Eguzki panela: Geldirik hazi edo lepo egin
Kaleko espaloietatik urrun bizi naiz, eta horrek baditu alde onak eta hobeak. Onenetako bat bizilagunak dira. Kalean atari berean edo bestetxean edo etxekonean bizi direnak pixkanaka ezagutzen diren era berean, hemen ere inguruko biztanleak bizilagun egiten dira. Ezagutu eta zenbaiti izena ere jartzen zaie. Animaliak ez ditut oso gustuko eta ez diet jarraipen zehatza egiten; baina zenbait gogoko ditut. Bigararen buru gainean jarri eta adarren arteko intsektutxoak jatera ematen diren mikak, tarteka ardien bizkarrean ere aritzen dira, artile artean mokoka. Oso noizean behin ikusten dudan faisai goiztiarra. Intxaurretara etortzen den kattagorri familia. Etxe buelta garbitzen duten saguzarrak. Etxepean neu baino lehenagotik bizi den urubien leinua.
Landareena beste sagardotegiko bukoia da. Landareak hor ditugu, milaka eta milaka bizilagun inguruan. Geldirik, gustura asko bizitzen. Eta bizitza mordo hori da erakargarria, ikusgarria. Egunetik egunera aldatzen dena; eguneroko eguraldiaren nahikeriara, animalien igurtzietara eta koskadizoetara eta abar ugarietara egokitzen dena. Hori dugu landareen lagunok alde: landareek ez dute ihes egin beharrik eta bere bizitza guztia agerian sortzen dute. Guztia, guzti-guztia ez; lurgainekoa. Hostoen kolorea aldatu, soildu, haizearekin dantzatu, udaberriko soineko berria jantzi, loretan harrotu, fruituak eskaini...
Lurgaineko landarea, guk ikusten duguna, eguzki panel soil bat da. Lurpean bizi da benetako landarea; begi bistan duguna baino askoz ere handiagoa. Gainekoaren betebehar nagusia da, argiarekin elikagaiak sortzea. Beste lan garrantzitsu bat ere badu: ugaltzea. Horretarako esporak emango ditu, baldin eta garoa bada eta gainontzekoek lorea, fruitua eta hazia. Elikagairik gabe, ordea ez dago ezer. Eguzki panela da, beraz oinarrizkoa. Bere kasa bizitzeko burujabetza emango dio. Beregaina da.
Landareon hirugarren ezaugarri nagusia etengabe haztea da. Urtea joan eta urtea etorri hazi egin behar da, den mendrena bada ere hazi, kimua luzatu. Hazkuntza amaitzen denean hiltzen hasten da.
Landareen hiru adierazle horiek markatuko dute bere egunerokoa. Eta neu txoratuta, bakoitzarena jarraitu baitezaket. Eta espaloi artekoetan zenbat dago hori ikusi ere ezin duena? Belar txikiena ere mehatxu iruditzen zaiona? Belarra hazten, zuhaitza luzatzen, lorea zabaltzen ikusi ezin duena? Gure herrian biribilgune batean orkidea naturalak loratzen dira udaberriero. Lotsagabeak! Zabaldu orduko makina hor dator, epaile, eta zast, lepo egiten die. Landareak hankapean, zera! Harrotu gabe!
Administrazio Epaitegiak arrazoia eman dio EH Bilduk Lizarrako plantilla organikoaren hizkutnz profilen aurka jarritako helegiteari.
Emakume bakoitzaren errelatotik abiatuta, lurrari eta elikadurari buruzko jakituria kolektibizatu eta sukaldeko iruditegia irauli nahi ditu Ziminttere proiektuak, mahai baten bueltan, sukaldean bertan eta elikagaiak eskutan darabiltzaten bitartean.
