Urrea balio duen urdina
Erroma, 1501. Michelangelo Buonarrotti (1475-1564) artistak hiritik alde egin zuen Florentziara itzultzeko eta han utzi zuen, bukatu gabe, Ehorzketa santua margolana.
Litekeena da hiriz aldatzeak berak eragin izana etena, baina lan bukatugabeari begiratu bat emanda nahiko nabarmena da kolore bat falta duela: urdina. Garai hartako artistentzat kolorerik preziatuena –eta garestiena– itsas urdina zen, eta margolan erlijiosoetan elementu bereziak koloreztatzeko erabiltzen zuten, nagusiki Jesukristoren eta Ama Birjinaren jantzietarako. Horregatik, hipotesi zabalduenak dio Michelangelo gazteak ez zuela itsas urdina ordaintzeko dirurik, baina ez zuela urdin merkeagorik erabili nahi eta horregatik utzi zuela margolana bukatu gabe.
Rafael (1483-1520) margolariak irtenbide merkeagoa erabiltzen zuen: oinarrizko geruza urdinak azurita arrunt merkeagoaz margotzen zituen eta itsas urdina azken geruza eta ukituetan xahutzen zuen soilik. Baina Michelangelok eta beste artista batzuek ez zuten halako neurririk hartu nahi eta, esaterako Jan Vermeer (1632-1675) herbeheretarrak familia osoa zorpetu zuen behin itsas urdina eskuratzeko. Baziren itsas urdina isilpean anil ohikoagoaz ordezkatzen ahalegindu ziren artistak ere, baina engainua azaleratzeak margolariaren izen ona galtzea zekarren.
Itsas urdina ez zetorren itsasotik, egungo Afganistango Sar-i Sang meatzetik baizik. XVIII. mendea bitartean, huraxe izan zen lapis lazulia, itsas urdinaren osagai nagusia, lortzeko iturri bakarra. Lehengaiaren urritasunak produktua garestitzen zuen, baina baita pigmentua lortzeko prozesu luze eta nekezak ere. Lapis lazulia xehe-xehe birrintzen zuten hauts fina lortu arte; hautsa argizari urtuarekin, olioekin eta erretxinarekin nahasten zen; bukatzeko, nahastea lixiba disoluzio batez oratuta lortzen zen produktua. Pigmentua oso kantitate txikitan ekoizten zen eta, ondorioz, itsas urdina urrea baino garestiagoa zen.
1824an Frantziako Société d’Encouragement-ek 6.000 liberako ordainsaria eskaini zuen itsas urdina ordezkatuko zuen pigmentu sintetikoa asmatzen zuenarentzat. Jean-Baptiste Guimet kimikari frantziarrak eta Christian Gmelin ikerlari alemaniarrak aurkeztu zituzten beren margo sintetikoak eta, azkenean, frantziarrari eman zioten saria. “Frantziako” itsas urdina jaio zen eta “betiko” itsas urdinarenak egin zuen. Baina zenbaitentzat ez zen sekula berdina izango. Itsas urdin naturala mineralez josita dago: kaltzita, pirita, mika… Metakin horien eraginez, argia modu anitzetan errefraktatzen da eta, hala, pintzelkadak beti dira desberdinak, beti bakarrak.
Egungo Siriako Tell Umm-el Marra aztarnategian idazkunak dituzten hainbat zilindro aurkitu dituzte Johns Hopkins Unibertsitateko ikerlariek. Adituen ustez buztinezko pieza hauetan idatzitako zeinuak alfabetikoak izan litezke.
K.a. 2400 urtean datatu dituzte zilindroak eta... [+]
Londres, 1928. Victoria and Albert Museum-era koadro berezi bat iritsi zen dohaintzan: margolanean gizon beltz bat ageri da, ileordea eta lebita jantzita, liburuz eta tresna zientifikoz inguratua. Museoan horrela katalogatu zuten: “Erretratu satiriko bitxia, beltzen... [+]
Etiopia, 1974ko azaroaren 24a. Lucy-ren hezurdura aurkitu zuten Hadarren, giza arbasoen arrasto zaharrenetakoa. Australopithecus afarensis espezieko hominidoak 3,2 eta 3,5 milioi urteren artean ditu.
