Nork asmatu zuen inprenta?
Mainz (Alemania), 1455. Johannes Gutenbergek Biblia inprimatu zuen, berak asmatutako tipo mugikorreko inprenta erabiliz. Horixe da izenburuko galderaren erantzun ohikoena.
Europako hainbat herrialdetan, ordea, herrikide batek asmatu zuela aldarrikatzen dute: Estrasburgon Johannes Mentelinek, Italian Panfilo Castaldik eta Herbeheretan Laurens Costerrek. Eta, hala ere, Txinan, XI. menderako, abian ziren tipo mugikorrak erabiltzen zituzten inprentak.
Bi Sheng Txinan jaio zen 990. urtean, eta tipo mugikorren asmatzailetzat jotzen da. Hasieran, orrialde osoak egurretan zizelkatuta inprimitzen zituen testuak. Hori ez zen berria; antzeko teknikak erabili izan ziren, esaterako, Antzinako Erroman. Baina hurrengo pausoa, letrak banan-banan egitea izan zen, eta letrak mugituta edozein testu osatzea. Egurraren ordez zeramika ere erabili zuen Bi Shengek.
Korean, XIV. mendean, mongoliarrek Jikji testu sakratu budistaren kopia bakarra erre zuten. Orduan, Goryeo dinastiako Choe Yun-ui ministroari Bi Shengen asmakizunaz baliatzea bururatu zitzaion. Asmakizun txinatarrari txanponak egiteko erabiltzen zuten teknika erantsita, metalezko tipo mugikorrak asmatu zituen eta, hala, 1377an Jikjia nahi beste aldiz kopiatu zuen inprenta berrian.
Gutenbergek liburuak inprimatzeko eta, hala, ezagutza zabaltzeko egindako ekarpena ezin da zalantzan jarri, baina berak ez zuen inprenta asmatu eta Biblia ez da inprimatutako libururik zaharrena, zenbaiti hori onartzea kostatu arren. Unescok 2001ean aitortu zuen 1377ko Jikji korearra dela gordetzen den liburu inprimaturik zaharrena.
2021etik 2025era isuriak %15ean murriztu behar zituen industriak. Ursula Von Der Leyenek automobilgintzaren sektorearen eskutik ekintza plan bat aurkeztuko du martxoaren 5ean. Oraindik erabakia hartua ez badago ere, Europar Batasunak sektorearen eskaerak onartuko dituela diote... [+]
Silicon Valley-ko oligarkia AEBetako gobernura iritsi berritan lehertu da adimen artifizialaren (AA) burbuila. Txip aurreratuen erraldoia den Nvidia-k urtarrilaren amaieran izandako %16,8ko balio galera, egun bakar batean inoiz izan den burtsa balio galerarik handiena da... [+]
Otsailaren 17an Txinako Alderdi Komunistaren arduradun gorenak bildu ziren bertako enpresa pribatu handienen zuzendari nagusiekin. Ez da ohikoa aldi eta areto berberean Huawei, BYD, New Hope, Tencent, SWSC, Yushu, Xiaomi edo DeepSeek bezalako konpainien nagusi gorenak bilduta... [+]
Bi herrialdeekin arma nuklearrei buruz hitz egin nahi du AEBko lehendakari Donald Trumpek, ostegun honetan bere bulegoan kazetariei jakinarazi dienez.
Iazko azken hatsean Txinako gobernuak Yarlung Zangbo ibaiaren behe-arroan proiektu hidroelektriko handia abian jarriko duela iragarri izanak, urak harrotu ez, sutan jarri dituela dirudi gure artean. Esan dezakegu alarmaren eskala osoa kurritu dutela iruzkinek: munduko handiena... [+]
Donald Trumpek agindutako muga-zergak indarrean sartu dira: Kanadak eta Mexikok %25ekoak izango dituzte eta Txinak %10ekoa. Kanadak zifra bereko arantzelekin erantzungo du. Mexikok arbuiatu du AEBko Gobernuak esan izana organizazio kriminalekin loturak dituela herrialde horrek... [+]
ChatGPT ez da dagoeneko "hainbesterako". Lehiakide biziago, eskuragarriago eta merkeago bat jarri zaio parean AEBetako eta mundu mailako liderrari: enpresa txinatar baten eskutik ikusi du argia DeepSeekek. Dantzan jarri da mundua, eta ez espresuki onerako. Mikrotxipen... [+]
Garai aproposa izaten da urteburua iraganeko lorpenak goraipatzeko eta, are gehiago, etorkizuneko asmo-usteak aldarrikatzeko. Eta halatsu da Txinan ere, alafede. Bide batez, ez da harrigarria abenduko azken orduetan, aurreikusitako planari aurrea hartuz, Xinjiangeko Urumqi-Yuli... [+]
2018ko martxoaren lehena zen, bere lehen agintaldiaren lehen laurdena burututa, Donald Trumpek pentsaera politiko-ekonomikoaren lagin gardenena utzi zigunean: “Merkataritza-gerrak onak dira, eta irabazten errazak”. Orduantxe abian jartzear zituen altzairu eta... [+]
Ipar hemisferioan ikasturtea hastearekin batera izan ohi den albiste-zaparradan argitaratu zen duela astetxo batzuk: aspaldiko urteetan ez bezala, txinatar jatorriko ikasleak (275 milatik gora) ez dira jada ugarienak Estatu Batuetako unibertsitateetako atzerriko ikaslerian;... [+]
Argazkia bai, ala argazkia ez? Oraintxe bertan, ez dago argi Rio de Janeiron hasi berri-berria den G20aren goi bileran argazkia izango ote dugun ala ez. Bertaratu diren agintari gorenen “familia-argazkia”, alegia. Horrelakoetan arauzkoa bihurtu dena: turista... [+]
Mundu mailako inperioaren urbs estatubatuarra –eta haren periferiako lurbira osoa– Donald Trumpen bigarren agintaldirako kontuak ateratzen ahalegintzen ari garenean, tentsioak gorabidean jarraitzen du datozen lau urteetan, zalantzarik gabe, arreta-gune nagusietakoa... [+]
Kontinente zaharrak gerra komertziala plantatu dio Txinari, auto elektrikoen merkatu europarra porrot historiko eta irrigarri izatetik gertu dagoelako. Txinatarren errua omen, kotxe elektriko europarrak bi aldiz garestiago izatea haienekin alderatuta. Min egiten dietena da... [+]
Zeurea ez dela –eta ez duela izan behar– deritzozun herrialde bateko gertakari historikoa izan al daiteke nonbaiteko festa nazionalaren sorburua? Bai, horixe. Gertatu ere gertatzen da Taiwanen: “Hamar Bikoitzean”, alegia, urriaren 10ean ospatzen da... [+]