Ibon galdezka etorri zait Bizibaratzea.eus webguneko kontsultategira. Uda aurre horretan artoa (Zea mays) eta baba gorria (Phaseolus vulgaris) erein nahi ditu. “Arto” hitza grekotik dator eta oinarrizko jakia esan nahi du, artoa = ogia; arto edo panizo edo mileka... [+]
Nekazal eremu lehor baten erdian ageri da putzua. Txikia da tamainaz, eta ez oso sakona. Egunak dira euririk egiten ez duela, baina oasi txiki honek oraindik ere aurretik bildutako urari eusten dio. Gauak eremua irentsi du eta isiltasunaren erdian kantu bakarti bat entzun da... [+]
Zuhaitza esnatzear dago, kimuak ageri dira adarretan. Gutxi falta da loraldirako, laster aro berria hasiko du, indarberrituta.
Hotza gogor ari du. Ez denean, baina aurtengo neguan lurralde batzuk ederki jotzen ari du. Eta intsektuek nola irauten dute, udaberriarekin indarrean berragertzeko? Kaleko galdera izan dut bart. Hortik intsektuen adimendu eta buruargitasunera koxka ttikia dago. Berritu ditugu... [+]
Mauleko Euskalduna ostatuak urteak daramatza Zuberoako etxe ekoizle txikien produktuekin lanean, eta hiriburuko ostatu parean eraikin bat erosi zutenean proposamena egin zien laborari horiei berei: zergatik ez ireki hurbileko ekoizleen saltokia bertan? “Motibatuta zegoen... [+]
Trebea, burutsua eta iheskorra; olagarro arruntak, izenak hala adierazten ez badu ere, aparteko trebetasunak ditu. Itsas molusku zefalopodo haragijale honek txundituta gauzka, bere ezaugarri eta ahalmen bitxiekin. Ornogabe guztien artean adimentsuena da, besteak beste.
Irakurlea dagoeneko jakitun dateke Euskal Herrian askatasunaren alde egon den eta dagoen gatazka politikoaren ondorioz urte luzetan kartzelan, erbestean edota deportazioan bizi behar izan duten euskaldunak, etxerako bidean, beren bizitza berregiten hasteko izaten dituzten... [+]
Azken glaziazioan Euskal Herriko lurraldea zapaltzen zuten mamutek, leizeetako hartzek, bisonteek eta baita hienek ere. Elur iraunkorrera eta hotzera egindako animalia horiek desagertu egin ziren baldintza glaziarrekin batera. Baina dinosauroen desagerpenaren garaian ugaztun... [+]
Pandemiaren ondorengo testuinguruan, elikadura –ustez oinarrizko eskubide den hori– lantzeko mugitzen hasi zen talde bat Gasteizen. “Militantzia esparruan beste gaiak jorratzen ari ziren ordurako, etxebizitzarena kasu, baina elikadura ardatz hartuta ez zegoen... [+]
Mingrana urrutitik ekarritako fruitua da. Punisagarra da mingrana edo alesagarra edo alegorria edo milagrana edo xokorra edo granada: Punica granatum. Punica izena latinetik dator, eta “punicum malum” izenaren laburdura da, eta punicum horrek Poenus edo Phoinikes du... [+]
Errezilera bizitzera joan eta sagarrondoak landatu zituen Satxa Zeberiok, Bio-K proiektuaren bultzatzaileak, duela zenbait urte. “Iritsi zen sagarrekin zerbait egiteko momentua, eta sagar zukua eta sagardoa ekoizteari ekin genion orduan”, azaldu du. 2015ean sortu... [+]
Agur negu. Negu betea da eta badoa. Mimosak (Acacia dealbata) eta magnoliak (Magnolia soulangeana eta Magnolia stellata) loratu dira, ongi etorri beraz loraldi nagusiei. Baina kontuz hotzarekin. Dagoeneko egun-argia ordubete pasatxo luzatu bada ere, zehar begiratuz bada ere... [+]
Gurean hain ezaguna den hegazti hau ustelzale porrokatua da, eta honek ez dio fama onik ekarri. Batzuek arrano, buitre, futre, hatxarrano edo mirusai deitzen diote; izen ofiziala sai arrea (Gyps fulvus) da.