana egiten dute. Adeitsuak dira aldamenean dituztenekin, eta maitagarriak dira. Batez ere, fruitu-arbolak... [+]


2013-05-29 | Jakoba Errekondo
Pipermin eta galanperna

Baratzean oraindik aldatu gabe ditut. Nire bihotzeko fruituak. Ameriketatik ekarriak; ondo ekarriak, alajaina. Geure herriko erriberetan ematen dira onenak. Finak, samurrak, leunak, sotilak... Piperrez ari naiz, Capsicum sp; ez edozein piperrez, ordea. Bada makina bat, lodi,... [+]


Eguneraketa berriak daude