Udazken kolore eta lore
Zenbaitentzat aro bereziena udazkena izango da. Festaren, kolore festaren aztoramendua begi ninietan geratu beharrean, batzuei garuneraino sartzen zaie. Askok maite du larrazkena.
“Azkena” izenak dioen bezala, amaiera balitz bezala ikusten da. Gure ekosistemetako landaredi nagusiaren ehorzketaren irudia hedatua da. Urtearen ardatza izan den udaren lurperatzea, udatzena. Aro nagusia izan den udaren hondarra da uda-hondarra, aro-hondarra. Neguantza, neguaren atari aurrea. Neguak lur, lur hotza, ematen dio udagoiena den udondoari. Jaki urritzea dakar urrietak, urriaroak. Negu-aitzina da.
Udazkenak gure paisaiaren bisaia zimeltzen du, hortik “ihartze” izena. Ihartze horrek niretzat bigarren udaberria dakar. Horrela esaten diot udazkenari. Niretzat udaberria da garrantzitsuena. Nabarmenena eta bereziena. Hasiera. Izan ere lorea da den-denaren hasiera: loreak fruitua, fruituak hazia eta haziak mundua.
Ihartzean, ihartzen den hosto bakoitza lore bat da. Albert Camusek esan zuen: “Udazkena udaberri berri bat da, noiz hosto bakoitza lore bat baita”.
Eutsi dion eta elkar elikatu duten adarrari hostoak agur esan eta uretaranzko edo lurreranzko dantzari ekiten dionean, orbelaren aroa dator. Bizidun guztiak lehentxeago edo geroxeago lurperatzen dituen lurra hostopetzen du, orbelpetzen. Lurra ematen duenari hostoa ematen dio. Ez da, ordea, lurraren hileta; aitzitik, lurraren biziberritzea dakar hostoak.
Orbelpetzen den lurra adurreko, kukuak jo dio. Neguko erauntsietan azaleko lur onenak urak beheko errekara eramatea eragotziko du hostoak. Lurrari bizitza emango dioten xomorroak erakarriko ditu. Ekosistema biziberritzeko oinarrizkoa den lur-azaleko hazi, espora, animaliatxo eta abar babestuko ditu. Lur beltza altzoan hartu eta zaintzen du orbelak. Esaerak dio: “Lur beltzak ogi zuria”; ogi zuria hoberentzat jotzen zeneko esaera. Jokin Zaitegik ere aipatzen du Sopokel’en antzerkia lanean: “Lur orbel-beltza blei-blei uieldutakoan, zer?”.
Bizitzaren biziberritzea dakarte hostoak eta orbelak. Bizitza lor. Izan ere bigarren udaberrian, bizitza birloratzen da hostoetan. Orbeltze bidean diren hostoetan.
Errezilera bizitzera joan eta sagarrondoak landatu zituen Satxa Zeberiok, Bio-K proiektuaren bultzatzaileak, duela zenbait urte. “Iritsi zen sagarrekin zerbait egiteko momentua, eta sagar zukua eta sagardoa ekoizteari ekin genion orduan”, azaldu du. 2015ean sortu... [+]
Agur negu. Negu betea da eta badoa. Mimosak (Acacia dealbata) eta magnoliak (Magnolia soulangeana eta Magnolia stellata) loratu dira, ongi etorri beraz loraldi nagusiei. Baina kontuz hotzarekin. Dagoeneko egun-argia ordubete pasatxo luzatu bada ere, zehar begiratuz bada ere... [+]
Gurean hain ezaguna den hegazti hau ustelzale porrokatua da, eta honek ez dio fama onik ekarri. Batzuek arrano, buitre, futre, hatxarrano edo mirusai deitzen diote; izen ofiziala sai arrea (Gyps fulvus) da.
Artiletan sustraitzeak ematen duen bakeak salbatzen nau maiz, kanpoko zein barruko ekaitzetatik. Artilea baino bakegile eraginkorragorik ez dut aurkitu inguruan. Bere indarra areagotzen da odola, karena eta oritza tartean badaude; artilearekin batera haiek ere ehundu baitute... [+]
Otsailean, neguaren erdigunean gauden honetan, lehentasuna gorputza ondo ureztatua edukitzea da. Intxaurrondoa egiten ari den bezala: sustraiak neguan biltegi gisa erabiltzen ditu, sustrai motz eta lodiak behar ditu, ura eta lurreko mantenugaiak biltzeko.
Txerri-hiltze sasoia da negua. Hotzak beroarena errazago kenduko dio. Guri ere txerriez hitz egiten dugunean beroarena behinik kenduko baligute!
Urteak daramatza Ipar Euskal Herriko Biharko Lurraren Elkarteak (BLE) bioaniztasun landatuaren inguruan lanean. “Hainbat proiekdu ditugu abian, eta horietako bat baratzeko hazien ingurukoa da”, azaldu du Nico Mendiboure Hazi Sareko kideak. Duela lau bat urte hasi... [+]
Gaur egun Lur planetan bizi diren intsekturik handienek 30 cm inguruko tamaina izan dezakete, gizaki baten seiren bat, gutxi gorabehera. Horien artean daude tximeleta eta sits erraldoiak edo kakalardo potoloak. Halako izaki harrigarrien aurrean nola bada erreparatu lau... [+]
Lapurdiko hezegunea funtsezkoa da biodibertsitatearen biziraupenerako. Proposamena eremuan zabaldu dute eta Errobi inguruko sistema hidrauliko osoa barnean izango luke; Baionako, Angeluko, Basusarriko, Milafrangako eta Uztaritzeko Aturri ibaiaren ibaiadarrak, esaterako. Bost... [+]
Arboletako hostoak eroriak dira eta basoko lurra estalia dute. Lurraren eta hosto gorrituen artean, alabaina, sortzen da geruza fin bat, arreta gutxi jasotzen duena, baina espezie askoren biziraupenerako garrantzi handia izan dezakeena. Hezetasuna mantentzen du, zomorroak... [+]
Nekazaritzan trebatzeko eta proiektu propioak abiatu aurretik ekoizpenean eta merkaturatzean norbere burua probatzeko, abian dira gurean nekazaritzako hainbat test gune. Araban, 2023an abiatu zuten Aleko nekazaritzako test gunea, baina, antzeko egitasmo gehienekin alderatuta,... [+]
Sekula bananarik jan ez duten bi lagun ezagutzen ditut; nerau bat. Bananazalea da, ordea, jendea. Afrika eta Asia aldean sortutako landare generoa da banana (Musa x paradisiaca), baina gaur egun Ameriketan ere asko egiten da. Ekoizlerik handiena India da, eta esportatzaile... [+]
Urte berriaren hasieran asmo berritu egiten gara dirudienez, eta egin beharreko zereginen zerrendak egiten ditugu gutako batzuk. Egiteko horien artean irakurtzeko ditudan liburuen zerrenda izaten da bat, gero eta zerrenda gizenagoa. Zuetako ez gutxik zer irakurtzen dudan galdetu... [+]
Lursailaren jabeak hitzarmena sinatu du Lurgaia Fundazioarekin eta Sagarrak talde ekologistak deialdia zabaldu du landaketara batzeko. Zaraobe Institutuko ikasleak asteartean aritu ziren zuhaitzak landatzen.
Itsason (Gipuzkoa) elkarren ondoan dauden bi baserri dira Urteaga eta Urkulegi, duela zenbait urte elkartu eta proiektu bateratua martxan jarri zutenak. “Bi baserriak elkartu eta ekoizpen proiektua abiatu genuen, eta 2011tik dedikazio osoarekin ari naiz honetan”,... [+]