Eguzki panela: Geldirik hazi edo lepo egin
Kaleko espaloietatik urrun bizi naiz, eta horrek baditu alde onak eta hobeak. Onenetako bat bizilagunak dira. Kalean atari berean edo bestetxean edo etxekonean bizi direnak pixkanaka ezagutzen diren era berean, hemen ere inguruko biztanleak bizilagun egiten dira. Ezagutu eta zenbaiti izena ere jartzen zaie. Animaliak ez ditut oso gustuko eta ez diet jarraipen zehatza egiten; baina zenbait gogoko ditut. Bigararen buru gainean jarri eta adarren arteko intsektutxoak jatera ematen diren mikak, tarteka ardien bizkarrean ere aritzen dira, artile artean mokoka. Oso noizean behin ikusten dudan faisai goiztiarra. Intxaurretara etortzen den kattagorri familia. Etxe buelta garbitzen duten saguzarrak. Etxepean neu baino lehenagotik bizi den urubien leinua.
Landareena beste sagardotegiko bukoia da. Landareak hor ditugu, milaka eta milaka bizilagun inguruan. Geldirik, gustura asko bizitzen. Eta bizitza mordo hori da erakargarria, ikusgarria. Egunetik egunera aldatzen dena; eguneroko eguraldiaren nahikeriara, animalien igurtzietara eta koskadizoetara eta abar ugarietara egokitzen dena. Hori dugu landareen lagunok alde: landareek ez dute ihes egin beharrik eta bere bizitza guztia agerian sortzen dute. Guztia, guzti-guztia ez; lurgainekoa. Hostoen kolorea aldatu, soildu, haizearekin dantzatu, udaberriko soineko berria jantzi, loretan harrotu, fruituak eskaini...
Lurgaineko landarea, guk ikusten duguna, eguzki panel soil bat da. Lurpean bizi da benetako landarea; begi bistan duguna baino askoz ere handiagoa. Gainekoaren betebehar nagusia da, argiarekin elikagaiak sortzea. Beste lan garrantzitsu bat ere badu: ugaltzea. Horretarako esporak emango ditu, baldin eta garoa bada eta gainontzekoek lorea, fruitua eta hazia. Elikagairik gabe, ordea ez dago ezer. Eguzki panela da, beraz oinarrizkoa. Bere kasa bizitzeko burujabetza emango dio. Beregaina da.
Landareon hirugarren ezaugarri nagusia etengabe haztea da. Urtea joan eta urtea etorri hazi egin behar da, den mendrena bada ere hazi, kimua luzatu. Hazkuntza amaitzen denean hiltzen hasten da.
Landareen hiru adierazle horiek markatuko dute bere egunerokoa. Eta neu txoratuta, bakoitzarena jarraitu baitezaket. Eta espaloi artekoetan zenbat dago hori ikusi ere ezin duena? Belar txikiena ere mehatxu iruditzen zaiona? Belarra hazten, zuhaitza luzatzen, lorea zabaltzen ikusi ezin duena? Gure herrian biribilgune batean orkidea naturalak loratzen dira udaberriero. Lotsagabeak! Zabaldu orduko makina hor dator, epaile, eta zast, lepo egiten die. Landareak hankapean, zera! Harrotu gabe!
Kolore morez margotu dut urteko lehen hilabetea, sormena, irudimena, jakintza eta espiritualitatearen kolorez.
