Altzairuzko oihala eta gerriko berdea
Europa 1989ko uda. Altzairuzko Oihala, kontinentea goitik behera zeharkatzen zuen milaka kilometroko hesia, Varsoviako Itunpeko ekialdea eta NATOren eraginpeko mendebaldea zatitzen zituen muga, urratzen hasi zen.
Abuztuaren 19an Gyula Horn hungariar oposizioko kideak, austriar gobernuaren babesarekin, “piknik paneuroparra” antolatu zuen Austria eta Hungariaren arteko mugan. Milaka pertsonek zeharkatu zuten muga egun hartan eta, jendetza ikusita, Hungariako armadak esku hartzea arriskutsua zela erabaki zuen. Biharamunean berriro itxi zuten muga. Baina irailaren 11n behin betiko irekiko zuten bi herrialdeen arteko muga zatia. Eta azaroan, Berlingo Harresia bota zutenean, gertatu zen sinbolikoki Altzairuzko Oihalaren amaiera. Polonia izan zen gobernu sozialista kentzen lehena. Besteak atzetik etorri ziren.
Lau hamarkadatan hesia oztopo izan zen gizakientzat. Beste espezie askorentzat, ordea, askatasun eremua izan zen. Heriotzarekin lotu ohi da bi blokeen arteko muga –Berlingo zatian “soilik” 125-200 pertsona hil zituzten tiroz harresia zeharkatzeko ahaleginean–, baina lur-zerrenda luzean bizitzak eztanda egin zuen. Nekazaritza, eraikuntza edo bestelako giza jarduerarik gabe, tokian tokiko ohiko landare eta animalia espezieak asko ugaldu ziren alanbre arantzadunen eta zaintza dorreen inguruan. Eta lehenago oso urriak ziren 600 espezie inguruk ere eremua hartu zuten: igarabak, zikoina beltzak, perla muskuiluak, Arvalis igelak, pitxartxar nabarrak, artzandobiak, Paphiopedilum orkideak… geroz eta maizago agertzen hasi ziren, gizakientzat debekatuta zegoen paradisu berde estuan.
70eko hamarkadan, lehen sateliteko irudietan Finlandia eta SESBen arteko muga militarizatua baso mardulek estaltzen zutela ikusten zuten. Eta Alemania zatitzen zuen mugan ikerketa ornitologikoa egin zuten: biodibertsitatea oso handia zela ondorioztatu zuten. Oihala erori ondoren, pixkanaka eremua babesteko ekimen puntualak martxan jartzen hasi ziren han eta hemen.
Altzairuzko Oihal ohia 12.500 km luze da eta 24 estatu eta 8 eskualde biogeografiko zeharkatzen ditu Laponiatik Balkanetaraino. Duela 15 bat urte Europako Gerriko Berdea ekimena sortu zen, geroago, EuroVelo13 izenekoa eta beste batzuk. Guztiek eremu naturala babestea dute helburu, baina gizakiek ere probetxua ateratzeko moduan –bizikletentzako ibilbideak egokituz, adibidez–. Ikusteko dago bi helburuak bateragarriak diren ala ezusteko altxorra benetan babesten jarraitzeko modu bakarra debekua eta alanbre arantzaduna diren.
Washington-Mosku, 1963ko ekainaren 20a. Gerra Hotzeko bi potentzia nagusien arteko komunikazio linea zuzena, Telefono Gorria, jarri zuten martxan. Baina benetan telefono bat al zen?
SESB, 1960ko urtarrilaren 1a. Kieveko Zibernetika Institutuko urte berriko festan, ikerlariei, txantxetan, herrialde birtual bat asmatzea bururatu zitzaien. Cybertonia izena ipiniko zioten eta, beti ere, umore ukitua galdu gabe, 1960ko hamarkadan ideia hura garatzen jarraituko... [+]
Artikulu hau ilustratzen duen argazkia duela 50 urte egin zen. 1972ko ekainaren 8an, AEBetako undar armatuak Trang Bang herria bonbardatu zuten napalm bonbekin. Nekazari herri hartako biktimen artetik, haur multzo batek ihesean irten zuen, eta herri kanpoan zeuden... [+]
Obninsk (Sobietar Batasuna), 1954ko ekainaren 27a. Moskutik 110 kilometrora eraiki berri zuten zentral nuklearra sarera konektatu zuten lehenengoz eta, hala, energia industrialki ekoizten zuen lehen erreaktore nuklearra izan zen.
Los Angeles, 1984ko uda. XXIII. Olinpiar Jokoak AEBetako hirian egin ziren eta McDonald's frankiziak marketin kanpaina berezia prestatu zuen horiei lotuta: "Urratu eta irabazi" moduko txartelen bidez, bezeroek Big Mac bat jasoko zuten doan AEBek urrezko domina... [+]
Errusiarrek ez diote etimologiari erreparatu berriki COVID-19aren aurkako txertoari Sputnik V izena jarri diotenean. Berez, “bidaide” esan nahi du.
1961eko urtarrilaren 17an hil zuten Patrice Lumumba buruzagi antikolonialista eta azidotan desegin zuten bere gorputza. 60 urte geroago, geratzen den arrasto bakarra itzuli diote familiari, hortz bat. Hala, Lumumbak bere hilobia izango du.
Berlin, 1945eko maiatzaren 8a. Alemaniarren kapitulazioak II. Mundu Gerraren amaiera ekarri zuen eta, berehala, AEBek Overcast operazioa –gerora Paperclip operazioa izango zena– jarri zuten martxan; ahalik eta zientzialari alemaniar gehien eramango zituzten AEBetara,... [+]
Espazioko lehen bidaia Yuri Gagarinek egin zuen 1961ean; 1969an Neil Armstrong izan zen Ilargia zapaldu zuen lehen gizakia.
1961etik 1971ra AEBek 67 milioi litro agente laranja bota zituzten Vietnamen 20.000 kilometro koadro baso eta 2.000 kilometro koadro labore lur suntsituz.
Sobietar Batasunean erlijio ofizialik izan balitz, izotz hockeya litzateke, eta erlijio horren profeta nagusia zein zen galdetuko bagenu, erantzuteko zalantzarik ez zen egongo: Valeri Kharlamov mitoa. Jende gutxik dakiena da jokalari handi honen ama, Begoñita, 1937an... [+]
Ez du oraindik sinatu baina erabakia iragarrita dauka Donald Trumpek: irismen ertaineko misil nuklearrak debekatzen dituen INF itunetik irtengo dira AEBak. Mundua berriro hurbilago dago, beraz, arma nuklearren kontrolerako lehen hitzarmena sinatu aurreko girotik, zeinetan... [+]
1968ko urriaren 2an, neurri demokratikoak eskatzen zituen ikasle mugimenduak deituta, jendetza bildu zen Mexiko Hiriko Hiru Kulturen plazan. Frankotiratzaile talde paramilitar batek 500dik gora pertsona atxilotu eta dozenaka hil zituen. Hamar egun geroago hasi ziren Olinpiar... [+]
Mosku, 1959ko uztaila. New Yorken SESBri buruzko erakusketa bat prestatu eta hilabete batzuetara, Sobietar Batasuneko hiriburuan AEBetako Erakusketa Nazionala antolatu zuten, Gerra Hotza pixka bat epeldu nahian. Erakusketako standak bisitatzen ari zela beroaldia jasan behar izan... [+]
Japoniako parlamentuak indar armatuak atzerrian parte hartu ahal izatea onartu du. Orain arte konstituzio japoniarrak debekatu egiten zituen bere mugetatik at zeuden interbentzioak.