Homo espezieen arbasotzat jo zuten orduan, gu guztion amatzat. Mende erdi... [+]
Ancient Earth mapa birtualak gure herrialdea, eskualdea, hiria... duela milioika urte non zegoen ikusteko aukera ematen du Dinosaurpictures.org/ancient-earth helbidean.
Toponimoa idatzi eta 750 milioi urte atzera egiten duen kronologian garai bat aukeratuta, emaitza puntu... [+]
Berkeleyko unibertsitateko (Kalifornia, AEB) arkeologo talde baten arabera, ezkerreko irudian ageri den eszena ez litzateke zuzena. Hau da, gizakiek ez zituzten lantzak jaurtitzen mamutak eta beste ugaztun handi batzuk ehizatzeko. Horixe zen orain arte zabalduen zegoen... [+]
Zamora, X. mendearen amaiera. Duero ibaiaren ertzean eta hiriko harresietatik kanpo Santiago de los Caballeros eliza eraiki zuten. Eliza barruko kapiteletan askotariko eszenak irudikatu zituzten, besteak beste, eduki sexualak zituztenak: orgia bat, emakume biluzi bat gizon baten... [+]
Bera (Nafarroa), 1924ko azaroaren 7a. Anarkista talde bat Beran sartu zen goizaldean, Primo de Riveraren diktaduraren aurka egin eta Espainiako Estatuan iraultza abiatu asmoz.
Espainiatik eta Hego Euskal Herritik Baiona, Hendaia eta Donibane Lohizunera ihes egindakoen artean... [+]
Washington (AEB), 1807. AEBetako Konstituzioak esklaboen trafiko transatlantikoa debekatu zuen. Horrek ez du esan nahi esklabotza abolitu zenik, esklaboen iturri nagusia eten zela baizik. Hala, emakumezko esklaboak bihurtu ziren esklabo berriak “ekoizteko” bide... [+]
Berlingo Unibertsitate Libreko eta Zuse institutuko diziplinarteko ikerlari talde batek eredu matematiko konplexua garatu du Afrika iparraldean erromanizazioa nola hedatu zen hobeto ulertzeko.
Plos One aldizkarian argitaratutako ikerlanaren arabera, eredua osatzeko galtzada... [+]
Japonia, 1945eko abuztuaren 6a eta 9a. AEBek bonba atomiko bana bota zuten Hiroshima eta Nagasaki hirietan milaka eta milaka hildako eraginez; kopuru zehatzik ez dagoen arren, urte horren bukaeran hildakoak gutxienez 210.000 inguru izan zirela diote kalkulu zuhurrenek. Baina... [+]
Normandiako erromatar garaiko aztarnategi batean lanean ari zirela, arkeologia ikasle batzuek aurkikuntza bitxia egin dute berriki: buztinezko eltze baten barruan kristalezko flasko txiki bat topatu zuten, XIX. mendean emakumeek lurrina eramateko erabili ohi zuten... [+]
Yamagata unibertsitateko Masato Sakai arkeologo japoniarra buru duen ikerlari talde batek geoglifo ugari aurkitu berri ditu Nazcako basamortuan (Peru). Guztira 303 geoglifo topatu dituzte, orain arte ezagutzen zen geoglifo kopurua ia bikoiztuta. Horretarako adimen artifiziala... [+]
Mexiko Hiria, 1968ko urriaren 2a. Hilabete batzuk lehenago, ekainaren 22an abiatutako ikasle mugimenduak mitin bat antolatu zuen Hiru Kulturen Plazan, hiriko Nonoalco-Tlatelolco unitatean. Mexikoko ejertzitoak eta Batallón Olimpia talde paramilitarrak bildutako ikasleei... [+]
Peru iparraldeko kostaldean, Pañamarca aztarnategian, mochica kulturako (K.a. 330- K.o. 800) tronu areto bat aurkitu berri dute. Arkitektura ikusgarriagatik, iruditeria erlijioso zabalagatik eta xehetasunez betetako hormairudi koloretsuengatik ezaguna da kultura... [+]
Tijarafe (Kanariar Uharteak), XIV. mendearen erdialdea. Lehen monje katolikoak La Palma uharteko inguru horretara iritsi zirenean, ikusi zuten awarek, bertako aborigenek, Eguzkia, Ilargia eta izarrak gurtzen zituztela.
Eta azken urteetan Tijarafen egindako kanpaina... [+]