Koloretsuak, distiratsuak, forma xelebre bezain ederrekoak diren heinean, nudibrankioek beste planeta batetik iritsitako izakiak dirudite. Itsas hondoko izaki biluzi hauek 1980ko hamarkadako gandorretako kolore biziak eta Parisko joskintzako izen handien moda arkitektonikoa... [+]
Lagun txiletar batek bere herriko istorio bat kontatu dit, eta ahoa bete inplante utzi nau. Han “quintral” esaten dioten landare batena da, Tristerix corimbosus. Txile eta Argentina hegoaldeko baso epeletan bizi da, eta gure lurralde epeletan hazten den mihuraren... [+]
Urteak daramatza martxan Ipar Euskal Herrian Trebatu elkarteak, laborantzan proiektua abiatu nahi duten pertsonek aurrez trebatzeko aukera izan dezaten. Ipar Euskal Herriko proiektua eredutzat hartuta eta ideia berari tiraka, Gipuzkoan ere izen bereko elkartea sortu dute aurten... [+]
-(1).jpg)
The Guardian egunkariak Épernayn (Frantzia) txanpain-industrian aritzen diren migratzaileen egoera aztertu du. Ikerketak agerian utzi ditu luxuzko xanpaina-marken mahastietan lan egiten dutenen baldintza prekarioak eta legez kanpokoak.
Palestinarren genozidiorako Israelek erabiltzen duen arma nagusietako bat gosea da. Alde batetik, Gazara elikagaiak sartzeko debekuarekin, eta, bestetik, Palestinako elikadura-burujabetza ezabatuta.
Laster urte guztian izango ditugu malko ilar goxoak (Pisum sativum). Oraindik, ordea, negua eta udaberria dira, ia erabat ilar freskoak jateko sasoia; udaberrian jango ditugun azken ilarrak ereiteko garaia orain hasten da. Eta oraintxe jango ditugu urria aldera erein zirenak.
Gero eta nekazaritzako test gune gehiago ditugu inguruan, hau da, nork bere proiektua martxan jarri aurretik nekazaritzan eta abeltzaintzan trebatzeko guneak. Nafarroako Zunbeltz espazioa eta Gipuzkoako eta Ipar Euskal Herriko Trebatu dira horietako zenbait adibide, gurean... [+]
Ugaztun hitza entzutean, askotan burura etortzen zaizkigun lehen ordezkariak tamaina handienekoak izan ohi dira: hartza, otsoa, oreina… Batzuetan etxekotutako katua edo txakurra dira agertzen lehenak, edo urruneko lehoiak eta elefanteak. Ikusgarritasunak lehia irabazi ohi... [+]
Euskal Sagardoa Jatorri Deiturak erronka ezarria dio bere buruari: Euskal Herri osoko sagar eta sagardogileak biltzea. “Sagardoaren kultura lurralde osoan dago, eta lurralde osoan mantendu dira sagardotarako sagarrak”, esan digu Unai Agirrek, sor-markaren... [+]
“Aterako dut sagar zuku bat?”. Galdera horrekin hasi da Barrundiako Ekonomatoko kide Koldo Lopez Borobia, Susana Lopez de Ullibarri eta Santi Txintxurretarekin izandako elkarrizketa. Sagar zukuaren bueltan eta sagarrondoz inguratutako lorategian elkartu gara. Hau ez... [+]
Herritarrak elkarren artean saretzea eta bizitza sozialerako espazioak bultzatzea da Xiberoko Kolektiboa elkartearen lan ildoetako bat. Bide horretan, baratze kolektiboa sortzeko aukera suertatu zitzaien 2020an Maulen, eta zalantzarik gabe, proiektuari ekitea erabaki zuten... [+]
Txokolatea kakaotik sortzen da. Kakaoak Theobroma cacao du izena; Theobroma hitzak “jainkoen janaria” esan nahi du. Aspaldikoa da txokolatearen gurtza; jainkoena zena azkar asko egin genuen geure. Euskal Herrian, azukrearekin eta kafearekin batera elikagaien... [+]
Badira hainbat espezie arrandegietan beti egotera derrigortuak diruditenak. Haien arteko arrain batek dirdira berezia du, urrezko koroarekin begiratzen baikaitu: urraburuak (gazteleraz ere, ezaugarri berari men eginez, dorada-k). Ondoan haien artean anaiak diruditen sorta dago,... [+]
Mikro eta makro kontzeptuen arteko muga lausoa da, eta elkarren arteko eragina lausoa izan arren, eragiten du. Baita gugan ere. Arazoa dator lainopeko itsutasunean asmatzen ez dugunean gu geu non gauden, herria non dagoen.