Palmondoz edo palma-zuhaitzez inguratuta gaude. Kolonizatuta gaude; ala ez?
Lurralde bakoitzean denboran barrena gertatzen diren landareen joan-etorria gauza naturalena da. Landare bakoitza geldirik bizi da, baina espeziea hara-hona dabil. Klimak asko hagintzen du horretan. Gustuko dituen bizi baldintzak non diren, hara mugituko da landarea. Ondorioz, zaila da esatea landare hau hemengoa da eta beste hori ez. Nik landareak kulturarekin lotzen ditut, eta errazagoa da: landare honekin bizi gara. Izan ere, geure kulturan, adibidez, bizi dugun paisaia ia oso-osorik geuk landatua da. Landareak ez dira beraiek etorri, ekarriak dira, landatuak.
Palmondoetara bueltatuz, denetatik dugu. Bada palmondo bat europartzat jotzen dena: palmondo nanoa, Chamaerops humilis. Ttipia da, enbor bakarreko palmondo gehienak ez bezala enbor ugarikoa, eta Mediterraneo ingurukoa da. Europan topa ditzakegun gainontzeko palmondoak, denak, kanpotik ekarriak dira. Mundu osotik ekarri ditugu; azkenaldi honetan ondo urrutikoak: Seychelleak, Mexiko, Brasil, Trinidad, Zeelanda Berria, Moluka, Puerto Rico, Txina, Madagaskar, Papua Ginea Berria, Laos eta abar.
Hurbilagotik ekarritakoak ere baditugu, ugarienak; Afrikatik edo Asiatik, gehienak Mediterraneoan barrena. Lurralde epelenetan, klima leunena duten tokietan topatuko ditugu. Maiz esan izan da etxeko atari aurrean palmondoa jartzeko ohitura zutela indianoek edo amerikanoek Ameriketatik bueltatutakoan. Baserri aurrean Trachycarpus fortunei topatzea ez da arraroa. Euskaraz, Txinako palmondoa edo kalamu palmondoa esaten zaio. Izan ere, indianoei lotutako esaera hori badago ere, palmondo hori Txinako hegoaldetik ekarri dugu. Izenean duen “fortunei” hori aberastasunarekin, arrakastarekin edo fortunarekin erraz lotu badaiteke ere, berez lurralde haietako landaredia arakatzen urteak eman zituen Robert Fortune botanikari eskoziarraren gorazarre du. Generoaren izena, Trachycarpus, hazietatik datorkio: trachus “zakarra” eta karpos “fruitua”. Palmondo hori erruz lantzen zuten Asian, hostoa enborrean sortzen den tokian duen zorro zakar bat biltzeko. Berarekin egiten zituzten erratzak, eskuilak, ate zirriak edo lanpasak, euritakoak, lokarriak, zakuak, saskiak eta abar. Japoniatik ekarri zituzten lehen aleak 1830ean. Harrezkero hedatu da Europa osoan.
Geure baserrietara nolaz iritsi zen jakitea ez da erraza izango. Badu fortunaren aire hori etxe atarian. Baina baita errafia edo antzeko zerbaiten etekina ateratzeko saioak egiteko ekarria izango zelako airea ere... Eta, hortik ote datorkio kalamu palmondoaren izena? Izan ere, kalamua (Cannabis sativa) zen hemen sokak, lokarriak eta ehun zakarrak egiteko oinarria.
Odei Etxeberri Bimboire, Gorka Roca Torre eta beraien seme Oihan eta Miru buruaskiak dira elikaduran. Horretarako, aztertu behar izan dute gorputzak zer elikagai eta zein kopurutan behar dituen; horiek zein janaritan dauden; urtaro bakoitzean horiek denak eskuratzeko zer landu... [+]
Gaurko artikuluari ekitera noalarik Chamaemelum nobile loretxoari larranbiloa, larramilua, amasabel-belarra edo bitxeleta deitzen diozuenak ere nire gogoan zaudete; zuetako batek idatzi baitit duela ez egun asko Instagrametik “gaur Goizueta aldean kamabillua bildu dut eta... [+]
Tolosatik abiatu eta Bedaion gora egin, Menditxiki aldera. Batean Bedaio, bestean Zarate, Gipuzkoako eta Nafarroako muga-mugan gara. Hantxe dira helburu ditugun lursailak, Itxitua eta Erlo, garai batean lahar, pagadi gaur egun: Gregorio Ugartemendia Zubillagaren basoa duzu.
Mahaño Lanathoua 2017an hasi zen aitaren lurretan arbolak landatzen, oihan baratzea lantzeko ideiarekin. “Hasieran asmoa ez zen horretatik ekonomia bat sortzea, gure buruaskitasunerako bidean pausoak ematea baizik”, gogoratu du laborariak. Baina, landaketekin... [+]
Duela gutxiko kontua da. Iberiar katamotza (Lynx pardinus), mundu mailako felino espezie mehatxatuenetarikoa, “galtzeko arriskuan” egotetik “kaltebera” kategoriara igaro da IUCNren Espezie Mehatxatuen Zerrenda Gorrian. Espeziea kontserbatzeko egindako... [+]
Zuhaitzen eta arbolen sarobean nabil azken urte hauetan. Larrean, abaroan eta biaoan hor nabil atera ezinik. Zuhaitzei eta arbolei aparteko begirunea diedala jabetua izango zara, tarteka behinik ARGIAren Bizi Baratzea txoko honetan ibiltzen bazara. Eta azkenaldi honetan,... [+]
Nekazaritzaz eta abeltzaintzaz askotan entzuten da lanbide "oso lotua" dela, jai egunik edo oporrik ez dela existitzen. Ipar Euskal Herriko Onetik eta Etxaldia gasnategiek, Berria eta Aldudeko Esne Kooperatibekin elkarlanean, laborariei bakantzak bermatzeko egitasmoa... [+]
Txikitan kaian arrantzatu ohi genituen ‘pantxito’ gehienak ziurrenik bisiguak izango ziren, baina nekez ikusten genituen bisigu handiak. Izatekotan, jatetxe ezagunetan izango zen, arraindegietako bisigu gehienak kanpotik ekarriak ziren bitartean. Egun, kostaldeko... [+]
Galdera hau jaso berria dut Bizi Baratzeako postontzian: "Gaia San Joan bezperako familia afarian atera huen, Unanue sagardotegian, Azpeitian. Seguran Santa Engrazia egunean erein behar ditugun haziak bedeinkatzen dira. Erein beharreko hazi guztiak eramatea komeni al da?,... [+]
2022an Nafarroako Liburutegien Sareak martxan jarritako proiektu berezia da hazien liburutegia. Clara Flamarique Goñi da Nafarroako Gobernuaren liburutegi zerbitzuko proiektuen arduraduna, eta honela gogoratu ditu hastapenak: “Zaragozako liburutegian martxan zuten... [+]
Ur azaletik gertu dabiltza arrainak igerian. Zerbait uretarantz gerturatzen ari da, hegan: arrano bat dator, bere atzaparrak aurrerantz luzatuta eta zaplast! Uretan sartu da, bete betean. Arraina harrapatu ostean burua uretatik atera du arranoak, baina arrainak hondorantz egiten... [+]
Bost hilabete bete dira otsailaren 6an traktoreen mobilizazioak hasi zirenetik. Mirene Begiristainek eta Isabel Alvarezek ekofeminismoaren betaurrekoak jantzita aztertu dituzte mobilizazio hauek eta fokutik kanpo geratu diren laborariak eta aldarrikapenak ekarri dituzte lehen... [+]
Ingurumena, bioaniztasuna, uraren gestioa eta haurren beharrak oinarri hartuta, ikastetxeetako patioak aldatzeko proiektu kolektiboa jarri dute martxan Pirinio Atlantikoetan; Euskal Herriko lau herrik hartuko dute parte. Iruñean ere, itzal eta landare gehiago izango... [+]
A zer lanak ematen dizkigun! Txoratzen gaitu tomateak (Solanum lycopersicum). Artaxoakoa dela, edo Tuterako Itsusia, edo Aretxabaletakoa, edo Erandiokoa, pikoluzea, gerezia dela, madari tomatea dela, Igeldo, mendigorria, transgenikoa dela, Eusko Labela dela, idi-bihotza, korta... [+]